Бааниин уурал соо

Захааминай Улэгшэн нютагайхидай  зугаанhаа…

 Бэеэ угааха модон гэр

Нютаг бүхэндэ байдаг hэн.

Буряадшалжа, ородhоо —

Баани — гэжэ нэрлэдэг hэн…

 

Ороходош – уурал бааян орьёлхо,

Орой дээрэш уhатажа дуhаалха,

Хубсаhаал  тайлажа үрдихэдэш —

Халуун бани руу эсэгэмнай түлхихэ…

 

Ялагар таазан соо hуулгаад,

Ебтэр гэтэрнай  үрэхэ,

Елэгэр мылын хөөhэн соо

hууха дурашни хүрэхэ…

 

Зоной олондо шэрээнүүд

hуухаар бэшэ хабшуутай,

Заахануудшье, томонууд,

Ууралаар халаха hанаатай…

 

Хажуудахи үүдэнhээ

Уурал баяна халуунаар,

Гаража ерэнэд тэндэhээ —

Улаан үнгөөр бусалhаар…

 

Абам абаад оробо.

Эгээн дорохи табсан дээр

hуулгаад, дээшэ гараба,

Эрэшүүлэй «тайзан» дээр…

 

Доро hуухада дулаан,

Ехэш халуун бэшэ…

Хургадни булта уб улаан

Харагдана сэнтэжэ…

 

Арбаад томо эрэшүүл

Дээдэ табсан эзэлээд

Сохино хуhан биинигээр

Бэе бэеэ ээлжэлээд…

 

Бааяhан ууралай саанаhаа

Баабайм хэлэхэ дуулдаба:

— Баарайн урда жалгаhаа

Баандай буга асарба…

 

-Үгы, тэрэш Бэлшэртэ

Буугаа нюугад ябааш hаа,

Баригдашоо егерьтэ, —

Хэлэнэ Түдэб саанаhаа…

 

Хара Нихлай хажууhаа:

— Юундэ hаруул байхада

Бугаяа доошонь шэрээ юм?

Буугүй байhань hайн лэ даа…

 

Занын Түдэб, ангууша:

— Хэнэй хүлеэжэ байhые

Хайшан гэжэ мэдэхэбши…

Хаана нюугдажа hууhыень…

 

Заримдаа хэншье байхагүй…

Гансаардашоод ябахадаш,

Аншье ойро гүйхэгүй

Хэдэн хүтэл дабахадаш…

 

Биинигээр бэеэ шабхуурдаад,

Улаан мяха болоош hаа,

hуунад, зугаа шагналдаад,

Халуун охиной орьёош hаа…

 

— Нэгэтэ Бугаригтаhаа

Буужа ябааб гахайтай.

Нүгөө талын хадаhаа

Ерэбэ егэрь, малгайтай…

 

— Байлгаба, — хөөрэнэ Түдэб,

— Биледээ харуула, нүхэр…

Гэхэдэнь саарhаяа үгэбэб,

Горитой хараад, хэлэбэ:

 

— Гахай бэшэ гүрөөhэн

Байха гэжэ бэшээтэй…

Нүхэр Түдэбэй гайхааш hаань,

Нэхэжэ абаха эрхэтэйб…

 

Гэбэл залуу егерьнай…

Гартаа саарhым бажуунхай.

Анхарбаб, зээрдэ моринойнь

Жолоонь шуhан болонхой…

 

— Танай морин шуhатаад байн,

Буунай абяа дуулаа hэм, —

Гэхэтэйм адли, хубилаад,

Саарhым шэдэжэ хаяа hэн…

 

Гэжэ хэлээд энеэбэ,

Бүгэдэн эльгээ хатабад…

Бурьялhан уурал буураба

Эрэшүүл газаашаа гарабад…

 

Шэрээ дээрэ, тумпэн соо,

Дүүнэрни hуушоод наадана.

Доогуур барьяhан манан соо

Шунгажа байгаад, угаана…

 

Тамхилаад, үнишье болонгүй,

Томошуул hөөргөө оробо.

Толгойем мылээр угаагаад,

Түргэдэн абамнайш ошобо…

 

Тэрэ удаа үүдэнhээнь

Халуун уурал сорьёбо,

Үүдэнэй саана hүүхирээн —

Хүхилдэхэнь дуулдаба..

 

Наhатай болоhон эрэшүүл

Эсэгын дайндаш ябаhанууд…

Бэень сэлсэгэр, улаанууд,

Нютагайм ёhотойл ехэшүүл…

 

Хөөрөөень ехэтэ hонирхоод,

Хойноhоонь дахажа оробоб…

Дорохи табсан дээр тохиигоод,

Дээшэ зэhэжэ hуушабаб…

 

Хожомдожо угааха ерэhэн

Ошорой Санжын Бадма-Цырен

Холын хальмагhаа асарhан

Үүлтэрэй мал тухай хөөрэнэ:

 

— Манай үхэртэ ороходоо

Мяхатай гээшэнь тэнсэлгүй,

Хоёр-гурбатай болоходоо

Хүйтэн гэжэ мэдэхэгүй…

 

Хальмаг үүлтэр туршая,

Холижо малтайгаа үзэе…

Хажууhаа адуушан Мархай

Асууба адуунууд тухай:

 

— Конюшнимнай муухан даа,

Обёс гэжэш байхагүй…

Колхоз ходо юундэб даа

Адуугаа ехээр тоодоггүй…

 

Дамдинай Цыдыб бүдүүнээр:

— Хэлыш, Мархай, хэзээнhээ

Адууш таранхайб Дүтуүлүүрээр?

hүрэгэй садхалан — эзэнhээл…

 

Тэрэ дороо дэмжэжэ,

Цыдэнэй Цыдэмпэл нэмээбэ:

— Адуунай таргалхы хүлеэжэ,

Амарыш, — гэжэ энеэбэ…

 

Тунжинэй Арсалан, эрьелдээд,

Түрүүлэгшэдэ хандана:

— Түлеэ хүбүүд таариха гээд,

Отолхо газарынь асууна…

 

— Дүтүлүүр үгсөөд, эхиндэнь,

Отолхо газар үгтэнхэй…

Дүтэлхэдэ мүноо, саhан соо…

Шаргадаалhаа, ямар бэ, хай…

 

Гэжэ хэлээд, түрүүлэгшэ,

Нюргаяа наншаад, аахилна…

— Гоёл даа, манайш Үлэгшэн, —

Гэжэ абамни эхилнэ:

 

— Үбэлдөө ходо саhатай,

Зундаа зүндөө бороотой,

Хадатай, модотой, ногоотой

Хаб харахан шоройтой…

 

— Народ здесь цагаан санайтай, —

Армян Юра зүрхэнhөөн нэмэнэ…

— Подружился, а теперь, хамаагүй —

Хамтарян будем жить! —  хэлэнэ…

 

Хэдыш дахин хаянаб даа,

Доро hуухада хамаагүй.

Халуун уурал сорьёоб даа

Дээрэхин наншана сүлөөгүй…

 

Бүгшэм халуун уурал соо

Хэды саг соо hуунаб даа,

Байгаа hонин зугаан соонь

Хэтын үгэнүүд үлэнэб даа…

 

hүүлшын, hүүлшын! – гэлдэжэ,

hүрэн гүйлдэн оробод,

Үниш болонгүй, туйлдажа,

Гүйлдэжэ булта гарабад…

 

Абамнай тэндэhээ гаража,

Бидэнээ уhаар зайлаба.

өөрөөншье бэеэ зайлажа,

Хубсалхымнай ойлгуулба.

 

Ууралаар бааяжал байhан

Баани соо үсөөрнэгүй зон.

Уhатажа дээрэhээ унаhан

Дуhалнууд нэбтэрнэ бэен соом…

 

Шагнаhан энэ хөөрөөгөө

Шүлэглэн абадаа харуулааб.

Шүлэгэйм хахадынь хороогоо —

Шалдаган заримынь хуряагаад…

 

Абым нютагжаал нэрэнь

Яапайн Цыренэй Данди.

Баанида хэзээш ороходоо –

Уурал соо абаяа харадагби…

Солбон Аюшеев

Уран хүн