30 ноября 2021, 17:07
Арадай үльгэр. Хилгэндэй Мэргэн
Урдын урда сагта хилэн хара моритой Хилгэндэй Мэргэн хаан байhан ха. Араараа дүүрэн Ай түмэн адуутай, Yбэрээрээ дүүрэн Yй түмэн үхэртэй. Иимэ хаанайхи hэн ха. Тэрэ адуу малынъ харадаг нэгэ Бабагалдай гэжэ үбгэн байгаа.Тэрэ үбгэн малаа адуулжа ябатараа, нэгэ далайн хажууда олигой үндэн гэрэй байхыень хараба. Энэ гэртэ хүрэжэ ерэхэдэнь, тэндэнь арбан табан тархитай […]
Автор: Бальбурова Баира
30 ноября 2021, 17:01
Арадай vльгэр.Хоридой Баатар
Хоридой Баатар Байгал далайhаа холо бэшэ, мүнөө сагта эхирид буряадай hууhан газар дээрэ, үхэр, моринойшье үгы сагта, Буряадай гэжэ нэрэтэй үндэр наhатай ангуушанай Булагад, Эхирэд ба Хоридой гурбан хүбүүд ажаhууhан гэхэ. Эдэ аха дүүнэр гай тодхор болоогүй байхадань, гашуудал гэжэ мэдээгүй, жаргалтай hууhан байна. Харин гэнтэ гай тодхор, ган гасуур болобо. Анхан сагта аханар агнуурида […]
Автор: Бальбурова Баира
30 ноября 2021, 16:55
Арадай vльгэр. Нюсэгэн Боролзай
Нюсэгэн Боролзой Нюсэгэн Боролзой хүбүүн гэжэ дээдэ үедэ байһан гэдэгаа, аба эжыгээ ан гүрөөл хэжэ тэжээдэг. Мал юумэш байхгүй, ганса ухнатай, хубсаһа хунарш үгэй шахуу, иимэ ядуу амьдаралтай нэгэ хүбүүн байгаа гэнээ. Тиигээд нэгэ үдэр гүрөөһэлжэ ябатарань, хабха зүүжэ, хабха табижа ябадаг байгааемсэн. Нэгэ хабхадань баабгайн хүбүүн оршоһон байна гэнэ. Амиин хороогоод алаад ябаха […]
Автор: Бальбурова Баира
30 ноября 2021, 16:49
Арадай үльгэр. Долоон ангууша хүбүүд
Долоон ангууша хүбүүд тайгада баран нэгэдэжэ ашахаяа гарна. Гаржа тэндээ земляанха* малтажа, булгааһа юу хуу малтана даа. Нэгэ һарайн шарай соо агнажа, ангаа мяха ндежэ, ангаа apha хуряажа байна.Нэгэ үглөө бодходон, айдуутаи ехэ могой ержэ бзхэйиин тойроод хэбтэнэ, һуул толгой хоёроо нэгэдхээд, Буутхымаад ла баран айгтаад байна. Тиихэдэн нэжээһээр гархамнай гэжэ түхөөрбэ. Нэжээһээр гара rapahaap, […]
Автор: Бальбурова Баира
30 ноября 2021, 16:46
Арадай үльгэр. Гурбан таабари
Гурбан таабари Урдын урда сагта аха дүү хоёр байгаа һэн ха . Тиигээд ахань үгытэй, дүүнь баян. Дүүнь ахадаа үнеэгээ һаалгаа юм ха. Нэгэ хэды болоод үнеэгээ абахам гэжэ хаанда заажа ошобо, сүүдлэхэм гэжэ хэлэбэ. Хаанда ошоходонь хаан хэлэбэ — Гурбан юумэ тааһан хүнтнай тэрэ үнеэгээ абаха,— гээд иимэ юумэ хэлэбэ: Дэлхэй дээрэ юун зөөлэн […]
Автор: Бальбурова Баира
03 марта 2021, 05:29
Хүхы. Аполлон Тороевай онтохонуудһаа
Үдэрэй хэмжээ ута боло болоһоор, наранай гэрэл шангада шангадаһаар, хараб айлшан ерэжэ,орон нютагтамнай бэлэг сэлэргээ түхөөжэ байба ха. Ой модон ногоон торгон пулаадаа хэдэрбэ, хүдөө тала хүхэ ногоон тэрлигээ нэмэрибэ. Дулаанай оронһоо дайр олон шубууд дуу шуу табилдан ерэжэ, забда сүлөөгүйгөөр уургайнуудаа түхеэрнэд. Гансал хүхы шубуун модоной оройдо сүлөөтэйгөөр дабхайжа һуугаад, ой […]
Автор: Uran.xun
03 марта 2021, 05:26
Хулгайша шаазгай. Аполлон Тороевай онтохонуудһаа
Намарай хара үүлэд хөөрэжэ, нарые халхална, хүйтэн һалхин үлеэнэ. Дулаан орон уруу шубууд ниидэхэеэ сугларба. Шаазгай галуудай хажуугаар эрьелдэнэ. Галуунай сагаан үдэндэ хорхойтоно. Тиигээд, эхэ галуунай нэгэ һайхан үдэ ходолоод, уургай соогоо нюуба. Үдэеэ ходолуулһан галуун уйлажа, удамарша галуундаа мэдүүлбэ. Тэрэнь хамаг галуудаа суглуулаад: — Хэнтнай эхэ галуунай эгээл һайхан үдэ ходолооб?-гэжэ һураба. Балтадаа дуугай […]
Автор: Uran.xun
06 апреля 2018, 00:09
Үнэгэн гүрөөһэн хоёр. Арадай онтохон
Нэгэ үнэгэн үргэн талаар хулганаашалжа ябатараа, гүрөөһэнтэй уулзаба ха. — Шэлын оройдо тобойжо харагдаһаар, ши үни удаан болоболши. Хүлнүүдшни хубхай утанууд аад, газар хороохогүй амитан хаш, — гэбэ үнэгэн. — Юу хэлэнэ гээшэбши, минии харайн гүйхэдэ, газар эбхэрһэндэл ойро болодог лэ. — Юун тиимэ хурдан хүл шамда байба гээшэб даа. — Тиигээ һаа хурданаа […]
Автор: uran_xun
05 апреля 2018, 19:52
Муу баанхи. (Из сказок Аполлона Тороева)
Үнихэн сагта үгытэй ядуу нага хүн ажаhууhан гэхэ. Тэрэ хун ган гэхэ нохойгүй, газар гэшхэхэ малгүй байһан юм ха. Үе наһан соогоо hүхэ барижа, модо сабшажа ами хоолойгоо тэжээһэн ушарhаа ехэ бэрхэ модошо дархан гэжэ холо ойрын нютагуудаар суурхаһан байгаа. Һурагаарынь тайшаа үбгэн тэрээн тухай дуулаад, дуудалгаар татуулжа асарба ха. Муу Баанхи тайшаа үбгэндэ ерээд: — […]
Автор: uran_xun
05 апреля 2018, 19:29
Далан худал. Арадай онтохон
Уни үнгэрһэн сагта, нэгэ ехэ шэрүүн,хатуу хуулитай хаан байгаа юм. Нэгэтэ хаанда найр зугаашье, наадан хатаршье, агнууришье, албата зоншье залхуутай болоно. Юушье, хэниишье хараха дурагүй, ехэ уйдхартай болоходоо: хаа хаана айл тииргэн бүри, нютаг орон бүри, иимэ зар гаргуулба: «Хэн хүн хаанда далан худал, нэгэшье үнэн ушар opyyлангүйгөөр, торон норонгүй хэлэхэб, тэрэ хүн тэмээнэй ашаа […]
Автор: uran_xun
05 апреля 2018, 18:06
Долоон үбгэд. Арадай онтохон
Урда сагта сэсэн ноён Сэбжээнэй баруун джоодо* отчо мөргөл хэхэеэ ябба.. Ябаган ябжа ябсарнь, нэгэ хун харгыдань газар шагнажа хэбтэнэ. Сэсэн ноён Сэбжээнэй хажуудань ерээд: — Э-э, нөхөр , юу хэжэ хэбтэнэш? — Үгэй, намайе «hoнop хүн» гэлдэхэ юм. hонороо туршажа доодо замбиин амитаниие шагнажа хэбтэнэб. Сэбжээнэй hурна: — Юун болжо байнаб? — Тэндэ […]
Автор: uran_xun
06 марта 2018, 03:03
Барас хулгана хоёр. Арадай онтохон.
Орьел торгон шулуун байсатай хада хангил уулада нэгэ сагаа эреэн барас байдаг һэн ха. Нэгэтэ барас агнажа ябатараа, хабшуу жалгаар доошоо түргэн урдаһан горхоной эрьедэ согсойн һуугаад, урасхал түргэн уһа хаража һууба. Энэ үедэ нэгэ хулгана горхоной эрьедэ бүмбэрэн гүйжэ ябатараа, ойлгомторгүй гэнтэ халтиран уһан руу унашаба. Эрьедэ гаража шадангүй, урасхалда абтан ураадаһаар барасай урда […]
Автор: uran_xun
06 марта 2018, 02:51
Мэхэтэй үнэгэн. Арадай онтохон
Урдын урда сагта hүн далайн шалбааг байхада, үндэр уулын добохон байхада нэгэ үнэгэн хатаржа ябаһан ха. Нэгэтэ тэрэ харгыдаа боошхотой ногоон шэрэ оложорхибо. Байза, ногоон үнгэтэй боложо, хамаг амитаниие мэхэлхэ байна гэжэ бодобо. Боошхотой шэрэ руу орожо, ноб ногоохон үнгэтэй болоод саашаа хатарба. Ойн амитадтай уулзаба. -Тэнгэриhээ эльгээгдэhэн хаан гээшэб! — гэжэ айладхаба. — Оо, […]
Автор: uran_xun
08 января 2018, 04:05
Муу хара. А. Тороевай онтохонуудһаа ( на бурятском и на русском языках)
МУУ ХАРА Урдын урда сагта Муу Хара гэдэг алдартай нэгэ үншэн үрөөhэн хүбүүн ажаhууhан юм ха. Бага балшар наhандань эхэ эсэгэнь үхэhэн байгаа. Борьбо дээрээ халта үндыхэдөө тэрэ нэгэ баян хүнэй буруудые харадаг болоhон юм ха. Таба-зургаан жэл соо баянай буруудые харахадаа нэгэшье алдаагүй, нэгыешье үхүүлээгүй байгаа. Хабарай халуун наранай гарахада нэгэтэ баян эзэниинь Муу […]
Автор: uran_xun
14 декабря 2017, 02:49
Хэрмэн хулгана хоёр. Белка и мышь. Аполлон Тороевай онтохонуудһаа
Нэгэтэ хэрмэн хулгана хоёр уулзаба. Хулганань хэлэбэ ха: ― Үбэлдөө эдихэ юумэ хир ехие бэлэдхээбши? Хоюулан хамтараябди. ― Хамтархада болохо. Гансал эдихэ юумэмнай ондоо ха юм. Би һамар, һархяаг эдидэгби. Зүгөөр баабгай намайе ходо хооһолдог, нөөсыемни эдижэрхидэг. Тэрэнээ нюухаяа ошохомни, яаранаб, ― гэбэ хэрмэн. ― Ши дэмы гомдонош, ― гэжэ хулгана һанаа алдаба, ― манай […]
Автор: uran_xun
14 декабря 2017, 02:40
Могой ба Шоргоолзод. Змея и муравьи. Из сказок Аполлона Тороева
Нэгэ нугаһан нуурай захада ногоон соо үндэгэнүүдээ даража һууба. Тэрээндэ могой мүлхижэ ерээд, уургайень орёожо, нугаһые хазахаяа забдаба. Нугаһан мэгдэжэ, уургай сооһоо ниидээд, уһан дээрэ һууба. Могой хойноһоонь мүлхибэ. Нугаһан дахин ниидэжэ, нуур дээгүүр тойролдоод, уһанай эрьедэ һуужа, айһандаа иишэ тиишээ хараашалба. Тэрэниие шоргоолжон хараад: ― Яагаабши? Юундэ иитэрээ айгаабши? ― гэбэ. ― Могойһоо тэрьелжэ, […]
Автор: uran_xun
14 декабря 2017, 02:17
Ажалша тоншуул. Аполлон Тороевай онтохонуудһаа
Нэгэтэ, гэгээн сагаан үдэр дунда, ой тайгын шубууд барандаа суглараад, тоншуулые хараажа оробод. ― Ши, тоншуул, бидэндэ амар заяа үзүүлнэгүйш, тон-тон гэтэр тоншожол байха ямар харалтай амитамши! ― гэжэ хүхы зэмэлбэ. ― Маанадта түбэг татахаһаа ганда ой тайгын мододые гэмтээнэш, ― гэжэ онголо шубуун оролсобо. Тоншуул яаралгүйгөөр тэдэниие хаража, нэгэ һанаа алдаад, иигэжэ харюусаба: ― […]
Автор: uran_xun
14 декабря 2017, 02:03
Залхуу Буг баатар. Аполлон Тороевай онтохонуудһаа
Шубууд уурхайнуудаа заһаад, дальбараануудаа дэгжээгээд, жэргэн дуулалдан, хүхюутэй байнад. Тиихэдэ гансал залхуу бүг баатар модоной гэшүүһэн дээрэ һуугаад, наранда игаана. Намар болобо. Шубууд урда зүг уруу нидэхэеэ түхеэрбэд. Харин залхуу бүг баатар гэшүүһэн дээрэ һүүһан зандаа, дууража байба. Үбэл боложо, саһан оробо. Бүг баатар даараһандаа шэшэржэ,хүйтэнһөө хорохоёо хуушан хонги бэдэрбэ. Арайш гэжэ хонги олоод, […]
Автор: uran_xun
14 декабря 2017, 01:46
Хоёр хулгана. Два мышонка. Аполлон Тороевай онтохонуудһаа
Һүтэй томо тогоон байба. Хоёр хулгана тэрэниие тойрон гүйлдэнэ: һүнэй амтатайхан үнэр анхилаад, тэрээндээ хүрэжэ ядаа ха юм. ― Нүхэр, ши тогооной захада ерээд бай, би шинии нюрган дээрэ гараад, тогоон уруу орохоб, ши һүүлһээмни зуугаад байхаш. Минии һү уужа садахалаар, һүүлдэнь ши баһа уухаш, ― гэжэ нэгэниинь хэлэбэ. Энэ хэлсэһэн ёһоороо болобод. Нэгэниинь һү […]
Автор: uran_xun
18 ноября 2017, 07:45
Шоно, бар, хоёр хүлтэй хүймэлдөөн. Волк, барс и двухногое стращилище
Астай, астай хаяаеын ургаа юмэ — Агтайн бахай дараһан юмэ, Аса хэли эрьюулэһэн юмэ — Онтохоноо сэйи дараха юмэл… (Абай Гэсэрһээ. М. Имегенов.) ШОНО, БАРА, ХОЁР ХҮЛТЭЙ ХҮЙМЭЛДӨӨН Арадай онтохон Нэгэтэ шоно харанхы ехэ тайга соогуур нюдэеэ тэһэ бэлтылгэжэрхёод, ухаа мэдээ табин, гүйжэ ябаба ха. Гүйжэ ябахадань, урдаһаань бара дайралдаба. — Шоно ахай, иихэдээ юунһээ […]
Автор: uran_xun
13 ноября 2017, 14:16
Хараасгай. Ласточка
Арадай онтохонууд шогтой энеэдэтэй, сэсэн һургаалтай… ХАДЬХАТАЙХАН ХАРААСГАЙ Хадьхатайхан хараасгайн Хадын бүйлөөһэндэ һуухадань, Бүйлөөһэнэй гэшүүһэн Хадьхынь тэһэ хадхаба ха. Хадхахадань хараасгай Хэмгүй ехэ сухалдаад: «Мүнөө ямаанда ошожо, Мэдүүлэн шамайе хоблоод, Мэрүүлжэрхихэб», — гэһээр Яаралтай түргэнөөр Ямаанда сэхэ ошоод: «Бүйлөөһэн һалаагаараа Хадьхым тэһэ хадхаа, Яаран мэгдэжэ энэ Ямаан тандаа ерэбэб. Мүнөө ошожо, бүйлөөһые Мэрэжэ үгэхыетнай гуйнаб, […]
Автор: uran_xun
04 ноября 2017, 06:12
Саһан ба шандаган Снег и заяц (из сказок А. Тороева)
— Саһан ба шандаган Юундэб даа толгоймни үбдэнэ, — гэжэ шандаган саһанда хэлэбэ. — Хайлажа байна бэшэ гүш, хабар болоо, тиигээд толгойш үбдэнэ, -гэбэ шандаган. Түгсүүл дээрэ һуугаад, уйдхартай уйлашаба. — Хайратайш, хайратайш, намда, саһан. Би саһан дээгүүр гүйдэг, түхэреэн нүхэ малтадаг байгааб. Шоноһоо, үнэгэнһөө, ангуушанһаа саһан соо хорголдог һэм. Шамгүй яажа байхабиб? Адагай муу […]
Автор: uran_xun
04 ноября 2017, 05:38
Аляадай үбгэн Старик Аляадай (Из сказок А. Тороева)
Алаг моритон Аляадай үбгэн Аляадай үбгэн алаг мореороо газар хахалжа абаба. Тиихэдэнь баабгай хажуудань ерээд: — Аляадай үбгэн, мориншни ямар һайхан бэ, алаг. Өөрөө иимэ алаг болгоо гүш? -гэбэ — Тиигээб. — гэжэ үбгэн харюусаба. — Намайе алаг болгол даа. — Алаг болохо гээшэш ехэ бэрхэтэй юм. Тэсэхэб гэжэ хүүрөө үгөө хадаш, алаг болгохо аалам, […]
Автор: uran_xun
28 октября 2017, 00:11
Хулгайша Шаазгай Сорока воровка (Из сказок Аполлона Тороева)
Хулгайша шаазгай Намарай хара үүлэд хөөрэжэ, нарые халхална, хүйтэн һалхин үлеэнэ. Дулаан орон уруу шубууд ниидэхэеэ сугларба. Шаазгай галуудай хажуугаар эрьелдэнэ. Галуунай сагаан үдэндэ хорхойтоно. Тиигээд, эхэ галуунай нэгэ һайхан үдэ ходолоод, уургай соогоо нюуба. Үдэеэ ходолуулһан галуун уйлажа, удамарша галуундаа мэдүүлбэ. Тэрэнь хамаг галуудаа суглуулаад: — Хэнтнай эхэ галуунай эгээл һайхан үдэ ходолооб?-гэжэ һураба. […]
Автор: Бальбурова Баира