Басаа Валера. Хойто наһандаа би монгол хүн боложо түрэхэб.

 

Һанаа заяанда ороогүй ушаралнууд.

Инаг дуран, нигүүлэсхы сэдьхэл.

Гайхамшаг ажаһуудал

***

ХОЙТО НАҺАНДАА БИ МОНГОЛ ХҮН БОЛОЖО ТҮРЭХЭБ

Табан үйлэтэй драма

 Наадаха нюурнууд:

ТАМУРА, 14 наһанһаань үндэр наһа хүрэтэрнь харуулагдана

СИМАМОТО, 14-тэй басаган, хожомоо Тамурын һамган

ЭЖЫ, Тамурын эхэ

АБА, Тамурын эсэгэ

ХАДЗИМЭ, Тамурын нүхэр хүбүүн

ЁСИКО, Тамура Симамото хоёрой үргэжэ абаһан басаган

НАКАДА, тэдэ хоёрой үргэжэ абаһан хүбүүн

АЗУМА, Тамура Симамото хоёрой дүтын танил залуу хүн

СТАЛИН, Дээдэ захиргаанай Ставкын түрүүлэгшэ

МОЛОТОВ, Зүблэлтын гадаадын хэрэгүүдэй сайд

ВАСИЛЕВСКИЙ, Алас Дурнадахи сэрэгэй бүлгэмэй дарга, маршал

СУДЗУКИ, Япон уласай премьер-министр

САТО, Зүблэлтэдэхи Японой элшэн сайд

ТОГО, Японой Гадаадын хэрэгүүдэй сайд

АНАМИ, Японой Сэрэгэй министр, генерал

СҮХЭЭ, Монголой харуулай сэрэгэй ноён

ЛХАМАА (ЛХАМАСҮРЭН), Сүхээн һамган

ЛХАГВАА, тэдэ хоёрой бэри

ЦЭНДСҮРЭН, Лхагваагай ехэ басаган

СОЛОНГО, дунда басаган

ТҮМЭЭ, бага басаган

ЭРДЭНЭЧИМЭГ, Японой Мориока хотодохи дээдэ һургуулиин оюутан

Олзологдоһон (плендэ абтаһан) Японой армиин сэрэгшэд, Улаан Армиин сэрэгшэд, харуулшад, Монголой сэрэгэй харуулшад, зон, соносхогшо

***

НЭГЭДЭХИ ҮЙЛЭ

Айлшадые угтан абадаг гэрэй таһаг соо Тамура Симамото хоёр диван дээрэ һуугаад, боорсог эдинэд, сай уунад. Стол дээрэ стерео-бүтээл, ханын таг дээрэ пянза-пластинканууд табяатай. Симамото түхэреэн захатай хүхэ үнгэтэй зөөлэхэн, бэеынь бариһан свитер, тэбхэр зурагуудтай юбкэ, пумаажан бүдөөр нэхэһэн сагаан оймһо үмдэһэн. Тамура юрын япон хүбүүнэй хубсаһатай.

ТАМУРА (пянзанууд тээшэ заажа): Симамото, ши хаанаһаа яажа иимэ олон пянзануудые олоо, суглуулаа хүмши?

СИМАМОТО: Би бэшэ бэд даа. Минии аба англи хэлэ мэдэдэг, элдэбын хүгжэмдэ угаа дуратай юм. Энэ стереонаадхуур, эдэ пянзануудые бултыень худалдажа абаһан. Зүгөөр ехэнхидээ бил шагнадагби, илангаяа классикын хүгжэмдэ дуратайб.

ТАМУРА: Табииш даа ямар нэгэ пянза.

Симамото таг дээрэһээ нэгэ пянза-дүхэриг абажа, конвертһоонь гаргаад, пянзын стереонаадхуур дээрэ табина. Хүгжэм зэдэлнэ.

ТАМУРА: Энэ хэн дууланам?

СИМАМОТО: Нат Кинг Коул.

Хоюулан абяагүй болоод шагнана. Симамотын нюур бүри дулаахан болоно.

СИМАМОТО: Энэ дуун бидэ хоёрой бэе бэедээ тангаригаа үгэжэ байһандал намда үзэгдэдэг.

ТАМУРА: Яагаа һонин дуун гээшэб? Ямар үгэнүүдтэй юм?

 СИМАМОТО: Абамни бултыень намда хэлэжэ үгэһэн. Сэдьхэлэй һанаанда абтахадаа би ото энээниие шагнадагби. Досоомни һайн болодог. Үгэнүүдынь иимэ: “Хүшэр хүндэ байдалда ороходоо сэдьхэлээ зобоонгүй, би баяртайб, жаргалтайб гэжэ һанаад байгаарай. Иигэжэ бэеэ һамаарулхада хүшэр бэшэ юм”. Үнэхөөрөөшье, минии досоо гэрэл туяа сасарһан шэнги байдаг.

ТАМУРА: Ши хүгжэм һайнаар ойлгодог хүн байнаш.

СИМАМОТО: Ямаршье хүн хүгжэм ойлгохо ёһотой гэжэ һанадагби. Хүгжэмгүйгөөр ажабайдал орёо хүндэ болохо хаям.

ТАМУРА: Үнэхөөрөөшье. Бишье ойлгодог боложо байһан шэнги болоноб.

Дуун аалихан зэдэлһээр. Дуунай дүүрэхэдэ Симамото пянзые абажа бүдөөр аршаад, конверт соонь хэжэ таг дээрэ табяад, ондоо пянза абажа наадхуулна. Россиниин увертюранууд, Листын фортепианын концерт, Бетховенай Пасторальна симфони болон Григэй “Пер Гюнт” ээлжээлэн зэдэлнэ. Классикын хүгжэмэй хажуугаар дахин Нат Кинг Коул дуушанай “Сэдьхэлээрээ дурса”, “Хилэһээ урагша тээшэ” болон Бинг Кросби гэгшын дуунууд табигдажа, гэр соо хүгжэм аалихан зэдэлнэ. Басаган хүлнүүдээ дороо хээд, диванай хажуу дэрэдэ тохоногложо һуугаад, шагнана.

СИМАМОТО: Тамура, хэлэлши, гэртэй ганса үхибүүтэй айлайхид хоорондоо харилсаа муутай байдаг гэжэ хүнүүд зүб хэлэдэг ха гү?

ТАМУРА: Ши хэнһээ тиимэ юумэ дуулаабши?

СИМАМОТО: Нэгэ хүн хэлээ һэн. Үни даа. Хоорондоо эбгүй үбгэ һамган хоёр нэгэл үхибүүтэй болоод лэ, дүүрээ. Би энээниие дуулахадаа угаа ехээр муудаһан хүм.

ТАМУРА: Һм-м.

СИМАМОТО: Шинии гэртэхин хоорондоо хэр байдаг бэ?

ТАМУРА: Минии гү? Үнэндөө эжымни бэе ехэ һайншье бэшэ, тиимэһээ үшөө нэгэ үхибүүн бэедэнь хүндэшэг боложо магад байгаа.

СИМАМОТО: Аха дүүнэртэй һаашни шамда ямар байха һэм гэжэ бодомжолоогүй һэн гүш?

ТАМУРА: Үгы.

СИМАМОТО: Юундэ? Яажа һанаашалаагүй хүмши?

Тамура стол дээрэһээ пянзын пакет абаад, бэшээтэй юумыень хараашална. 

ТАМУРА: Би аха дүүнэргүйгөөр ургажа томо болоһоноо энэ болоод ябанаб. Харин тэдэнэй бии һаа, ондоо байха байгаа бэшэ хүн гүб. Теэд үгы юумэн тушаа бодомжолһоной юуб?

СИМАМОТО (томо хүндэл аалихан хэлэнэ): Тиимэшье юм гү даа. Шамайе ойлгоном.

ТАМУРА: Зүгөөр?

СИМАМОТО: Үһүү. Ажабайдалда зарим болоһон юумые һэлгэжэ шэнэлхээр, харин заримые хүсэхын аргагүй гээшэ ха. Үнгэрһэн юумэн ошон ошохо, бусаахагүйш. Тиимэ бэзэ?

Тамура толгойгоо дохино.

СИМАМОТО: Саг урагшаа ябаад, хүнэг соохи цемент мэтэ зарсашана. Гэдэргэнь бусаахын аргагүй. Ши тиихэдээ тэрээн шэнги гэдэргэгүй зарсашаһан хүнби, бэеэ ондоо болгожо шадахагүйб, энэл зандаа үлэхэб гэнэ гээшэ гүш?

ТАМУРА (найдалгүйгөөр): Тиимэл бэшэ юм гү даа.

СИМАМОТО (хургануудаа удаан хараһанайнгаа удаа): Томо болоходоо би юун болохо аабиб, хадамда гараха гү? Ямар гэртэй болоод, юу хэхэ хабиб? Хэды үхибүүдтэй болохо гээшэбиб?  Эдээн тухай би ходо һанаашалдагби.

ТАМУРА: Оһо!?

СИМАМОТО: Ши иимэ юумэн тухай бодомжолдог гүш?

ТАМУРА (тархияа һэжэрнэ): Арбан дүрбэтэй хүбүүн энээн тухай һанаата болоно гүш гэжэ гү? Болил даа юрэдөө. Теэд ши хэды үхибүүдтэй болохо һанаатайбши?

СИМАМОТО (гарнуудаа үбдэг дээрээ табина, юбкынгээ тэбхэр зурагууд дээгүүр яаралгүйгөөр хургаараа ябуулна. Нат Кинг Коулын “Хилэһээ урагша тээшэ” гэжэ дуун аалихан зэдэлнэ. Тамура нюдөө аняад хүгжэм шагнана): Һонин даа, нэгэл үхибүүнһээ олон һанаандамни ороногүйл. Нэгэл үхибүүн, эгэшэ аханаршье, дүүнэршье үгы…

 

 

Тамура бодолгото болон гэртээ гансааран һууна. Өөрөө өөртэеэ хөөрэлдэнэ.

ТАМУРА: Симамото намайе үдэшэхэдөө арбан секундын туршада гэхээр гарһаамни баряад абаал. Зүгөөр тэрэнь намда хахад часһаа доошо бэшээр үзэгдөө. Гарыемни табихадань дахин барихаа яанаб гэжэ һанаашархааб. Юрэл бариһан шэнгишье һаань, зорюута тииһэн ха гэжэ ойлгооб. (Симамотодо барюулһан гараа үни удаан харана). Теэд гарайнь барисын дулаагаар би юу хэхэ хүнбиб даа? Аа? (Һанаа алдаад, бодолдо абтана ) Симамотын свитер дороһоо үбсүүндэнь түглылдэһэн хоёр юумэхэнүүд юунэй түлөө хаб? Тэдэнь яатараа минии һанаае, зүрхэ сэдьхэлыемни татуулнаб? (Нюдөө аняад) Үшөө юбка доронь юун байдаг юм ааб? Ай… (Һуужа ядана).

 

Хоёр жэл үнгэрнэ. Тамура Симамотые гэртээ оруулна.

ТАМУРА: Симамото, оро, оро, бү эшэ. Гэртэмнай хэншье үгы, эжымни магазинуудаар юумэ харахаяа ошоо. Һуу.

СИМАМОТО: Эдэ хоёр жэл соо шинии бэе ехэ ондоо болоол.

ТАМУРА: Би спортоор бэеэ ехэтэ һорином. Саг хатуу, баруун тээ дайн боложо байна, элдэбын ушарнууд боложо болохо. Армида тон залуухан хүбүүдые татуулна гэлсэнэ, намайешье удааруулангүй абажа болохо.

Тамура Симамотодо дүтэлжэ һуугаад, уралаараа уралдань хүрөөд абана. Симамото нюдөө аняад, юушье хэлэнгүй һууна. Басаганай гарые баряад, үшөө нэгэ таалана. Хоюулан аягүйрхөөд, бэе бэеһээ холоходоод, абяагүй һуунад.

ТАМУРА (аниргүй байдалые таһална): Симамото, ши хүгжэм дуунда дуратайш, номуудые олоор уншадагши. Танайда Нат Кинг Коулын “Хилэһээ урагша тээшэ” гэжэ дуу ходо шагнадаг һэмнайбди.

СИМАМОТО: Би мүнөөшье тэрээниие ото шагнадагби.

ТАМУРА: Би шамтай сугтаа шагнахадаа, тиишээ, хилэһээ урагшаа юун байдаг хааб гэжэ досоогоо угаа һонирходог һэм.

СИМАМОТО: Би баһа. Зүгөөр һүүлдэнь эсэгэһээ һураад мэдэн гэхэдээ ехээр голхороо бэлэйб. Тэрэ дуушан юрэ Мексика тухай дуулаһан байшоо. Харин би юун гэжэ ехээр һанаһан байгаа гээшэбиб.

ТАМУРА: Юун гэжэ?

СИМАМОТО (гараараа үһэеэ хойшонь болгожо заһаад): Мэдэнэгүйб. Нэгэ угаа һайхан, томо, зөөлэхэн юумэндэл.

ТАМУРА: Һайхан, томо, зөөлэхэн? Эдихээр гү?

СИМАМОТО (энеэжэрхёод): Үгы.

ТАМУРА: Гараараа барижа болохоор гү?

СИМАМОТО: Магад.

ТАМУРА: “Үгы”, “магад”.

СИМАМОТО: Теэд яахабши. Газар дэлхэйдэ ойлгогдоогүй юумэнүүд олон ха юм.

Тамура Симамотын гарай хургануудые дүнгөөд абана. Симамото нюдөө үргэжэ хараад, дахин доошоо харана.

СИМАМОТО: Хилэһээ урагшаа, наранһаа баруулжаа…

ТАМУРА: Тэндэ, наранһаа баруулжаа, юун байдаг юм?

СИМАМОТО: Элдэб юумэн. Дайнай һүжэрдэг газар. Баһа, тэндэ угаа хүйтэн. Ши “Шэбэртын халуурал” гэжэ үгэ дуулаа һэн гүш?

ТАМУРА: Үгы, дуулаагүйб.

СИМАМОТО: Би энээн тухай хэзээб даа үни хада уншаһан хүм.

ТАМУРА: Хөөрыш даа, юун юм.

СИМАМОТО: Ямар ном бэлэй, нэрыень һананагүйб. Тэндэ үшөө Байгал нуурай оршон һуудаг малша монгол угсаата зон тухай бэшээтэй байгаа һэн. Буряад монголшууд гэжэ нэрэтэй. Мартаад байнаб.

ТАМУРА: Зай, Шэбэртын халуурал тухай хөөрыш даа.

СИМАМОТО: Тэрэ үбшэнөөр Шэбэртын таряашад үбдэдэг байгаа. Өөрөө һанаад үзэ даа, би тэрэ Шэбэртын таряашан гээшэб гээд. Тэрэ зэрлиг хүйтэн газарта ори гансаараа ажаһуунаш, үдэрһөө үдэртэ таряанай поли дээрэ эсэтэрээ ажалланаш. Оршон тойрон хооһон тала дайда. Алишье тээшэ хара – урагшаа, хойшоо, зүүн, баруун тээшээ, – юуншье үгы. Хаа яаа набтархан гүбөөнүүд лэ харагдаха. Үглөөнэй наранай зүүн тээһээ бултайхатай хамта поли дээрэ гаранаш, наранай шанха дээрэ, огторгойн зулайда ерэхэдэ сайлахаяа һуунаш, баруун тээ наранай һуухадань гэртээ ерэжэ, унтаридаа оронош.

ТАМУРА: Шинии гэртэхинэйхиндэл эдеэлэлгын гэр баряад байһандал бэшэ хаям.

СИМАМОТО (энеэбхилээд): Тад ондоо бэд даа. Тиигэжэ тэдэнэр үдэр бүхэндэ, һараһаа һарада, жэлһээ жэлдэ тэрэ нэгэл ажалаа хэнэ.

ТАМУРА: Теэд тэрэ Шэбэртэдээ үбэлэй сагта ажалладаггүй юм ааб даа.

СИМАМОТО: Үбэлдөө хүдэлдэггүй, гэртээ һуудаг. Зүгөөр баһал элдэб ажалнуудынь олон. Хабарай ерэхэтээ сасуу дахин тэрэ поли дээрээ үнөөхил хүдэлмэридөө гарана. Ойлгоно гүш?

ТАМУРА: Ойлгоном.

СИМАМОТО: Тиин нэгэтэ нэгэ юумэниинь үхэжэ эхилнэ.

ТАМУРА: Үхэжэ? Юуниинь?

СИМАМОТО (тархияа һэжэрээд): Мэдэнэгүйб. Юуниинь бэ даа… Үглөө бүхэндэ наранай гарахые харанаш, тэнгэреэр ябахыень адагланаш, үдэшэлэн баруун тээ наранай үгы болоходо зосоошни нэгэ юумэн адли үгы болоно. Үхэнэ. Анзаһаяа хаяад, наранай хойноһоо баруун тээшэ мэдээтэй мэдээгүй ябажа захалнаш. Эдеэшье эдингүй, ундашье уунгүй галзуурһан мэтэ ябажа эхилнэш. Унажа үхэтэрөө ябанаш. Шэбэртын халуурал гэдэг тэрэ гээшэл даа.

ТАМУРА: Зай, тиигэжэ таряашамнай үхэдхэн унаба гэе. Теэд саанань, Баруунай наранай үшөө саана юун байһан байнаб?

СИМАМОТО (дахин тархияа һэжэрнэ): Мэдэнэгүйб. Юумэн тэндэнь байдаг юм гү, али үгы гү, мэдэнэгүйб. Магад, тэндэ юуншье үгы. Яабашье, хилэһээ урагшаа шэнги бэшэ байлтай.

ТАМУРА: Симамото, би шамда хэлэхэ гээ һэм… Би шамда хэлэхэ гээ һэм. Симамото, ши минии сэдьхэлэй һанаан соо ходол байнаш. Би шамгүй саашадаа байжа шадахагүйб. Бү хахасая, зай гү? Шамгүйгөөр ажабайдал угаа һонигүй болошоно. (Симамото энеэбхилһэн шарайгаар Тамура тээшэ хараад һууна. Юушье хэлэнэгүй. Зүрхэ сэдьхэл соонь юунэйшье боложо байһые ойлгохын аргагүй. Тамура дуугай хүлеэжэ һууһанаа дахин зүрхэлнэ). Би шамда дуратайб. Нээрээ, нээрээ. Аяар хоёр жэл тэсэжэ ябаад, мүнөөл хэлэжэ байнаб. Иимэ юумэн намтай хэзээдэшье болоогүй юм, ондоо дахин болохогүй. Шамгүйгөөр байжа шадахагүйб, аргамни үгы…

Симамото нюдөө аняад һууна. Аниргүй байдал тогтоно

СИМАМОТО (нилээд удаарһанайнгаа удаа): Одоо ши намайе шагныш даа, Тамура. Шамтай сасуушье һаа, басаган хүн тиимэ абааштай байдаг юм гү, би хуу уридшалан харанам, мэдэнэм, урдахи байдалаа ойлгоһон шэнги байнам… (Тамура юушье хэлэнгүй анхаралтай, хүшэрдэнги хүлеэн һууна). Мүнөөнэй саг угаа хатуу. Үглөөдэр юунэйшье болохые мэдэхын аргагүй.  Ши бидэ хоёр даншье залуунуудбди. Энээн тухай үлүүсэ һанаашалхамнай үшөө эртэ гээшэ ха.

ТАМУРА (бэеэ барижа шадангүй): Би шамда дуратай хаямбиб!?

СИМАМОТО: Тамура, нэгэ гээ һаа ши намһаа бүхы һанаһанаа бултынь абахаш, үгы һаа  юушье абахагүйш. Энэ минии заршам гээшэ.

ТАМУРА (хэлэхэ гэнэ): Би…

СИМАМОТО (хургаараа хушууень дарана): Би баһа шамда дуратайб, намда ондоо хэншье хэрэггүй. Зүгөөр мүнөөдөө бүхы юумэмнай хуушаараа байг. Хуу – минии һанаашаар. Уулзаха сагтаа уулзахабди, үгы һаа, үгы. Тиимэ хубитай байгаабди гэжэ эсэстэй ойлгохобди.

Симамото дүтэлөөд, Тамурые таалана. Хоюулан тэбэрилдээд, халуунаар таалалдана. Мэдээгээ алдаһан Тамура Симамотын хубсаһые тайлаха гэнэ. Зүгөөр Симамото тэрэниие байлгана.

СИМАМОТО:  Энээнһээ сааша мүнөө гарахагүйбди. Тэсэбэритэй байхые оролдыш даа, Тамура. Шамда хэлэбэ бэшэ гүб! (Тамурые таалана, дахин халуунаар таалалданад).

ТАМУРА (Гэртээ гүйжэ ороод): Эжы, эжы, намайе дайшалхы албанда татажа байна! Үглөөдэр ябуулхань!

ЭЖЫ (мэгдэһэн, ухаа алдаһан): Юу хэлэнэбши! Ши үшөө үхибүүн хаямши, һаял арбан дүрбэ наһаяа гүйсэбэш. Үгы, энэ юун боложо байна гээшэб? Бага балшар үхибүүдые дайлалдахыень ябуулха гэхэдээ императорнай яанаб? Эсэгэ, та хэлыт!

АБА: Мүнөө манай гүрэн Хятадтай дайлалдажа байна.

ЭЖЫ: Хүбүүемнай тэрээ руу ябуулжа алуулхань гээшэ гү?

АБА: Эхэ, ехэтэ һанаагаа бү зобо. Тэндэ даншье ехэ дайн болоногүй. Манай Квантунай армиин сэрэгүүд хятадуудай эзэмдэһэн Манжурай газарые сүлөөлжэ, манжуур зондо гүрэн түрыень һэргээлсэжэ үгөөл ха.

ЭЖЫ: Сэрэгтэ татуулба гэнэбшэбы хүбүүмнай.

ТАМУРА: Аба зүб хэлэнэ. Сэхэ сэрэгтэ маниие оруулхагүй юм гэнэ. Армида татуулһан хүбүүдые Манжуур абаашажа, тэндэхи…

АБА: Би мэдэнэм, дуулаа һэм. Сэрэгэй албан бэшэ. Гүрэнэймнай дээдэ захиргаанда “Манжа-Монголые хүгжөөхын үүсхэбэри” гэһэн түсэб баталагдажа абтагдаһан. Тэрэнэй ёһоор Японһоо олон хүбүүдые татуулжа, Манжуур абаашаад, хүдөөгэй жэжэ гожо хамтын ажалда хэрэглэхэнь.

ЭЖЫ: Ямар тиимэ сэрэгэй бэшэ хүдөөгэй хамтын ажал байдаг юм?

ТАМУРА: Эжы, бидэ залуушуул Монгол ошожо, тэрэ Үүсхэбэриин ёһоор шэнэ газарта элдэб таряа, ногоо тарилсажа, хуряалсажа, Квантунай армида эдеэгээр туһалха уялгатайбди. Бидэ дайлдахагүйбди. Хамтын ажалаар өөһэдөө гэдэһэеэ тэжээхэ, тиигэжэ эзэн императорай армида туһалха уялгатайбди.

АБА: Зүб. Эхэ, Тамурамнай байлдааша сэрэгтэ оруулагдаха бэшэ, харин бясхан жэжэ, доодын гарай сэрэгшэн һанаатай, хүдөө ажахыда хүдэлхэ болоно.

ТАМУРА: Тиимэ, тиимэ, эжы.

АБА: Таниие тэндэ, Манжуурта, Харбин хотын оршондо абаашажа энэ хабар ажаллуулха байха. Тон зүб. Тамура, юрэдөөл уһан сэрэгтэ бэшэ, харин хуурай замай сэрэгтэ алба хэхэ болоһоншни болоо даа.

ТАМУРА: Аба, уһан сэрэгэй албанда муу юм гү? Би өөрынгөө дураар болоо һаа, уһан сэрэгтэл алба хэхэ һэм.

ЭЖЫ: Эсэгэ, үхибүүндэ ямар армияа хэлэнэбта. Һургуулидаа саашаа һураха ёһотой байгаа бэшэ юм гү?

АБА: Эхэ, сагнай тиимэ болоод байнал даа, яахабши.

ТАМУРА: Аба, теэд юундэ уһан сэрэгэй албан намда харша байха байгаа юм?

АБА: Энэ ёһо урда сагай түүхэһээ үндэһэтэй. “Хүнэй үгэ дуулаагүй һаашни шамайе моокоо ерээд, абаад ябашаха” гэжэ тоомгүй үхибүүдые айлгахаяа томошуул урдань хэлэдэг байһан юм.

ТАМУРА: “Моокоо” гэжэ юун бэ?

АБА: Тэрэ үеынхи японгууд “моокоо” гэжэ монголнуудые нэрлэдэг байһан. Тэрэнь ямар удхатай юм гэхэдэ, хэдэн зуун жэлэй саана Хубилай хаанай сэрэгүүд хоёр удаа Японой аралые эзэмдэхэеэ добтолоод, далайн ехэ һалхи шуурганда сохигдожо һүйрһэн юм. Тиигэжэ тэрэ сагта хэлэгдэһэн үгэ. Урданай догшон түүхын ула мүрые Японой ахамад үеынхинэй аман үгын дамжуулгаар ой тойндоо уламжалан асарһаниинь тэрэ юм даа.

ТАМУРА: Ойлгобоб. Манай Японой үнин галабай түүхын уламжалал болоно.

АБА: Тээ.

ЭЖЫ (зобонгёор, найдахы һанангяар): Тиихэдээ хүбүүмнай үнэхөөрөө дайнда хабаадахагүй гү?

АБА: Шамда хэлэжэл байнаб.

ЭЖЫ: Тиибэл бидэ Тамураяа холын замда түхеэрхэ болобо гүбди? Голой эрьедэ. Хахасалган.

АБА (Тамурада): Зай, Тамура, арбан дүрбэ наһатайханшье һаа, ши эрэ хүн, самурай болобо гээшэш. Дайгаа даралсаад, нэрэ солотой болохош. Манай императорой гадаадахи политика хэр зүб юм гэжэ минии мэдэхын аргагүй. Яабашье, бэеэ гамнаарай, бүтэн бүрин, бэе мэндэ гэртээ, манартаа, эхэ эсэгэдээ бусажа ерэхэеэ оролдоорой даа.

ЭЖЫ: Хүбүүн, би шамайгаа үдэр бүри эндэ, уһа абадаг газартаа, эрье дээрээ хүлеэхэб. Удаарангүй бусажа ерэхэеэ оролдоорой, зүү.

ТАМУРА: Эжы, би Симамотодо ошоһомни гэртээ үгы байгаа. Уулзаа һаа, намһаа тэрэ басаганда мэндые хүргөөрэйгты.

ЭЖЫ: Зай, зай. Тиигүүжэм. Өөрөөл һайн ябаад ерэ. Бидэ яашаха һэмбибди, байдагаараа байнал аабзабди. Би эгээл тээ тэндэ зогсоод, үдэр бүри бурхандаа мүргэжэ байхаб, хүбүүмни. (Ошожо харуулна) Шиниингээ ерэхые эндэ байжа зогсоод хүлеэхэб.

ТАМУРА: Зай. Баяртай, эжы! Баяртай, аба! Нүхэдөө хүсэхэмни (Хоюулайень таалаад, гүйдэлөөр саашална).

ХОЁРДОХИ ҮЙЛЭ

Сталинай кабинет соо Сталин Василевский хоёр.

СТАЛИН: …Түүхын жэшээ абаад үзэхэдэ, 1904-1905 онуудай ород-япон дайнда хаанта России Япондо диилдээ һэмнай даа. Ушарынь юун байгааб гэхэдэ, ородой армиин захиргаан Алас Дурна руу сэрэгүүдээ, буу зэбсэгүүдээ, һомо болон бусад хэрэгсэлнүүдээ түмэр харгыгаар абаашажа үрдеэгүй. Тэрэ алдууень бидэн дабтаха ёһогүйбди. Гадна, танкын, автомашинын, ниидхүүрнүүдэй түлишэнүүдээр, ууха уһаар хангалга шухалын шухала асуудал болоно. (Гааһатай тамхияа һорожо бааюулан, кабинет соогуураа зөөлэхэнөөр гэшхэлээд) Нүхэр Василевский, дайшалхы байдалтай ошожо танилсабат, японтоной бүлгэмүүд хэр байнаб?

ВАСИЛЕВСКИЙ: Нүхэр Сталин, Квантунай арми шэлэгдэмэл, императортаа үнэн сэхэ, дайшалхы эгээн шадалтай сэрэгүүдээр бүридхэгдэһэн юм байна гэжэ ойлгобоб. Тэрэ армида алба хэхэ гээшэ Агууехэ импери дотордохи эгээн ехэ нэрэ хүндэ гэжэ тоологдоно.

СТАЛИН: Дайшалхы техникын талаар тэдэнэр хэр бэ?

ВАСИЛЕВСКИЙ: Японой захиргаан энэ армида гүрэнэйнгөө гурбанай хоёр хубиин танкнуудые, ниидхүүрнүүдые болон артиллериингаа хахадһаа дээшые табиһан байна. Сэрэгүүдэй ехэнхидынь хилын шадархи бүхэлэгдэһэн газарнуудаар байрлуулагдаһан.

СТАЛИН: Тэдэ газарнуудыень хайшан гэжэ үгы хэхэеэ бодомжолоо гүт?

ВАСИЛЕВСКИЙ: Эдэ асуудалнууд тус-тус шэглэл бүхэндэ өөр-өөрын аргануудаар шиидхэгдэхэ, нүхэр Сталин.

СТАЛИН: Нүхэр Василевский, тэндэ Малиновский хэр зэргэ дайшалхы ажалаа ябуулжа байнаб, сэрэгүүдтээ даабарииень ойлгуулаа гү?

ВАСИЛЕВСКИЙ: Маршал Малиновский генерал Плиевтэй хамта мүнөө Улаанбаатарта байна, нүхэр Сталин. Зүблэлтын болон Монголой хамтын нэгэдхэһэн морин сэрэгэй механизированна бүлгэмүүдтэй хаанаһаа али тээшэ добтолхы тушаа хэлсээ хэжэ байна.

СТАЛИН: Монголой талаһаа хэды сэрэгүүд хабаадахаб гэжэ хөөрэлдөөтэй гүт?

ВАСИЛЕВСКИЙ: Табан үдэрэй саана Обоотодо маршал Чойбалсантай уулзахадаа энэ асуудал бидэнэр шиидхээ һэмди.

СТАЛИН: Хилэ дээрэ ямар һонинудтайбта? Дайсан хэр бэлдэлгэ хэжэ байнаб?

ВАСИЛЕВСКИЙ (картын дэргэдэ ошоод, харуулна): Сэхыень хэлэбэл, нүхэр Сталин, Зүблэлтын гүрэнтэй дайлдаанай болохые тэдэнэр үни ойлгоһон. Зүгөөр дайн хэзээ эхилхэб гэжэ мэдэнэгүй, сентябрь багаар гэжэ багсаагаад, хүсэеэ зангидуулжал байна. Илангаяа Примориин шэглүүлээр. Манай хаанаһаа хайшаа добтолхые мэдээгүй зандаа. Тиимэһээ Зүблэлтын сэрэгүүдэй гол дабшалга Муданьцзян тээшэ эхилхэ байха гэжэ Квантунай армиин захиргаан һанана.

СТАЛИН: Һайн лэ гээшэ. Тиигэжэ японтон һанаад байг лэ даа. Харин тиихэдэнь бидэ тад ондоо тээһээнь бүхы хүсөөрөө гэнтэ тэдэниие добтолон орохобди. Һаяхан Германиин Потсдам дээрэ уулзахадаа Америкын президент Трумэн аймшагтай һүрөөтэй онсо хүсэтэй атомно бомботой болообди гэжэ намда һайрхаба. Би ойлгоошогүй болоод байгаа һэм. Зэ, тиибэшье, нүхэр Василевский, япониие бидэл һүнөөхэ ёһотойбди. Тон һаяар Ставкын директивэ эльгээхыемнай хүлеэн байгты.

1945 оной августын 8. Кабинет соо Молотов болон Японой элшэн сайд Сато хоёр зогсонод. Молотов Сатодо мэдүүлгэ барюулна.

МОЛОТОВ: Сато ноён, Зүблэлтын гүрэнэй Захиргаанай зүгһөө Япон Улас түрын Захиргаанда мэдүүлгэ барюулнам. (Нээлтэтэй конверттай саарһа үгэнэ).

САТО: Мэдүүлгэ?

МОЛОТОВ: Тиимэ, Зүблэлтын Захиргаанай мэдүүлгэ.

САТО: Ямар удхатай мэдүүлгэб, ноён Молотов?

МОЛОТОВ: Манай Улас түрын Захиргаан мянга юһэн зуун дүшэн табан оной августын юһэнһөө  Япон Улас түрэтэй хоорондоо дайнай байдалтай болоһые соносхобо. Гүрэн түрэдөө тиигэжэ дээшэнь дамжуулагты.

САТО (гэнтэ шэнээгээ алдажа, уруу дуруу болоһон): Молотов ноён, мэдүүлгын шалтагааниие мэдэжэ болохо гү?

МОЛОТОВ: Сато ноён, танай гүрэндэ дай соносхоһоной шалтагааниие та өөрөө һайн ойлгонот. Тобшоор хэлэбэл, Германиин үгэ дуугүйгөөр бэеэ тушааһанай удаа тэрэнтэй холбоо барисаатай байһан Япон гүрэн байлдаха һэдэлгэеэ орхёоогүй байһаар зандаа. Америкын Холбоото Штадуудай, Великобританин болон Хитад гүрбан гүрэнүүдэй Японой зэбсэгтэ хүсэнүүдтэ табигдаһан бэеэ тушаахы эрилтые Япон буруушаагаа, дүүргээгүй. Тиин июлиин 26-да абтагдаһан Потсдамай декларациин шиидхэбэри бэелүүлэгдэйгүй байһаар. Тиимэһээ, Сато ноён, дэлхэйн арад зониие японой булимтарагшадһаа абархын, япон арадые дайшалхы эзэмдэгшэдһээнь сүлөөлхын тулада манай гүрэн үглөөдэрһөө эхилжэ Японтой дайн байлдаанай байдалтай болобо гэжэ тоологдобо гээшэ. Баяртай.

САТО: Дайн? (Молотов тархияа дохижо, асуудалыень батална).

Сато Молотовто доро дохёод, һула болошоһон хүлнүүдээрээ аалихан гэшхэлээд, гаража ошоно.

Премьер-министр Судзукиин кабинет. Тэндэ гүрэнэй ноёд сугларһан. Судзуки Дээдэ Зүблөөнэй хуралые нээнэ.

СУДЗУКИ: Мүнөөдэр нэгэл асуудал зүбшэхэбди. Хүсэ ехэтэй, дүршэлтэй болоһон Зүблэлтын болон Америкын сэрэгүүдэй урдаһаа Японой зэбсэгтэ хүсэнүүд хоёр фронт дээрэ дайлалдажа илаха шадалтай гү, али үгы гү, хэн юун гэжэ һананаб?

ТОГО: Хиросима Нагасаки хоёр хотонуудые америкынхидай добтолһоор ойлгоходо, дайсад эрид шууд эрмэлзэлтэй гэжэ тухайлхаар. Тэдэнэр хүсэтэйгөө мэдэжэ, амта абаһан, маанартай үрэгүй үлүү дипломатическа хөөрэлдөөнүүдые хэхэеэ болибо.

АНАМИ: Континент дээрэ эгээн хүсэтэй, сая олон тоотой, ямаршье дайсаниие бута сохихо арга шадалтай Квантун армитай аад лэ һайн дураараа дайгүйгөөр буу зэбсэгээ хуряае гэһэн үгэ хүүрнүүдые шагнахада даншье эшхэбэритэй гээшэнь. Иимэ тон буруу, харша бодолнууд манай уласые патриотическэ шэгтэйгээр хүгжөөлтэдэ яашагүй ехэ хохидол үзүүлхэ.

СУДЗУКИ: Анами, энэтнай гоё үгэнүүд лэ бэд даа. Хэлэгты даа, Зүблэлтын сэрэгүүд хэзээ манда добтолжо орохо гэжэ тухайлнабта?

АНАМИ: Манжуурай хилын дэргэдэ байгааша Зүблэлтын зэбсэгтэ хүсэнүүд миил дүшэшье  хүрэхэгүй дивизинүүдтэй. Тиимэһээ тэдэнэй Зүүн зүгтэхи захиргаанай хүсэн манай Квантун армиинхиһаа һураггүй бага болоно. Гадна, хэрбээ тэдэнэр добтолжо ороо һаа, хилын шадархи бүхэлэгдэһэн манай түхеэрэлгэнүүдһээ угаа ехэ гээгдэл-хохидолдо орохо. Тиимэһээ мүнөө дээрээ Зүблэлтын хүсэнүүд Манжуур руу дайлан орохо шадалгүй. Хэрбээ Зүблэлтынхинэй Зүүн Шэбэртэхи болон Алас Дурнадахи зэбсэгтэ хүсэнүүдээ хоёр дахин олон болгоохо гэбэлынь тэндэхи түмэр замай һула эмхидхэлһээ дулдыдажа, энэ хэрэгтэнь гурбан һараһаа нааша бэшэ саг үнгэрхэ. Тиимэһээ Зүблэлтын добтолго Манжуурда эхилдэг уһатай бороо хурын замхаһанай удаа сентябриин хахадһаа нааша бэшэ эхилэгдэхэ аргатай.

СУДЗУКИ: Зай тиигэбэл, Квантунай арми дайлдахаяа сүм бэлэн хэзээ болохоб?

АНАМИ: Квантунай армиин бэлэдхэл түлэг дундаа ябажа байна. Һаяын үдэрнүүдтэ арбан зургаан шэб шэнэ дивизинүүдые бүридхөөбди. Токиоһоо асарагдаһан арминуудай гурбан штабууд хүдэлмэриеэ эхилээ. Гадна, байлдаанай болоо һаа, Квантунай армиин захиргаан хүдөө ажахыда хэрэглэхэеэ Японһоо Манжуур нүүлгэжэ асаруулһан залуушуулые зэбсэглэхээр хараашална. Тэдэнэй хамтын тоо зуу мянга гаранһаа дээшэ юм. Манжуурай бүхы тала дайдануудаар тэдэнэр хубаарилагдаһан.

СУДЗУКИ: Теэд буу барижа үзөөгүй тэдэтнай ямар сэрэгүүд гээшэб? Үшөө юун бэ?

АНАМИ: Ородуудһаа бүридэһэн сагаантанай хоёр отрядуудые бэлдээбди. Отряд бүхэндэ мянга зуун хүнүүд. Гадна, бидэ тусхайта “камикадзе” бүлэгүүдые бэлдэжэ эхилээбди. Тэдэнэр Улаан Армиин сэрэгэй ноёдые болон техникые үгы хэхын хараатай.

СУДЗУКИ: Юугээр мүнөө дуталданабта?

АНАМИ: Манай арми мэргэжэлтэ офицернуудаар дуталдана. Энээниие хараадаа абажа, маниие кадрнуудаар сүм хангаха ёһотойт.

СУДЗУКИ (сухалтайгаар): Үшөөл бэлэн бэшэ байһаар зандаат. Гүрэнэй Дээдэ Зүблөөнэй болон императорай Ставкын бодожо үзэхөөр дан олон дутуу дундануудтай байнат. Һуугты. Саг тон бага. Тогтоһон байдалые бүхы талаһаань анхаралтайгаар хаража үзөөд, япон арадые гай һүйдхэлһөө аршалхын тула энэ дайе дары болюулхы дурадхал би императорта оруулха хүсэлтэйб.

ГУРБАДАХИ ҮЙЛЭ

Манжуурай уула хаданууд, таланууд. Дай шуун. Үхэр буунууд буудана, табан хушуутай танкнууд добтолно, ниидхүүрнүүд бомбо хаяна. Утаа уняар, тооһон бурьяна. Сэрэгүүд гүйлдэнэ. Японой шархатаһан, шахардуу байдалда ороһон сэрэгүүд олоороо олзодо (плендэ) абтагдана.

Владивосток. Улаан Армиин сэрэгшэд олзодо абтаһан японой сэрэгүүдые вагон руу тууна: “А ну, самураи! Шевелись! Заходи! Давай, давай! Быстро!”. Яаруулна. Автомадай табагай бүгсөөр заримые хайрагүй ёборно, түлхинэ, унатарнь үдьхэлнэ.

СОНОСХОГШО: Илаһан орос армиин сэрэгүүдэй һүр хүсэн гээшэнь аймшагтай!

Японтониие ашаанай вагонууд дотор үхэр мал мэтэ шэгэжэ оруулаад, үүдэнүүдыень хаб-яб хаана. Поезд ябажа эхилнэ. Вагон соо угаа хүйтэн. Япон сэрэгүүдэй хубсаһан даншье нимгэн, хүйтэ баринагүй. Даарахагүйн тула олзологдоһон сэрэгүүдэй зариман бодоод, гарнуудаа, хүлнүүдээ хүдэлгэнэ. Хоолгүйгөөр хэдэн сутка ябаһанһаа боложо олонхиной бэеын тамир һуладаһан, шала дээрэһээ бодохошье шадалгүй. Туйлдаа хүрэһэн хүнүүд бэеэ бэедээ дүтэлжэ, гар хүлнүүдээ гэдэһэндээ татаад, монсойлдоод хэбтэнэд. Олзодо ороошодой зариман хүйтэнһөө хүлдэжэ, үхэжэ эхилнэ. Станцинууд дээрэ Улаан Армиин сэрэгүүд үхэһэн хүнүүдые вагон сооһоо шэрэжэ гаргана.

Тамура Хадзимэ гэжэ нүхэр хүбүүнтэеэ бэеэ бэеэ дулаасуулха гэжэ нэшэлдээд һуунад.

ХАДЗИМЭ (бээрэшэһэн, захань бодхоогдоотой, гарнуудынь кителеэнь хамсыгаар бүглөөтэй. Шүдөө хабирна, даараһандань үргэ амань эзэлүүдгүй хүдэлнэ, арай ядуугаар дуугарна): Тамура, бишни хүлдэжэ үхэхэмни гээшэ ха. Бэемни оройдоо дулаасанагүй.

ТАМУРА: Наашаа дүтэлөөд, намайгаа үшөө һайса нэшээд һуу, дулаа барисатай байха (хоюулан нэшэлдээд һуунад).

ХАДЗИМЭ: Иигэжэ зобожо, үлэн хооһоор хүлдэжэ үхэжэ байнхаар өөртөө харакири хээ һаамни һураггүй дээрэ һэн ха даа. Теэд һэлмэшье, хутагашье үгыб.

ТАМУРА: Хадзимэ, нүхэр, тиигэжэ бү хэлэ. Бидэ хоёр тэсэмгээ байжа, энэ гайтай хатуу, хүйтэн хүхэ байдалые дабажа гарахаяа, хожомоо хэзээ нэгэтэ гэртээ бусажа ошохоёо бодомжолжо, арга хургаяа бэдэрхэ, оролдохо ёһотойбди.

ХАДЗИМЭ: Үгы, Тамура. Хүсэ шадални һалаа, хүлдэжэ эхилээб. Бэемни хүйтэржэ байна, дулаасанагүй. Тэсэхэ аргамни һалаа. Бишни.., бишни хосорхомни. Нютаг ороноо, аба эжыгээ ондоо харахагүймни гээшэ… (Нюдэнһөө уһа гоожуулна).

ТАМУРА: Хадзимэ, тэсэхэеэ оролдыш даа, ошохо газартаа хүрэхэ болоһон байхабди. Хэды олон сутка Шэбэртын хүйтэн газар дээгүүр гаражал ябана гээшэбибди. Ерэхэмнай дүтэлһэн лэ байха. Тэсэ, тэсэ. (Симамотоёо һанаад, уйдана): Минии Симамото… Бидэ хоёрой хөөрэлдэдэг баруулжаа, баруулжаа гэдэг газар руу мүнөө үнэхөөрөө ошожо ябанам. Наранай ородог газар. Шэбэртын заха хизааргүй үргэн дайда, хүйтэн гээшэнь, олон хүнүүднай хүлдэжэ үхөө…

Эсэстээ поезд зогсонгоо зогсоно. Вагоной үүдэн нээгдэнэ: “А ну, все выходи! Вставай! Шевелись! Быстро! Быстро, вашу мать!..”.

ТАМУРА (нүхэрөө бодхоохо гэнэ): Хадзимэ, бодо, ерээбди! Ерээбди! Хадзимэ, бодыш… Хадзимэ… (Зүгөөр тэрэнь һууһан зандаа бүрбыгөөд, хүлдэжэ үхэшэһэн, амигүй мухарин унана. Тамура өөдөө хаража, уйдхартайгаар хашхараад, эзэгүй бэе дээрэнь бархираад хэбтэшэнэ. Улаан Армиин сэрэгшэд хоюулайень шэрэжэ вагонһоо гаргана).

Гэрэл зурагуудай элдэб кадрнууд һэлгэгдэнэ. Олзологдоһон японтоной амардаг газарынь – томо нүхэн гэр. Хүйтэн. Түмэр пеэшэнэй хажууда дулаасанад. Ажалладаг газарынь – шулуу нүүрһэнэй шахта.

Забһарай үе. Эдеэн үгтэнэ. Тэрэнь гансал һула шүлэн, нэгэ хэды хапуусын хальһанууд досоонь бии. Үлдэжэ туража зүдэрһэн Японой олзологдоһон сэрэгүүд тэрэнииень эдихэ мүртөө хоорондоо шоглолдохо, энеэлдэхэ хүсэ олонод.

НЭГЭДЭХИ ЯПОН:  Исикава, шинии шүлэн соо заһаган, будаа гээд олоор дайралдана хаяа?

ХОЁРДОХИ ЯПОН: Бэдэрһэмни, юрэдөө, юуншье олдоногүйл, Ёкояма. Гансал – һула “Байгал”. Энэ “Байгал” соомни хапуусын хоёр хальһанһаа бэшэ юумэн харагданагүй. Шинии шүлэн соо юун байнаб, мяхан ехэ гү?

НЭГЭДЭХИ ЯПОН: Үгы дөө, баһал үнөөхи “Байгал”. Ондоо юуншье үгы.

ХОЁРДОХИ ЯПОН: Ай халаг даа. Хүсэ шадални һалажа байна. Иимэ хүшэр хүндэ ажалда ганса “Байгалаар” хоол хээд ябахадаа хайшан гэжэ тэнсэжэ амидарха зон гээшэбибди даа, Ёкояма?

НЭГЭДЭХИ ЯПОН: Яахабши теэд, “Байгалаа” бултынь уугаад ябаагүй һаа, бүри түргэн хосорхобди. Үгэһыень лэ эдие. Бурхан харалсаха бэшэ юм гү, яа жаалдаа юм.

ХОЁРДОХИ ЯПОН: “Байгал” туһалаг, бурхан абараг гэжэ зальбархаһаа бэшэ манда ондоо юун байхаб даа.

Хоюулан зобонгёор энеэлдэнэд, “Байгалаа”уунад. Харуулай сэрэгүүд ороно.

ХАРУУЛШАД: Подъём! Давай-давай! Подними свой тощий зад! Плохо работаете!..

НЭГЭДЭХИ ЯПОН (Ядуу ород хэлээр): Начальник-аа. Махорка дай, пужаласта?

ХАРУУЛШАН: Потом тебе дам! Ты у меня получишь! Дам, дам, да ещё как.., но только после работы! А теперь – на работу! Дармоеды!..

Бултыень ажалда гаргана.

Шахта соо. Олзологдоһон японтон вагонетканууд соо шулуу нүүрһэ ашаална. Дүүрэхэдэнь бултадаа вагонеткые түлхеэд, газаашань гаргана. Нэгэ вагонеткын мөөринүүд рельсһээ халижа, шпала дээрэ гараад, түлхигдэхэеэ болино. Японтон түлхинэ, түлхинэ, вагонеткые рельс дээрэ табиха гэжэ ядана. Теэд тэдэнэй хүсэн хүрэнэгүй. Һүхирэлдөөн, хашхаралдаан. Энэ үедэ хүдэр бүдүүн бэенүүдтэй шахтын ажалша ород эхэнэрнүүд согтой, шууяатай, туһалхаяа ерэнэд. Ударигдагша эхэнэр японуудые түлхижэ зайлуулна: “Эх вы, тоже мне! Мужики называется! А ну, бабы, подходи! Берёмся, поднимем! (Эхэнэрнүүд нюргаараа эрьелдэжэ, жэрылдээд, вагонгеткые үргэхэеэ гарнуудаараа барина, түрүүшын эхэнэр захиралта үгэнэ). Раз, два, взяли! (Эхэнэрнүүд вагонеткые үргөөд, байрадань рельс дээрэ табина. Ударидагша эхэнэр японтондо заана). Вот так надо работать, мужики! Учитесь!

Энеэдэ наадан болоно. Эхэнэрнүүд саашанхи ажалдаа ябана, японтон амархаяа һуунад. Эдэниие харууһалжа байһан һайн зантай ород харуулшан тэдэнэй хажууда ерэнэ, махорка-тамхи гаргажа, японуудые хүндэлнэ, газетын саарһаар махорка орёожо бултадаа тамхилна.

ХАРУУЛШАН (япон хүбүүдтэ хандажа): Ну, ребята, каковы наши русские бабы?

ЯПОНТОН: Во!.. Вот такие!.. (Барбаадай хургануудаа харуулна).

ХАРУУЛШАН: А ты, Ёкояма, кажется, уже шуры-муры с нашей Машей. А-аа?

ЁКОЯМА: Не, начальник. Так, немножко…

ХАРУУЛШАН (энеэнэ): Знаю тебя, немножко…

ЯПОН ХҮН (бага-сага ород хэлэ мэдэхэ болоһон): Ваша Маруся – молодес. У русских мадамов большие, сильные зады… Замечательные зады… Русские мадамы настоящие силачи! «Раз, два, бзяли!» – и, готово! Во как! (Тэндэ байһан хүнүүд бултадаа хүхюунээр энеэлдэшэнэ).

ХАРУУЛШАН: Да, с вами хорошо, но… Ну всё, ребята. А то нас всех начальство будет ругать. За работу.

Булта ажаллахаяа бодонод.

Тамура олзологдоһон хүнүүдтэй хамта шулуу нүүрһэ малтажа абадаг шахта соо ажаллана. Шахтёрнууд хайлаа һүхөөр нүүрһэ сабшажа унагаана. Нүүрһэнэй хара тооһондо даруулшаһан Тамура унаһан шулуу нүүрһэ суглуулаад, шэрэжэ абаашажа, вагонетка соо ашаална. Тураһан, зүдэрһэн, шэнээ тамиргүй болоһон тэрэ хүбүүн хүндөөр амилна, бүдэржэ унана, бодожо ядана. Нэгэ хүн тэрэниие үргэжэ, дээшэнь сэбэр агаарта гаргана. Тамура  толгойгоо баряад, доошоо хараад һууна. Хажуудань наһатайшаг, шахта соо баһа өөрын ажалтай ород эхэнэр ерэнэ.

ЭХЭНЭР: Бедный, бедный малый. Совсем, совсем ещё мальчишка.

ХАРУУЛШАН (ойронь ерэнэ, хорогүйгөөр): Ну что, пацан, тяжело тебе с непривычки-то, да? Ничего-ничего, пообвыкнешь.

Тамура харюусанагүй, һууһаар зандаа.

ЭХЭНЭР: Совсем ещё ребёнок. Ой-ё-ё, чё же это такое делается на свете. Энти самураи, бессовестные, гонят на службу, на войну совсем юных мальчишек! А наши-то, — тоже! Лучше что ли? Ничем не лучше! Ни стыда, ни совести. Экспу… эксплу… тировать… тьфу ты! Заставлять детей работать на таких тяжёлых работах…

ХАРУУЛШАН: Успокойся, тётя Варя. Скоро их отправят в Монголию. Наши уже договорились. Так что, там в степи им не так уж трудно будет работать. Да и мяса наедятся, молока напьются.

ЭХЭНЭР: Да откуда у них, у монголов-то, лишнее. Они, поди, тоже воевали с самураями и нашим постоянно помогали чем могли. Так что и там не очень-то разживёшься… (Тамурада дүтэлөөд, хайрлангяар) Мальчик, тебе очень голодно?

ТАМУРА (толгойгоороо хэды дахин дохино, нюдэнһөөнь уһан дуһана): О-шень…

ЭХЭНЭР (халааһан сооһоо бүдөөр орёогоотой хара хилээмэнэй үлэдэһэ гаргаад, хүбүүндэ һарбайна): На-ка, хоть кусочек черствого чёрного хлеба съешь, в силу войдёшь. А то, кто тебя знает, умрешь с голоду. Чем богаты…

ТАМУРА (һууриһаа бодоод, аалихан гарыень түлхинэ): Не… не… ты… ты сама…

ЭХЭНЭР: Ишь ты! Какой стыдливый! У нас, паря, говорят: “Беги, если бьют, бери, коль дают”. Бери, бери! Не стесняйся. Совсем мальчик отощал, кожа да кости, одни большие чёрные глаза. (Өөрэеэ хэрээһэлнэ) Иисус Христос, прости, господи! Они же, поди, тоже люди…

Тамура дохёод, һарбайһан хилээмыень удааханаар абана. Удаань үшөө нэгэ дахин доро дохино. Юушье хэлэнгүй, һуугаад, гамтайгаар мэрэжэ эдижэ эхилнэ. Нюдэнһөөнь уһан эзэлүүдгүй дуһана.

 

Монголой хүдөө тала. Намар. Олзологдоһон японтон поли дээрэ хапууса хуряана. Тэдэниие монгол харуулшад харууһална. 17 хүрэхы наһатай, туранхай, арһа яһан болошоһон, туража үхэхэ хирэндээ хүрэһэн Тамура нюусаар, хүндэ харуулхагүй гэжэ һэмээхэн хапуусын хальһа халааһандаа хэнэ. Энээнииень монгол харуулшан обёоржорхёод, хашхараад, хажуудань гүйжэ ерээд, хараана, үрсэгэнүүлнэ. Удаань хүбүүе монгол ноёной урда абаашана.

ХАРУУЛШАН: Дарга ноён, би хулуушаниие баряаб! Энэ хүбүүн хапуусын хальһа хулуугаад, халааһандаа һэмээхэн хээ. Харагты даа, тэрэ, халааһан соонь байна!

Тамура толгойгоо гунхылгаад, уруу дуруу зогсоно. Бүһэндөө пистоледтэй, һэлмэтэй, шэрүүн шарайтай Сүхээ ноён хатуугаар хүбүүн тээшэ хараад зогсоно.

СҮХЭЭ (харуулшанда): Бэрхэш, Дорджи. Харуулай сэрэгэй захиргаанай тогтоолой ёһоор хулуушаниие элирүүлһэнэйнгөө түлөө үнэмшэлгэдэ хүртэхэш. (Ноён пистоледээ һугалжа, гартаа баряад, харуулшанда) Ошо, ажалаа үргэлжэлүүлэ! Харин би энэ хулууша яндуулые абаашажа хэһээхэмни.

Харуулшан дарга ноёндо сэрэгэй ёһоор дохёо үгөөд, эрьелдээд, саашаа ошоно.

СҮХЭЭ (пистоледэйрээ Тамурада зангажа): Яба! (Урдаа туугаад, нилээн удаан ябажа, холо абаашаһанайнгаа удаа): Зогсо!

Хүсэ шадалаа бараһан Тамура хүлнүүд дээрээ доошоо хараад һуушана. Досоогоо шэбшэн бодомжолно: “Зай, Тамура, иигээд лэ наһамни дүүрэбэ ха даа. Хэдэн һара Зүблэлтын газар дээрэ хооһо нойтоор зобожо тулижа, үхэхын туйлдаа хүрөөд ябаһанаа эндэ, Монголдо ерэжэ, иигэжэ алуулһамни дээрэшье гээшэ ха. Иимэ эсэс ерэхэл ёһоороо ерээ. Гансал эжымни.., эжымни хайратай. Намайгаа уһанайнгаа голой эрье дээрэ хүлеэжэл байхань гээшэл даа. Ямар хайратайб даа эжымни. Теэд яахаб, иимэ хубитай байгаа гээшэ аабзаб даа…” Иигэжэ бодомжолжо һуухадаа дарга ноёной хайшаашьеб ошоод, гэдэргээ нэгэ эхэнэртэй сугтаа бусаад ерэһые харабагүй, дуулабагүй.

СОНОСХОГШО: Энэ мэтээр бодомжолжо, хэдышье шэнээн сагай үнгэрһые тоолонгүй Тамура бүрбышөөд, доошоо хараад һуужал байна. Ара тээһээнь буугай һүрэхые хүлеэнэ. Зүгөөр буугай абяан дуулданагүй. Мүр дээрэнь зөөлэхэн гарай альган табигдаба – эрэ хүнэй шүрбэһэтэй гараар угзарһан шэнги огто бэшэ. Эхэнэр хүнэй нигүүлэсхы зөөлэхэн хоолойн абяан дуулдаба.

ЛХАМАА: Бодо даа, хүбүүн. (Тамурын толгойгоо үргөөд харахадань, тэрэнэй урда һайхан нооһотой малгай үмдэһэн, урихан шарайтай, залуухан, сэбэрхэн, үнэхөөрөө эхэнэр хүн миһэрэн зогсожо байба. Тэрэ эхэнэр үбэрһөө бүдтэ орёолдоотой тоһондо хайража бариһан боово гаргаад): Бодо даа. Мэ, энээхэн юумэхэн эди.

Тамура хүл дээрээ бодоно. Тэрэнэй урда хүхэ хадаг дээрэ хоол дэлгээд барижа байһан һаргама гоё һайхан Сагаан Дари Эхэ бурхан зогсожо байба! – Ум маани бадми хум! Ухаагаа балартаһан, тамын оёорто унаад байһан Тамура хүбүүндэ тэрэ эхэнэр тиигэжэ үзэгдэбэ.

(Хүбүүнэй халааһанһаа бултайжа байһан хапуусын хальһые Лхамаа абажа, газарта хаяад): Энэшни шамда хоро хүргөөхэ ургамал гээшэ. Үлэн хооһон байһан шинии гэдэһые мушхуулжа хосороохо. Мэ, бари, эди энээхэн боово. Харахадамни, барһан, угаа тураһан зобоһон хүбүүн байнаш. Бү ай, бү эшэ. Бари, эди, эди. Зүдэржэ, туйлдаа хүрэһэн залуухан шамайе минии нүхэр үни адаглаһан юм, одоол мүнөө наашань асарха ушар-шалтагаан олдобо.

Тамурын толгойгоо эрьюулээд гэдэргээ харахадань үнөөхи хатуу шарайтай дарга ноёниинь энеэбхилэн, урихан нюдөөр хаража байба. Тамура доро дохёод, эхэнэрэй гарһаа һарбайһан эдеэень абана. Нюдөө гараараа аршажа байгаад хүбүүн эдижэ эхилнэ.

СОНОСХОГШО: Сагаан Дари Бурхан-эхэнэрэй үгэһэн эдеэнэй һайхан гээшэнь хэлэшэгүй! Ямар үзэгдөөгүй амтатай хоол байдаг юм! Тамура хүбүүн гайхан, нюдэнһөө уһа дуһаан гамтайгаар эдижэ эхилнэ.

 

 

Олзологдоһон японтон поли дээрэ таригдаһан элдэб ногоон эдеэнэй ургаса хуряана.

ХАРУУЛШАН (Тамурын хажууда ошоод): Тамура, шамайе Сүхээ ноён өөрынгөө түлеэ хюрөөдүүлхэ, хахалуулхаяа гэртээ дуудажа байна! Мэнэ яба! Залхуурангүй, оролдосотойгоор ноёноймнай гэрэй ажал хээрээ, тэрэгүй һаа хэһээлгэхэш. Ойлгоо гүш?

Тамура дохёод, харуулшаниие дахаад ошоно.

 

Сүхээ Лхамаа хоёр гэртээ. Оодон нэхы дэгэл, эшэгы гутал үмдэһэн Тамура ороно.

ТАМУРА: Дарга ноён, танай захиралтаар ерээб. Түлеэетнай хюрөөдэхые, хахалхые харуулшан намайе эльгээгээ.

СҮХЭЭ (энеэбхилэн): Оро, оро наашаа.

ЛХАМАА (уриханаар): Ерэ даа. Эндэ һуужа эдеэлэ. Ши гүлмэр залуухан, хооһоор ябажа даншье ехээр тураһан, зобоһон угаа хайратай хүбүүн байнаш. Сүхээ бидэ хоёр шамайе эдеэлүүлхэеэ зорюута дуудуулаабди. Би Лхамаа гэжэ нэрэтэйб. (Шэрээ дээрэ халуун бууза, бин, хэбтэ боорсог, боово гэхэ мэтэ амтатай эдеэ хоол табигдана, халуун сай аягалагдана).

ТАМУРА (байрадаа зогсоһон зандаа, доро дохино): Һайн даа.

СҮХЭЭ: Оросууд хэлэгшэ, хүл дээрээ зогсоод үнэнөө ярилдадаг үгы юм гэжэ. Ерэ наашаа һуу, эдеэлэ. (Тамура дахин дохёод, ошожо, һандали дээрэ һууна).Тамура, Лхамаа бидэ хоёр шамда ямаршье ажал хүүлэхэгүйбди. Арһа яһан болошоһон, нюур шарайгаа алдаһан зүдэрүүн шамайе Лхамаа гэргэмни тиихэдэ хараад, угаа ехээр хайралаа. Даншье залуухан байнаш, үхибүүн мэтэ харагданаш. Яахаб, иимэ хохидолдо ороһондоо ши өөрөө гэмтэй бэшэ хаямши даа. Дай үүсхэгшэд шамайе иимэ байдалда оруулаа. Хосороо һаашни гэртэхиншни, эжы абашни хэды ехээр муудаха, уйлахаб даа. Бидэ хоёр шамайе абарха гэжэ шиидээбди.

ТАМУРА (һууриһаа бодоод, хүн бүхэн тээшэ наманшалан дохино): Шүки гуай, һайн даа. Тамаа гуай, һайн даа.

ЛХАМАА: Һуужа эдеэлэ, бү эшэ. (Тамура амтатай хоолһоо заа зааханаар эдижэ эхилнэ, хайшан гээд бууза эдихэеэ мэдэнэгүй, Сүхээ тэрээндэ харуулна). Ай бурхан. Дайсаншье гэгдэһэн һаа, хүнэйл үри ха юм даа. Эдеэлэ, эдеэлэ.

СҮХЭЭ: Лхамаа гуай бидэ хоёр һаяеын үеэр өөһэдын түрүүшын хүүгэнтэй болохобди. Тиимэһээ үхибүүмнай шам шэнги иимэ муухай байдалда хэзээдэшье бү ороһой гэжэ һанаата болонобди.

ЛХАМАА: Бидэ, монгол угсаатан, буддын һургаалтайбди. Амитан бүхэниие хайрладагбди. Бурха-аан даа, тээсгэн харахадамни зарим монголнууд зүдэрһэн японтониие хайрлажа, байрлаһан газар руунь хашаан дээгүүр ааруул, хурууд, боорцог, гамбир мэтэ эдеэнэй зүйлнүүдые дабуулжа, шэдэжэ үгэжэ байна һэн. Харуулшан хараагүйшэ болоод, нүгөө тээшээ эрьелдээд байна.

СҮХЭЭ: Мүнөөнэй манай засаг зургаанай тогтооһоной ёһоор, дайсан байһан сэрэгүүдтэ туһалхань угаа аюултай юм. Хэрбээ японтондо туһална, найртай һайнаар тэдэндэ хандана гэһэн мэдээнэй дээдын зургаанда дуулгагдаа һаань, тэдэ хүнүүдые мүрдэлгэдэ, хатуу хэһээлтэдэ оруулжа магадгүй. Олон жэлээр түрмэдэ һуулгажашье, үнгэрхэдөө буудажа алажашье болохо юм.

ТАМУРА (айнгяар): Шүки гуай, Тамаа гуай! (дохино). Намайе үхэлһөө абарха гээд өөһэдөө муухай аюулда орохолто. Тиимэһээ бү намайе тэдхэхые оролдыт.

СҮХЭЭ: Тамура… Тамура… Байза.., Тамара (энеэжэрхинэ), Тамара! Тамура, би ород хэлэ һайн мэдэдэг хүм. Лхамаа бидэ хоёр шамда Тамара гэжэ хандадаг болоё, зай гү? Эхэнэр хүнэй нэрэшье һаа, яаха юм. Болохо гү? Шишье бидэ хоёрые өөрынхеэрээ нэрлэнэ хаямши. Юун гэнэбши маанадые?

ТАМУРА: Шүки гуай, Тамаа гуай.

СҮХЭЭ: Тээ, хари. Тиихэдээ ши баһа Тамаа-Тамара болохош.

ТАМУРА (баяртайгаар дохино): Зай, зай, болоно, болоно… “Тамара” болоһуу. Адлихан нэрэ байнабшэ гү. (Энеэнэ, булта хүхюунээр энеэлдэнэд, нүхэд ёһоной байдал тогтоно).

ЛХАМАА (урда хөөрэлдэһэнөө үргэлжэлүүлнэ): Сүхээ нүхэрни тон зүб юумэ хэлэнэ. Мэдэхэ хэрэгтэй. Хорото шуһата шуурганай намдаһан үе болобошье, японой самурайда туһалха гээшэ гэмтэй ябадал гэжэ эндэмнай тоологдоһоор зандаа. Дайсан байһан хүнүүдтэ нигүүлэсхы түхэлөөр хандахань осолтой. Үе саг үшөөл хэсүү, хатуу.

ТАМУРА: Би таниие минии түлөө гүрэнэй хэһээлтэдэ оруулха яашье дурагүйб. Таанар намайе тэдхэжэ байһан бурхадуудни гээшэт. Шүки гуай, Тамаа гуай, танай һайн һайхан һуухын түлөө би бүхы наһаараа бурханда мүргэжэ ябахаб.

СҮХЭЭ (хэлээшыень тоонгүй): Зай, зай… Тамара, бидэ яажа бэеэ абаад ябахаяа, юу хэхэеэ өөһэдөө һайн мэдэнэбди, хохидолдо орохогүйбди. Һанаагаа бү зобо. (Байд гээд) Зай, Тамара, хөөрыш даа, хэдытэйбши, гэртэшни хэн бииб, аба эжы, аханар дүүнэр?

ТАМУРА: Би арбан долоо наһаяа һая гүйсэжэ ябанаб. Айлай ганса хүбүүнби. Аба эжы хоёртойб. Эжымни үдэр бүри уһа абахаа ошоходоо голой эрье дээрэ зогсоод, миниингээ ерэхые хүлеэжэ байхаб гээ һэн.

ЛХАМАА: Барһан даа, хэнэйшье эжы гэжэ тон адли. Ай бурхан. (Нюдөө пулаадаараа аршана).

ТАМУРА: Би үшөө… үшөө танил басагатайб. Эхин ангиһаа хоюулан сугтаа һургуулида һураһамди. (Тамура эдеэлжэ садана, бодоод доро дохино). Һайн даа Шүки гуай, Тамаа гуай.

СҮХЭЭ: Зай, мэдэжэ абабабди. Бидэ саашадаа болгоомжотой байхабди. Шамда туһалһанаа хэндэшье мэдүүлхэгүйбди. Ойлгоо гүш? Һанаагаа энээн тушаа бү таби. Харин ши даншье залуу хаямши даа, өөрөөл амиды мэндэ эндэһээ ходоржо, эжыдээ ошохоёо бодомжолоорой. Тиин бүтэн бүрин гаража, заатагүй эжыгээ баярлуулхаяа ото һанажа ябаха ёһотойш.

ЛХАМАА: Эжы хүн хайратай, үдэр һүнигүй һанаагаа зобожо байһан байха. Бидэ шамайе хүсэ тамиртай, амиды хүнэй зүһэ шарайтай болоторшни ото эдеэллэжэ байхабди. Эндэ манайда ерээгүйшье һаашни нэгэ аргаар ажалдашни эдеэ хоол нюусаар асаржа байхабди.

ТАМУРА: Баярлалаа. (Гараа наманшалаад, дохино) Шүки гуай, Тамаа гуай, һайнта даа. Саёнараа. Баяртай (гаража ошоно).

Хоёр жэл хахад үнгэрнэ. 1947 оной намар. Олзологдоһон Японой сэрэгүүдые нютаг орон руунь бусаахын хаһа ерэжэ, Тамура гэртээ хариха болобо. Поезд хуугайлна. Тамура вагоной дэргэдэ байгаад, уһатаһан нюдөөр Шүки гуай Тамаа гуай хоёройнгаа гэр тээшэ хараашална. Энэ үедэ алаг моритой хүн гүйлгэжэ ерэнэ.

ТАМУРА (угаа баярлан Сүхээ гуайнгаа хүзүүндэ аһашана. Поезд аалиханар ябажа эхилнэ): Шүки гуай, Шуки гуай! (Тамурын нюдэнһөө уһан гоожоно).

СҮХЭЭ (согтой баяртайгаар энеэбхилэн, мүр дээрэнь альгадаад): Тамара-а, бэеэ гамнаарай! Мэндэ амар ябажа, гэртээ хүрэжэ, эжытэйгээ заабол уулзаарай! Эжыгээ золгожо, баярлуулаарай!

ТАМУРА (ябажа эхилһэн поездын вагоной гэшхүүр дээрэ гарана): Баяртай,  Шүки гуай, Тамаа гуай! Би таанарайнгай буянтай һуухын түлөө үдэр бүри бурханда мүргэжэ байхаб. Баярта-ай!

СОНОСХОГШО: Поездын холо ябашаһан хойно Тамура хашхарна: “Шүки гуай, Тамаа гуай! Таанар намайе, минии ами наһые абарһанта-аа!”. Зүгөөр эдэ үгэнүүдыень Сүхээ дуулаха аргашьегүй, хубишьегүй байшоо.

ДҮРБЭДЭХИ ҮЙЛЭ

Япон орон. Голой эрье. Тамурын эхэ үглөө бүхэндэ уһа абахаа ерэхэдээ голой эрье дээрэ нэгэл газарта зогсоод, табан жэлэй саана хүбүүнэйнгээ сэрэгэй албанда ошоһон зүг руу хараашална. Эхэ хүбүүгээ хүлеэһээр зандаа.

Энэшье удаа эхэ үнөөхи эрье дээрээ гараба. Тиигээд, харан гэһээнь.., ай бурхан!.. Тэрэ газартань хүбүүниинь хүрэжэ ерээд, зогсожо байба! Ехээр сошоһон эхэ ухаа алдаад, “оог” гэжэ нэгэ хашхараад, мэдээгүй унашана. Тамура түргэн гүйжэ ошоод, мэдээ алдаһан эхэеэ гар дээрээ абана.

Он жэлнүүд үнгэрнэ. Үтэлжэ, наһанайнгаа амаралтада гараһан Тамура ходо-ходо бодолгодо абтана. Өөрыень абарһан Шүки гуай, Тамаа гуай хоёрынь һанаанһаань огто гаранагүй. “Таанар минии ами наһые абарһанта” гэжэ тэдэнэйнгээ нюурта сэхэ хэлээгүйдөө мүнөө болотор сэдьхэлынь үбдэнэ. Бурханайнгаа дэргэдэ ошожо, гараа наманшалжа мүргэнэ. Удаань, досоогоо ото бодомжолжо ябаһанаа дуугарна.

ТАМУРА: Үхэлдөө хүрөөд ябаһан намайе Монгол һайхан ороной Шүки гуай, Тамаа гуай хоёр тэдхэжэ, ами наһыемни залуудам абараа һэмнай даа. Наһамни ошожо байна, дала хүрэбэб. “Та хоёр минии ами наһые абарһанта” гэжэ тэдэ хоёртоо хэлээгүйдөө мүнөө болотор өөрэеэ зэмэлжэ ябанаб. Хэды шэнээн иигэжэ бэеэ, сэдьхэлээ зобоохобиб? Монголдо сүлөөтэй байдал тогтобо, тэрэ гүрэн нээлтэтэй болобо, Зүблэлтын сэрэгүүд тэндэһээ гаража ошобо гэһэн һураг суу дуулдаба хаям. Тиимэһээ би һүүлшынгөө хэжэ боломоор хубиин хэрэгые дүүрэн ашаглажа, заабол Монгол ошохо, Шүки гуай Тамаа гуай хоёроо оложо уулзажа, талархалайнгаа үгэ эрхэбэшэ дуулгаха ёһотойб. Мүнөө энэ минии нангин уялга болоод байна. Ондоо иимэ ушар болохогүй. Үшөө хэды шэнээн алтан дэлхэй дээрэ амиды мэндэ һууха һэмбиб, мэдэгдэнэгүй. Тиимэһээ манай арадай сэсэн үгэ дагаад, һанаа хадаа шиидэхэ хэрэгтэй, шиидээ хадаа ондоо юумэн тухай бодолтогүй гээд, одоо Монгол орон ошохо арга хургаяа бэдэрхэмни – эрлигэй үзүүртэхи эрдэниие олохомни! Монголнуудай хэлэдэгэй ёһоор, хүлэгэй жолоо залахамни. Ябахамни! Ябахамни! (Гаража ошоно).

ЭРДЭНЭЧИМЭГ (Тамурада ерэнэ): Тамура гуай, Монгол Уласһаа Япон Уласта байгаа Онсо бүгэдэ бүрин эрхэтэ элшэн сайд Хүрэлбаатар гуайн даабаряар танай хэлээшэ Сүхээ гуай Лхамаа гуай хоёрыетнай минии аба бэдэржэ байна. Мүн Монголой түүхэшэ эрдэмтэй доктор Магсаржав гуай хуучан данса бэчэгын газарта, архивта, бас бэдэрнэ.

ТАМУРА: Яагаа һайн юм гээшэб. Шүки гуай, Тамаа гуай хоёр намайе мартаагүй ёһотой. Олдохол байха. Тиихэдэнь хаана һуудагыень одоо намда дуулгаарай, Эрдэнэчимэг, зүү.

Тамура Эрдэнэчимэгтэ хамтын байрадань ерэнэ.

ТАМУРА: Эрдэнэчимэг, олдоо гү Шүки гуай Тамаа гуай хоёрни?

ЭРДЭНЭЧИМЭГ: Харюу үшөө ерээдүй байна, Тамура гуай.

ТАМУРА: Яагаа үни болоно гээшэб. Зай, үшөө хүлеэһүү. (Гаража ошоно).

 

ЭРДЭНЭЧИМЭГ: Тамура гуай, минии аба танай танилнуудые бэдэрээд, олоогүй. Харин доктор Магсаржав гуай Монголын Түв аймагын Борнуур сүмдэ Лхамасүрэн гуайн ногоочодын даргаар ажалласанииг мэдээ. Теэд одоо мүнөөдөө тэдэнэр тэндээ үгы байна. Тамура гуай,  санаагаа ехээр бү зобогты, манайхин тэдэнииетнай бэдэржэл байна. Олоходонь би танда өөрөө дуулгахаб. Та бэеэ зобоожо, бү ябажал байгты, зай гү. Сүхээ гуай Лхамаа гуай хоёрыетнай бидэ заатагүй олохобди.

ТАМУРА: Зай, зай, һайнта даа. Дуулгаарай даа олдоходонь намда, Эрдэнэчимэг.

ЭРДЭНЭЧИМЭГ: Заабол дуулгахаб. Санаагаа бү зобогты. Баяртай, Тамура гуай. (Тамура гаража ошоно).

Эрдэнэчимэг Тамурын гэртэ гүйжэ ороно.

ЭРДЭНЭЧИМЭГ (баяртайгаар): Тамура гуай, Тамура гуай! Сүхээ гуай Лхамаа гуай хоёройтнай үри саднарынь, түрэлхидынь олдоо!

ТАМУРА (баяртайгаар): Олдоо гү?

ЭРДЭНЭЧИМЭГ: Өөсэнөө тэдэтнай үшөө олдоогүй. Зүгөөр Сүхээ Лхамасүрэн гэдэгүүдэй зээ басаган Цэндсүрэн тэдэ үбгэн аба хүгшэн эжы хоёройнгоо ажаллажа, амидаржа байсан Борнуур сүмдэнь бэри болож очсониинь мэдэгдээ. Одоо тэндээ байна.

ТАМУРА: Тиибэл, тэрэ зээ басантайнь уулзабални, үбгэн аба хүгшэн эжы хоёройнгоо хаана һуудагые хэлэжэ үгэхэ байха. Тиимэ гү?

ЭРДЭНЭЧИМЭГ: Тиимээ, тиимэ, Тамура гуай. Борнуур сүм ошобол тэдэниие бултыень олохот. Заатагүй олохот.

ТАМУРА: Яагаа һайн юм гээшэб! Гэртээ ошожо, түхеэрхэмни! Ябахамни! Монгол орон ошохомни!

ЭРДЭНЭЧИМЭГ: Тамура гуай, таниие минии аба угтаха. Бултыень танда хэлэжэ, харуулжа үгэхэ.

ТАМУРА: Һайн даа. Ямар урагшатай, Дашнямтай үдэр болобо гээшэб! Бурхан хараа, Бурхан туһалаа. Эрдэнэчимэг, һайн даа. Ябахамни, ябахамни.  Шүки гуай, Тамаа гуай хоёртойгоо уулзахамни. Яагаа һайн юм гээшэб. Ябахамни! (Гаража ошоно).

 

ТАБАДАХИ ҮЙЛЭ

Монгол орон. Тамура гуайе залуухан хүбүүн хүргэжэ, Сүхээ Лхамасүрэн хоёрой зээ басаганайда асарна. Цэндсүрэн гэртээ хоёр үхибүүдтэйгээ байна.

ТАМУРА: Конънитива! Сайн байна уу! Би япон хүн Тамура гээшэб.

ЦЭНДСҮРЭН: Сайн, сайн байна уу. Орогты, дээшээ һуугты! Би Цэндсүрэн гэжэ нэрэтэйб. Минии хүгшэн аба эжы Сүхээ Лхамасүрэн хоёрой зээ басаган гээшэб. Эдэ – манай хүүхэд. Һуугты, эдеэн боложо байна, эдеэлхэбди.

ТАМУРА (гэнтэ өөрын холын бодолдо абтажа): Ши намда эдеэ дурадхажа байхадаа Тамаа гуай шэнги ямар адли гээшэбши. Би тэрэ үедэ арбан зургаа-долоотойхон хүбүүн ябааб. Үлэн хооһоор зүдэржэ, үхэлдөө тулаад ябаһан намайе иигэжэ урижа, эдеэлүүлжэ, тэнхээ оруулжа, ами наһыемни Шүки гуай, Тамаа гуай хоёр абарһан юм. Яагаа адли гээшэбши!

ЦЭНДСҮРЭН: Монголшууд хүндэмүүшэ зон юм. Хэншье байг, урдуур гараһые ундалуулдаг, хойгуур ябаһые хооллуулдаг заншалтайбди.

ТАМУРА: Ямар һайхан заншалтай арад зон гээшэб.

Эдеэн болоно, шэрээ дээрэ эдихэ хоол табигдана.

ЦЭНДСҮРЭН: Тамура гуай, һуужа хоол баригты.

Булта һуужа, эдеэлнэ.

ТАМУРА: (эдеэ, унда бариһанайнгаа удаа һайниие хүргөөд). Аяар холын Япон оронһоо минии түхеэржэ ерэһэмни нэгэ ехэ ушартай юм. Ши намайе өөрынгөө үбгэн аба, хүгшэн эжы Шүки гуай, Тамаа гуай хоёртой түргэн абаашажа уулзуулыш даа. Тэдэнэйнгээ хаана байдагые мэдэнэш. Тэдэ хоёртотной хэлэхэ юумэмни угаа ехэ юм. Тэрэнээл түлөө би энэ холо, Монгол орон зорижо ерэбэ гээшэб.

Гэр соо аниргүй байдал тогтоно. Хэншье юумэ хэлэнэгүй. Харюугай үгын удаан дуулдахагүйдэ Тамура гайхаад, Цэндсүрэн тээшэ асуудалтайгаар харана. Тэрэнь доошоо хараад, нюдэнһөө уһа гоожуулан һууна. Нюдөө, нюураа гараараа аршана, юушье хэлэнэгүй. Тиин гэр соо нилээд удаан абяагүй байдалай тогтоһоной удаа Цэндсүрэн аалиханаар дуугаржа эхилнэ. Тамура тэрэниие харашоод. хүлеэн һууна.

ЦЭНДСҮРЭН: Тамура гуай, хүлисыт даа намайе. Минии үбгэн аба, хүгшэн эжы хоёр бурхандаа мордоһон. Ябаһаарнь нилээд үни саг үнгэршэбэ.

ТАМУРА (гайхангяар, угаа голхоронгёор, наманшалаад): О Амида-будда бурхан! (һууриһаа бодоод, бурханай гунгарваагай урда ошожо үбдэгэлдөөд, удаан наманшална, тарни гүбэрнэ) Агууехэ Амида-будда, анхарыш! Тэдэ һайн сэдьхэлтэй Шүки гуай Тамаа гуай хоёройнгоо хойтын буянии олохын түлөө бүхы зүрхэ сэдьхэлээрээ юрөөжэ байнам. Тэдэнииемни төөрюулэнгүй диваажанай орондо абаашажа түрүүлыш! (Удаань нюдэ, хамараа нюурай пулаадаар аршаад, ошожо ханын дэргэдэхи һандали дээрэ һууна): Хэзээ… Хэзээ Шүки гуай, Тамаа гуай хоёрни мордооб?

ЦЭНДСҮРЭН (уйдхартайгаар): Минии үбгэн аба Сүхээ, хүгшэн эжы Лхамасүрэн хоёроймни мордоһоор… байза (бодомжолоод), хорин жэл үнгэршэбэ. Би тиихэдэ арбан хоёр-гурба наһатайхан үхибүүн ябааб.

ТАМУРА: О Амида-будда бурхан!.. (Ондоо юушье хэлэнгүй аалихан тарни гүбэрэн, нюдэнһөө уһа дуһаан һууһанайнгаа удаа) Басаган, оршолонто сансарын мүнхэ бэшые, хубилжал байдагые, эндэхи бүхы юумэнэй түргэн гүйдэлтэйе үни хада ойлгоһоншье һаа, минии зүрхэн уйдхар гашуудалда абтаад, яашагүй үбдэжэ байна. Ами наһыемни абарһан Шүки гуай, Тамаа гуай хоёроо нэгэтэ нэгэ уулзажа золгохоёо би таби гаран жэл һанаашалжа ябааб. Теэд тиимэ юумэн болошоо байнал даа, яахабши. Хүнэй хуби заяан гэжэ баһа байна.

ЦЭНДСҮРЭН: Юртэмсэмнай тиимэ ха юм даа, Тамура гуай. Танай гэр бүлэ хайшаа бэ?

ТАМУРА: Минии нүхэр эхэнэр бурхандаа мордоһон. Нэгэ үргэмэл хүбүүтэйбди. Тэрэмнай гэр бүлэтэй, хоёр үхибүүдтэй. Тэдэнэрни Токио хотодо байдаг. Хүбүүмни атомай хүсөөр хүдэлдэг сахилгаанай хороондо инженерээр ажаллана, һамганиинь менеджер мэргэжэлтэй, баһа тэндэ хүдэлдэг.

ЦЭНДСҮРЭН: Тамура гуай, та өөрөө ямар ажал хэһэмта?

ТАМУРА: Би геолог мэргэжэлтэй хүм. Атомай сахилгаан хороонуудые бодхоохо газарнуудые шэнжэлһэнби. Харин сүлөөтэй сагтаа каллиграфиин урлигаар бэшэг бэшэдэгби, залуушуулда заадагби…

Би ото, наһанайнгаа амаралтада гараһанһаашье хойшо Монгол орон ошожо, Шүки гуай Тамаа гуай хоёртойгоо заатагүй уулзахаяа бодомжолжо ябааб. Бэдэрэлгэ хэһэнби.

ЦЭНДСҮРЭН: Яагаа һайн һанаатай, ямар һонин хүн гээшэбта.

ТАМУРА: Тиимэ табисууртай байгаа гээшэ бэзэб. (Бодолгодо абтаһанайнгаа удаа): Цэндсүрэн, Шүки гуай Тамаа гуай хоёр нам тухай, залуухан япон хүбүүнэй ами наһые абарһан тухайгаа таанартаа хөөрэгшэ һэн гү?

ЦЭНДСҮРЭН: Одоо би дуулаагүйб. Япон хүбүүн тухай нэгэшье дурдаагүй. Минии үбгэн аба хүгшэн эжы хоёрни “ядарһан хүбүүе хооллоол бэзэбди” гэһэншэг энээн тухайгаа хэндэшье хэлэжэ ярижа байгаагүй. Хөөрэдэг һаань би дуулаһан, хэзээ, ямар япон хүбүүндэ туһалһан тухайнь мэдэһэн байха һэм.

ТАМУРА: Үбгэн аба хүгшэн эжы хоёршни хүнэй ами наһые абарһанаа, тиимэ ехэ буян хэһэнэй тоогоогүй ябаһан ямар даруу зантай, сэхэ сэбэр хүнүүд байгаа гээшэб, Цэндсүрэн. Гайхалтай!

ЦЭНДСҮРЭН: Тэдэ хоёрни бүхы наһаараа үнэхөөрөөшье, танай хэлэһээр, сэхэ сэбэр хүнүүд ябаһан юм. Улад зон булта тэдэниие ехэ хүндэлдэг һэн гэжэ би мэдэнэб.

ТАМУРА (дабтана): Гайхамаар байна. Яашагүй һайн һанаатай хүнүүд байһан. Япон зон иигэжэ хэлэдэг: гурба наһатайдаа ямар сэдьхэлтэй һэмши, зуушье наһа хүрэхэдөө тэрэл зандаа байхаш гэжэ.

ЦЭНДСҮРЭН: Ямар сэсэн ажаглалта гээшэб. Харин манай монголшууд хэлэхэдээ, хүн болохо багаһаа, хүлэг болохо унаганһаа гэдэг.

ТАМУРА: Тээ, тээ. Тон зүб хэлэгдэһэн үгэ. (Бодомжолоод) Цэндсүрэн, ядахадаа тэдэ хоёройнгоо хуушанай гэрэл зурагыеньшье харадаг һаа.

ЦЭНДСҮРЭН (баяртайгаар): Байха, байха. Үбгэн аба хүгшэн эжы хоёроймни гэрэл зурагууд эжыдэмни бии.

ТАМУРА (гайхангяар): Үү-ү, би гү? Яагаа һайн юм гээшэб! Харахамни! Тиибэл, Цэндсүрэн, би шинии аба эжытэй ошожо танилсахамни. Тамаа гуай Шүки гуай хоёрой ямар һайн һанаатай хүнүүд байһан тухай, Японһоо юунэй тулада ерэһэн ушараа тэдээндэшни хөөрэжэ үгэхэмни. Хаана тэдэнэршни байдаг бэ, намда харуулжа үгэ, ошохомни.

ЦЭНДСҮРЭН (шарайнь дахин зобонги болошоно): Минии эсэгэ Болд гэдэг хоёр жэлэй саана автомашинын гэнтын осолдо орожо, наһа барашоо.

ТАМУРА (гэнэдэһэндэнь шарайнь зоболонтой болошоно): Ай жаалда!.. О Амида-будда бурхан! Юун гэһэн зоболонтой һүйд тодхор, гасаланта уршаг болоо юм гээшэб даа. Тамаа гуай Шүки гуай хоёроймни һайхан хүбүүниинь – хайрата эсэгэшни мордошоһон байба. Ямар гашуудалтайб даа. (Дахин гунгарваагай урда ошожо үбдэгэлдлөөд, мүргэнэ. Наманшална. Тарни гүбэрнэ. Бусажа, голхорон һууһанайнгаа удаа) Цэндсүрэн, Шүки гуай Тамаа гуай хоёрой бусад ондоо үхибүүдынь хаана байдаг бэ?

ЦЭНДСҮРЭН: Минии үбгэн аба, хүгшэн эжы хоёр гансал тэрэ хүбүүтэй байгаа.

ТАМУРА: Ай бурхан! Миил ганса хүбүүтэй байгаа гү? (Цэндсүрэн толгойгоо дохино). Хөөрхы. Барһадта баһа нэгэ ойлгогдоогүй ушар болоһон байгаа юм бэзэ даа. (Наманшална). Оршолонто юртэмсэ ямар хайра гамгүй гээшэб? Тэдэ һайн хүнүүдые минии ерэтэр байлгабагүй. Ори ганса хүбүүнтэйньшье уулзуулбагүй. (Уйдхартайгаар) Би иихэдээ яаха хүн болонобиб?

ЦЭНДСҮРЭН: Эжымни мэндэ һууна хаям. Минии хоёр дүү басагадни байна. Гэрлэһэн дүү хүбүүмни эжынгээ һуудаг хүршэ хотондо байдаг. Маргааша би таниие абаашажа уулзуулжа, танилсуулхаб, Тамура гуай. Һанаагаа бү зобогты. Харин мүнөө манайдаа амарагты. Холын харгыда эсэһэн байхат.

ТАМУРА: Зай-ай, яагаа һайн юумэ хэлэбэш. Маргааша ошожо, шинии эхэтэй уулзангүй яалай. Заатагүй ошожо уулзая. Һайн лэ гээшэ. Тиихэдээ һанаанаймни нэгэ ехэ хэрэг бүтэхэ.

Лхагваагайда. Гэр соо Цэндсурэн, Солонго, Түмээ, түрэлнүүд, танилнууд, үхибүүд.

ТАМУРА: Конънитива! Сайн байна уу!

ЛХАГВАА: Сайн байна уу-у! Орогты, дээшээ һуугты! (Айлшаниие угтажа абаад, өөртэйгөө, үхибүүдтэйгээ танилсуулна) Би Сүхээ гуай, Лхамасүрэн гуай хоёрой бэри Лхагваа гээшэб. Энэ минии бага үхид Солонго Түмээ хоёр гээшэ. Энэ бэримни, энэ нүхэрынь, эдэ – түрэлэйхидни, дүтынхидни. үхибүүдынь. (Тамура бултантайнь дохижо мэндэшэлэлдэнэ. Айлшаниие хойморто һуулгана).

ТАМУРА: Би Тамаа гуай Шүки гуай хоёртойгоо уулзахаяа Япон оронһоо энэ ерэбэ гээшэб. Тамура гэжэ нэрэтэйб. Теэд нилээн гээгдэшоо хүн байнам. Минии ами наһые абарһан, амиды мэндэ гэртээ бусажа заатагүй эжытэйгээ уулзаха ёһотойш гэһэн этигэл найдал намда түрүүлжэ, тэрэ үедэ арбан долоотойхон ябаһан хүбүүндэ хүсэл зориг олгоһон хайратай Тамаа гуай Шүки гуай хоёрни бурхандаа ябашаһан байбал даа.

ЛХАГВАА: Тиигээл даа. Минии хадам аба эжы хоёр ямар һайн хүнүүд байгаа гээшэб даа.

ТАМУРА: Танайда тэдэ хоёрой гэрэл зурагынь байха гэнэ. Хараха дурамни ехэтэ хүрэнэ.

 ЛХАГВАА (баяртайгаар): Бии, бии. (Ошожо абдар сооһоо гэрэл зурагуудай альбом гаргажа, Тамурада асаржа үгэнэ): Энээн соо минии хадам эхэ, хадам эсэгэ хоёр байха. Таниха гээшэ гүт?

ТАМУРА: (Абажа, нюдэнэйнгөө шэл хэжэ, анхаралтайгаар альбомые иража хаража байтараа гэнтэ сошонгёор) Тамаа гуай! Шүки гуай!  (Нюдэнһөө уһа гоожуулан гэрэл зурагыень таалана. Нюдэеэ аршуулаараа аршаад, удаахан дүрэнүүдыень хараһанайнгаа удаа абаашажа гунгарваа дээрэ табяад, урдань үбдэглэжэ һуугаад, үни удаан мүргэнэ, нюдэнһөөнь эзэлүүдгүй уһан дуһана. Гэр соо байһан зоной зариман бэеэ барижа ядан баһа уһа нюдэн болоно). Тамаа гуай!.. Шүки гуай!.. Би тантайгаа уулзахаяа ходо һанажа ябааб. Монголдо сүлөөтэй сагай ерэхые хүлеэн хүлеэн байтарни табин дүрбэн жэл үнгэршөөл даа. Хүлисыт даа намайе, Тамаа гуай, Шүки гуай хоёрни. (Уһа нюдэн болоно).

Цэндсүрэн уйлана, булта нюдэнһөө уһа дуһаана. Гэр соо нэгэ хэды шэнээн аниргүй байдал тогтоно. Эсэстээ Лхагваа энэ байдалые таһална.

ЛХАГВАА (Тамурые орон дээрэ һуулгажа): Хадам эжы аба хоёрни угаа хүндэмүүшэ, сагаан һанаатай хүнүүд байһан. Һайн аматай, бүхы юумэ һайн тээшэнь хэлэжэ байдаг, хүн бүхэниие хайрладаг, ядарһан тулиһан зондо али болохоор туһалхаяа оролдодог заншалтай һэн. Айлай үхибүүдые гэртээ асаржа эдеэлүүлдэг байһан. Тиимэ һаруул сэдьхэлтэй байгааб шуу даа. Тиимэһээ үри хүүгэдынь мүнөө булта һайн ябана. Энэ Солонгомни һургуулитай болоһон, саашаа ажал хүдэлмэридэ орохо юм бэзэ.

ТАМУРА (Бултанда хандажа): Тамаа гуай Шүки гуай хоёр намайе эгээ һайн эдеэгээр эдеэллэдэг байгаа, юундэб гэхэдэ, даншье туранхай, гүлмэр залуу байнаш, хүсэ тэнхээ оро, гэртээ заатагүй бусаха ёһотойш, эжыгээ золгожо баярлуулхаш гэжэ ходо намда хэлэдэг байһан юм. (Лхагваада хандажа) Лхагваа, би Монгол һайхан орон ерэжэ, шинии гайхамшаг хадам эхэ эсэгэ хоёрой зээнэртэй, ашанартай танилсаба гээшэб. Тамаа гуай Шүки гуай хоёройнгоо нангин дурасхаалые мүнхэлжэ, би эдэнэйшни үбгэн эсэгэ болохомни. (Үхибүүдтэ хандажа) Тиихэдэмни болохо гү? Таанар булта минии үхибүүд гээшэт, тиимэһээ бултыетнай гэртээ айлшалхые уринаб. Япон орон ошожо һурахат. Мэргэжэл абахат. Таниие тэдхэлсэхэб, бултандатнай туһалхаб, мэргэжэлтэй болгуулхаб. Япондо ошожо һураад, саашадаа яанабта өөрынтнайл дуран: тэндээ үлөөд ажаллана гүт, али Монголдоо бусажа нютагайнгаа ажахыда хүдэлнэ гүт – өөһэдөөл мэдэхэт.

Булта баярлаад, хүхилдэшэнэд: “Болоноо, болоно!”. Эхэнэрнүүд бодоод, дэбхэрэлдэшэнэ, һүхирэлдэшэнэ: “Бидэ Японой монгол үбгэ эсэгэтэй болобобди! Ухай!  Ухай! Ухай!  Бидэ Монголой япон үбгэ эсэгэтэй болобобди! Ухай! Ухай! Ухай!”. 

ЛХАГВАА: Баярлалаа! (Булта: Баярлалаа! Баярлалаа! Баярлалаа!) Тамура абадаа бидэнэрэй бултанай зүгһөө монгол хубсаһа бэлэг баринабди. Ухай!  (Булта дахин баяртайгаар хашхаралдашана: “Ухай! Ухай! Ухай!”. Булта эблэжэ байгаад Тамурада монгол дэгэл, шаахай гутал, жажин малгай үмдэхүүлнэ. Тамура угаа баяртай, Лхагваада, бултанда һайниие хүргэнэ). Одоо, Тамура аба, һуугты, хамтадаа хоол, сэгээ бария, сай ууя. (Булта столдо һуужа эдеэлнэ, бэеэ бэедээ баяртайгаар юумэ хэлэнэ, энеэлдэнэ, хүхилдэнэ. Эдеэлһэнэйнгээ удаа булта садаһанаа мэдүүлнэ, баярые хүргэнэ).

ЦЭНДСҮРЭН: Хадам эжы абымни мордоһоор аяар хорин жэл үнгэршэбэ. Би энэ Тамура үбгэ эсэгынгээ иимэ сэбэр һайхан, нигүүлэсхы уужам сэдьхэлтэй байһандань омогорхоном, үнэн зүрхэнһөө талархалаа мэдүүлнэм. Үбгэн абамни! (Ошожо тэбэреэд, таалана. Үхибүүдтэ хандана). Тамура үбгэ абамнай таби гаран жэлэй туршада минии хадам эхэ эсэгэ хоёроймни туһалһан тухай һанажа, хайшан гээд тэдэнтэйгээ уулзажа баярай үгэ хэлэхэ тухайгаа ото бодомжолжо ябаа. Өөрөө тиихэ үедэ тон залуухан, арбан зургаа-долоотойхон хүбүүн байгаа. Тиимэ аргын гарахатай сасуу Монгол орон ерэбэ бшуу. Нэгэтэшье сухарингүй, эсэшэ сусашагүй маниие бэдэрээ хаям. (Булта талархалаа мэдүүлнэ, баярлана, хүхилдэнэ: “Һайн лэ гээшэ! Япон үбгэ эсэгэмнай ямар урин налгай сэдьхэлтэйб! Баярлалаа!”).

ТАМУРА: Һайн даа, Цэндсүрэн.

ТҮМЭЭ: Юун гэһэн ехэ баяр гээшэб. Япон үбгэ эсэгэтэй боложо, түрэһэн үбгэ эсэгэ хүгшэн эхэ хоёройнгоо ямар хүнүүд байһые мэдэжэ абабабди!

Булта Тамурада һайниие хүргэнэ: “үнэхөөр тиигээбди; өөрынгөө түрэһэн хүгшэн аба эжые хүсэд һайн мэдэхэгүй байгаалди; ямар һонин, һайн һанаатай хүнүүд байһан юм гээшэб; тэдэшье гэжэ, энэшье үбгэн абамнай гэжэ тон адлинууд”.

СОЛОНГО: Тамура аба. Та Японой ямар хотодо байдагбта?

ЛХАГВАА: Зай, яаха гээд һуранабши даа, Солонго. Яагаа абааштайбши.

СОЛОНГО: Магад, би япон үбгэ эсэгэдээ ошожо байхаяа һананаб. Болохо гү, Тамура үбгэн абамни?

ТАМУРА (ухаа алдана): Юу хэлэнэш, яагаа бэрхэбши, басагамни. Манайдаа ошонгүй яахабибди. Мүнөө минии бусахада хоюулан сугтаа манайда Япон ябахабди. Үшөө дүүешни, Түмээешни абалсаад ябахабди.

СОЛОНГО (угаа баярлан): Ухай! Ухай! Би үбгэ эсэгэтэйгэ Япон орон ошохомни! Зүгөөр Түмээ ошохо аргагүй. Эндээ ажалтай. Тиимэ гү, Түмээ?

ТҮМЭЭ: Япон орон ошохо угаа ехэ дурамни хүрэнэ. Теэд мүнөөдөө тиишэ ябажа шадахагүй байнаб. Жэлээ дүүргээд, ажалаа түгэсхөөд ошоходом болохо һэн.

ТАМУРА: Яагаа һайн юм гээшэб. Би үхибүүдтэ угаа дуратай хүм. Тамаа гуай Шүки гуай хоёроймни үхибүүд минии үхибүүд лэ хаям. Ямар ехэ баяр бэ. Солонго, манай хотодо модо үйлэдбэрилдэг, саарһа хэдэг, бүд нэхэдэг компанинууд бии юм. Монгол хүн мориндо дуратай, минии байдаг газарта мори үүсхэдэгшье эмхи байдаг. Манайдаа байгаад, эдэ компанинуудай дуратай али нэгэндэ ажалда орохош, минии һайн нүхэр болоһон Монголой бүрин эрхэтэ элшэн сайд Хүрэлбаатар манда туһалха. Одоо би баяртайб.

СОЛОНГО (Ошожо Тамурые тэбэринэ, таалана): Минии үбгэн эсэгэ, ямар һаймта даа. Баярлалаа! Ухай, Ухай! Эжы, харыт, ямар ехэ баяр бэ!

ЛХАМАА: Бурхан тэнгэриин заяагаар иимэ һайн һанаатай япон үбгэ эсэгэтэй болоо хадаа Япон ошохо болоболши даа. Бидэшье үзэхэеэ ошожо болохобди.

ТАМУРА: Бултыетнай гэртээ абаашахаб, айлшалуулхаб. Би тэндээ олон монгол нүхэдтэй болоһонби. Монголһоо ерэһэн оюутад манайда ото ябажа орожо байдаг.

ЦЭНДСҮРЭН: Япон үбгэ эсэгэмнай зүб хэлэнэ. Тэрэнэймнай хото-город Мориокада ажаллажа амидаржа һуудаг Мөнхбат хэлэхэдээ, Тамура гуай монгол залуушуулыешье, наһатай хүнүүдыешье хуу бултыень гэртээ асаржа хүндэлжэ байдаг гээ бэлэй. (Булта хүхилдэнэд: “Гайхалтай!”).

ТАМУРА: Үшөө мэргэжэлтэ сумо барилдаанай монгол яһанай ехэ абарга Бямбадоржи Баттуул эхэнэртэйгээ манайда ото ябажа байдаг. Тэдэ хоёрой нижаганама түрэ хуримда уригдаһандаа баһа нэгэ ехэ заяа һайтай байһанби. (Үхибүүд баяртай шууялдашана: “Сүмөө? Сүмөө. Барилдаан?”).

ЦЭНДСҮРЭН: Үбэгэ эсэгэмнай ямар олон монгол танилнуудтай юм, гайхахаар.

ТАМУРА: Тиимэ хуби заяатай хүн байгаа гээшэ бэзэб. Энэмни Тамаа гуай Шүки гуай хоёроймни тариһан үрэ болоно гээшэл даа. Тэдэнэй туһаар алтан дэлхэй дээрэ ажаһуугаа хадаа би ашыень харюулха ёһотойб. Солонго, ши минии байдаг хото-городые өөрөө харахаш, таанарни булта харахат. Япон орон гээшэмнай дүрбэн ольтирогууд дээрэ оршодог хаям даа. Дэлхэйн һүрөөтэй дайнай үедэ угаа ехэ һандаралда, зоболгондо ороһомди. Манай Япон гүрэнэй охор ухаатай, анханһаа дайшалхы заншалтай байһан ноёдой муугаар тэрэ дайнда угаа хохидоһоншье һаа, ажалша арад зонойнгоо ашаар нютаг оромнай нилээд ехэ амжалта туйлаа. Харин минии байдаг Мориоко хото олон зуун жэлэй түүхэтэй юм. Тэндэмнай үзэсхэлэн ехэ музей бии. Тэрээн соо дэлхэйн олон мэдээжэ хүнүүдэй дүрсэ бүтээгдээд, хадагалагдажа байдаг. Тэрэ тодоо Монголой Хубилай хаанай дүрсэ бии. (Зон: “Монголой Хубилай хаанай!?”)  Өөһэдөө харахат даа. (Энеэгээд, заа үхибүүд тээшэ хараад) Харин эдэ үхибүүдэй хараха хүүхэлдээ нааданхайнууд байха, кокэси гэжэ нэрэтэй юм. Баһа элдэб бүжэг нааданууд байха. (Энеэгээд) Зай, хүрөө, бултынь хэлэжэрхихэдэмни хожом танай өөһэдынтнай ошоод харахада һонигүй болошохо. (Булта баяраа мэдүүлнэ).

ТҮМЭЭ: Ямар һонин юм. Би заатагүй ошожо танай хотые харахаб.

ТАМУРА: Харангүй яахабта. Бүхы юумэ бултынь тандаа үзүүлхэб.

ЛХАГВАА: Манай хүндэтэ аба, өөр тухайгаа, гэр бүлэ тухайгаа хөөрыт даа, гуйнабди. Танайнгаа ямар байдагые мэдэжэ абаха дуратайбди.

ТАМУРА: Болоно, болоно. Өөрынгөө хүүхэдтэ хөөрэнгүй яалай. Тамаа гуай Шүки гуай хоёртойгоо хахасажа, гэртээ бусажа, эжытэйгээ уулзааб, баярай ехэ баяр болоо һэн. Һамга абажа, гэрлээб. Тиин он жэлнүүд үнгэржэ, өөрөө үндэр наһатай боложо, хожом хойшодоо иимэ юумэн болоһон юумэл даа. Шагныт даа…

Тамура үбгэн Симамото хүгшэнтэйгөө гэртээ һууна.

ТАМУРА: Юрэдөө дай шуун Газар дэлхэйн арад зондо хойшодоо хэзээдэшье бү үзэгдэһээ даа. Дайнай олзодо абтаһан хэды оло мянган хүбүүднай хари газарһаа бусаагүй, шортоо тэндэ наһа бараа гээшэб. Бишье хооһо нойтоор, үлэн хооһоор туража, зобожо, шадал тэнхэйгүй хосорхо туйлдаа хүрөөд ябааб. Иигэжэ зобожо ябанхаар үхөө һаамни ямар ехэ жаргал гээшэб гэжэ һанадаг байгааб. Энэрэл хайратай, сагаан һанаатай монгол хүнүүд Тамаа гуай Шүки гуай хоёрой ашаар би энэ ами наһаяа абаруулжа гараһан хүн гээшэб…

СИМАМОТО: Мэдэнэм, мэдэнэм. Зуу дахин энээн тухайгаа намда хөөрөө бэшэ хүн гүш.

ТАМУРА: Мүнөөдөө яһала һайн һууна гээшэбди. Бидэ хоёрһоо жаргалтай хүн дэлхэй дээрэ үгышье гээ һаа болохоор ха. Гансал, гансал… Нэгэл ехэ шаналтайнь гэхэдэ…

СИМАМОТО: Мэдэнэм баһа энээнииешни. Мэдэнэм. Энэмнай ехэл шаналтай. Бишни атомно бомбын тэһэрээндэ дайрагдажа, ехээр гэмтэжэ, үхибүү түрэхэ хубигүй болоо хаямбиб.

ТАМУРА: Тиигээлши даа. Энэ талаараа бидэ хоёр золгүй байшообди. Яахабши теэд. Олон сая зон дэлхэйн дайнһаа хохидоо. Жаргалтайшье һууха, зоболондошье орохо гээшэ даншье бэлэн…

Газааһаа Ёсико басаган Накада хүбүүн хоёр баяртайнууд гүйлдэжэ ороно.

ЁСИКО: Тамура сан, Симамото сан, Накада бидэ хоёр шалгалтануудаа эрхим һайнаар тушаабабди.

НАКАДА: Тамура сан, танай заажа үгэһэн каллиграфиин урлигаар гоёожо бэшэһэн бэшэгүүдтэмнай жюри-шүүхын гэшүүд дээдэ сэгнэлтэ үгөө. Энэмни танай амжалта болоно. Та зүрхэ сэдьхэлээрээ оролдожо, тэсэмгэйгээр заажа, зүбөөр бэшэхыемни ойлгуулжа үгэһэн гээшэт.

ТАМУРА: Зай, зай, бэрхэт даа үхибүүдни.

ЁСИКО: Симамото сан, харин та намайе үргэһэнта, танайл аша туһаар би хүн болооб. Та эхилжэ, намда дэлхэйн суутай дуушадай дуу шагнуулжа, джазай, классикын хүгжэм заажа, ойлгуулжа үгөөт. Рэп дуунай аялга доро бүжэглүүлжэ һургаат. Тэрэнэйтнай ашаар би мүнөөдэр дээдэ сэгнэлтэ абабаб. Тиихэдэ… (Эшэнгеэр) Накада бидэ хоёр танайл һайгаар танайда уулзажа, танилсажа, бэе бэеэ ололсоо гээшэбди.

СИМАМОТО: Һайн лэ гээшэ. Өөрынгөөл бэрхээр ябанаш даа, басагамни.

ТАМУРА: Зай, болоо, болоо. Теэд та хоёроймной түрэ хуримаа хэхэ саг дүтэлжэ байна гү?

Ёсико эшэһэн хэбэртэй, улайгаад, Накада тээшэ урин зөөлэнөөр харана.

НАКАДА: Симамото сан, Тамура сан, би танайда инаг дураяа, энэ Ёсико нүхэрөө олооб.  Һайнта даа. Дээдэ һургуулияа дүүргээдхие, тиигээд түрэ хуримаа танайдаал хэхэбди гэжэ бидэ хоёр хөөрэлдөөд байнабди.

СИМАМОТО: Үхибүүдни, та хоёрнай бидэ хоёрой урдаа хараха эгээл ехэ жаргалнай гээшэт. Мандаа аша зээнэрые олоор түрэжэ үгөөрэйгты.

Хоёр залуушуул эшээд, доошоо харашана.

ТАМУРА: Бидэтнай тиихэдээл жаргалайнгаа дашуурта гарахабди. Зай, һуужа эдеэлэгты, үхибүүдни.

ЁСИКО: Тамура сан, бидэ хоёр садхаланбди. Үшөө хэрэгээрээ ябахамнай. Үдэшэ болотор баяртай.

НАКАДА: Баяртай.

Ёсико Накада хоёр энеэлдээд, гүйлдэжэ гарана.

Арбан хоног үнгэрнэ. Тамура Ёсико хоёройдо Азума ерэнэ.

АЗУМА (уйдхартай, тэбдэнгеэр): Тамура сан, Тамура сан, гай, гай, тодхор… (Амияа абаад) Ёсико Накада хоёрной… Ёсико Накада хоёрной… (Хэлэжэ дүүргэнгүй уйлаганаад, толгойгоо баряад стул дээрэ доошоо хараад һуушана. Муу мэдээ дуулаха болоһоноо ойлгоһон Тамура Симамото хоёр аалихан Азумада дүтэлнэ). Тамура сан, Симамото сан, Ёсико Накада хоёрной… хоёрной үгы… хосоршоо… (Симамото юушье хэлэнгүй диван тээшэ аалихан ошоод, һууна. Тамурын бэе һуладана. Аниргүй байдал тогтоно).

ТАМУРА (аалихан): Азума, юун болооб, хэлэ.

АЗУМА (торожо байгаад хэлэжэ эхилнэ): Накада гудамжа дээгүүр гаража ябатараа… ямаршьегүй гаража ябатараа… юун болоо юм… юу хараа юм, гэнтэ гэдэргээ гүйжэрхёо. Энэ үедэ ашаатай машина харгыгаар гаража ябаһанаа… жолоошониинь байлгажа үрдеэгүй… үхэтэрнь даражархёо. Накада тэрэ дороо наһа бараа.

СИМАМОТО: Ай бурхан. Ай бурхан… Ёсико баһа даруулшоо гү?

АЗУМА: Үгы. Накада гансааран ябаһанаа…

СИМАМОТО: Ёсико амиды гү!?

АЗУМА (Толгойгоо һэжэрнэ, юумэ хэлэжэ ядана, тиин үгэлнэ): Үгы…

СИМАМОТО: Ёсико хаанаб!?

АЗУМА: Ёсико… Ёсико. Иимэ муутай дэлхэй дээрэ инаг ганса Накадагүйгөөр ажаһууһагүйб гээ…

ТАМУРА: Тиигээд?

АЗУМА: Тиигээд хамтын байрынгаа таһалгада ошоод, хүниие нойроор унтуулдаг эм гадуу ехээр зорюута уугаад, бэеэ хорложо алаа. (Халааһан сооһоо абажа, Тамурада саарһа һарбайна. Тамура тэрэнииень абажа хараад, юушье хэлэнгүй газаашаа гарана).

СИМАМОТО (Тамурын гарһаа саарһыень абаад, уншана):  “Тухамни һалаа. Бэеэ бариха гэжэ оролдоод, яашье ядабаб. Тамура сан, Симамото сан, хүлисыт даа намайе!”.

Уйдхартай байдал тогтоно.

 Гэртэ Тамура, Симамото, Азума гурбан. Булта уйдхар гашуудалда абтанхайнууд.

ТАМУРА (Гэр соогуураа гэшхэлжэ ябаад): Тэнэг! Тэнэг! Даншье тэнэгхэн хүүхэн байбаш даа, Ёсико! Намтай уулзахаяа яаһамши! Юундэ ерэжэ хөөрэлдөөгүй гээшэбши даа, барһамни! Юундэ яарабабши, хөөрхымни! Багахан тэсэхэеэ яабаш. (Бэеэ барингүй, уһа нюдэн болоно). Би түрүүн үхэхөө яагаабиб. Энэ гашуудалта ушарһаа нэгэшье һара урда тээ үхэһэн һаа, дэлхэй дээрэ эгээн жаргалтай хүн байха байгааб. (Симамото энээндэнь юушье харюусанагүй, нюураа аршуулаар аршажа һууна). Өөрымнишье дээрэ юумэн үгы: жаргалдаа хүрөөб гэжэ, би тэнэг, һанажа ябааб! Тиин гэһээмни… Ажабайдалай гүйдэл ямар ойлгосогүй гээшэб. Ямаршье этигэл найдалгүй.

АЗУМА: Тамура сан, Симамото сан, та хоёр бэеэ, сэдьхэлээ ехээр бү зобоогыт даа. Һанаата болоһондоо тон зүдэрүүнээр харагданат. Тамура сан, та намда өөрөө хэлэдэг һэмнайт: бэеэ барижа шадаха хэрэгтэй, ямаршье хэсүү байдалые дабажа гараха арга хурга хүндэ олдодог юм гэжэ. Би танай сэсэн үгэдэ угаа этигэдэгби.

ТАМУРА: Азума, зүб хэлэнэш. Үнэхөөрөөшье, бэеэ бариха хэрэгтэй. Ами бэеэ сохюулһандаа түргэн шиидэбэри абажа, өөрөө бэлэхэнээр унаад үгэжэ болохогүй. Бодожо үзэхэ хэрэгтэй. Һамааржа, хүн зондо туһатай ажал эрхилхэ арга заатагүй олдохо юм. Юунэй түлөө хүмүүн бэе оложо түрэһэн хүнүүдбибди!

АЗУМА: Тамура сан, Ёсико Накада хоёрто таанар угаа дуратай байһанта, би һайн мэдэнэб. Танайда ерэхэ бүхэндэнь Симамото сан та хоёр гэрэлтэжэ, баярлажа, һуулгаха байлгаха газараа олон ядажа, тэбдэжэ байдаг һэнта.

ТАМУРА: Симамото мэдэхэ. Юундэ бидэ хоёр тиитэрээ тэрэ залуухан, сэбэрхэн, ухаатай, урагшаа һанаатай хоёрые өөгшөөдэг байгаа һэнбибди.

СИМАМОТО: Тиимэ. Азума, бидэ шамда хэлэдэггүй һэмди. Ёсико үншэн басаган байһан хаям. Харин бидэ үхибүүгүйбди гэжэ мэдэнэш. Тэдэнэйнгээ гэрлэмсаар хоюулайень өөрын үхибүүд болгожо абаха хүсэлэнтэй байгаабди. Тиигэжэ үхибүүдтэй, аша зээнэртэй боложо жаргахабди гэжэ Тамура бидэ хоёр ото хөөрэлдэдэг һэмди. Тэдэ хоёршье мандаа угаа эрьешэһэн, өөрын үхибүүдтэл болошоһон бэлэй. Тэнгэреэр заяагдаһан үхибүүдтэй болобобди гэжэ үнэн зүрхэнһөө этигээд, баярлажа һуугаабди.

ТАМУРА: Бидэ хэндэшье дуулгангүй газар худалдажа абаа һэмди. Тиин тэдээндээ гэр табяад, булта зэргэлжэ һууха гэжэ бодоһомди. Үхибүүгүй бидэ хоёрто аза талаамнай, жаргалнай гээшэ гэжэ баярлажа байһамнай энэ болошобол даа. (Нюдөө аршана).

АЗУМА: Тиихэдэ, Накада?

СИМАМОТО: Накада айлай гурбадахи хүбүүниинь һэн. Инаг Ёсикынь манай басаган болоо хада Накада баһа мантай сугтаа байхаб гэһэн байгаа. Бэе бэедээ угаа дуратай тэдэ хоёрнайшье, ошожо-ошожо иимэ һайхан үхибүүдтэй болоһон бидэ хоёршье жаргалдаа хүрөөд байгаалди даа. Юун гэхэб. Хоёр һайхан үхибүүдһээ хөөрхэн аша зээнэртээ болохоёо, гоё гэр тэдээндээ барижа үгэхэеэ бидэ хоёр үдэр һүнигүй һанаашалжа, баярлажа байгаабди. Теэд гэнтын ушараар иимэ муухай юумэнэй болошоходо бидэ хоёр бэеэ барихаяа оролдонолди даа. Яахаб, ажабайдал гээшэ өөрын зар заршамтай: аймшагтай гоёор шамайе жаргуулхаб гэжэ һанааеш ехэтэ татуулаад мэхэлһэндэл, гэнтэ нэгэ доро хуу бултыень һандаргаажархиха юм…

ТАМУРА (тодожо абаад): Түрэхэшье, үхэхэшье өөрсэ хуулитай. Үхэл гээшэ гам хайрые огто мэдэдэггүй, тиимэһээ бидэ тэрээндэ диилдэхэ ёһогүйбди. Амиды хүнүүд туладаа саашадаа ажаһууха болонобди. Тиимэ гү, Азума?

АЗУМА: Тиимэ даа. Тамура сан, танай намда заадагаар, тэнгэриин табисуураар дээрэһээ үгтэһэн хайрата энэ наһые алтан дэлхэй дээрээ ашаг аятайгаар эдлэхэ гээшэмнай нэрэ хүндымнай хэрэг болоно.

ТАМУРА: Тон зүб. Энээниие ойлгоһомной болоол даа. Хосорхогүйн тулада бэеэ һула табижа болохогүй. Маниигаа мартангүй манайдаа ябажа байгаарай, Азума. Ёсико Накада хоёроймнай һүүлээр шимнай эгээн дүтымнай манай хүбүүн болобош.

Азума толгойгоо дохино. Тэдэ хоёр гар гараа барилсаад, булта аниргүй хахасанад.

 Ёсико Накада хоёрой хүүр дээрэ Тамура хүшөө-багана табюулһан. Тэрээн дээрэнь шахаа тангариг үгэнүүд бэшээтэй.

АЗУМА (Тэдэ үгэнүүдые уншана):

“Хүнэй жарган һуудаг, бэе бэетэйгээ уулзаад баярладаг, хүн бүхэндэ табисуурайнь хэмжээгээр табигдадаг энэ дэлхэй дээрэ би саашадаа һанаа сэдьхэлээрээ дүүрэн ажаһууха уялгатайб.

Өөһэдөөшье сэхэ сэбэр, бусад сэбэр һайн уладташье һаалта хэдэггүй хүнүүд намда эгээн ехээр һайшаагдадаг.

Улад зониие өөрынгөө маягаар ударидахаяа һэдэдэг, тиин тэдэниие зоболондо хүргэдэг хүнүүдтэ би угаа дурагүйб.

Нарата дэлхэй дээрэ үнэн сэхээр ажаһуухада, бэе бэедээ туһалалсажа байхада хүнэй ажабайдал ёһотоор һалбардаг, аша үрэтэй болодог. Булта тиигэжэ ажаһууя!”.

 

Тамурын Япон ороноо бусаха саг тулаба. Шэнэ түрэлхидынь булта Тамура Солонго хоёрые агаарай онгосын вокзал дээрэ халуунаар үдэшэнэ.

ТҮМЭЭ (Тамурада бэлэг барина): Үбгэн аба, бидэнэр, Сүхээ Лхамсүрэн хоёрой үринэр бултадаа тандаа энэ мүнгэн аяга бэлэг баринабди. Эндэ иимэ үгэнүүд һиилээтэй: “Сүхээ Лхамасүрэн хоёрой үри һадаһадынь Тамура үбгэ эсэгэдээ халуун баярые хүргэнэ”.

ТАМУРА (Баяртайгаар дохин, бэлэгыень абана, духадаа хүргэнэ, бултыень тэбэринэ, тэдэнь Тамурые таалана). Энэтнай минии һанаанда угаа таараһан, сэдьхэлэймни хүсэлые баталһан удхатай бэлэг байна. Ехэ һайн даа, баярлалаа. (Лхагваада): Лхагваа, би амиды мэндэ һуугаа сагтаа тантайгаа холбоо барисаагаа хэзээдэшье таһалхагүйб. Тамаа гуай Шүки гуай хоёрой ашаар монгол уладые һайн мэдэхэ болооб. Танай орон дэлхэй, танай арад зон намда ехэтэ һайшаагдаа. Таанартаа, ашанар зээнэртээ, ото ерэжэ байхаб. (Байд гээд, бэеэ зэһэжэ) Үхибүүдни, шагнагты даа намайгаа, үбгэ эсэгэеэ. Би наһатай боложо байна гээшэб, бурхандаа мордохо сагни ерэхэ юм бэзэ. Тиимэһээ уридшалан бодоод, тандаа иигэжэ дуулгаха гэнэм: хойто наһандаа би монгол хүн боложо түрэхэ хүсэлтэйб. Минии энэ хүсэлые Бурхан анхаржа, намда туһалха, намайе монгол хүн болгожо түрүүлхэ байха гэжэ ехэтэ найданам… Энэл даа минии тандаа дуулгаха гэһэн һүүлшымни һанал. Зай, иигээд, баяртай үхибүүдни. Дахин уулзатараа баяртай! (Байһан зон бултадаа шууялдашана. Уйлахашье, баярлахашье зон бии. “Һайн даа, үбгэ эсэгэмнай. Айлшалжа ерэжэ байгаарайгты. Хойто наһандаа манайдаа ерэн ерэжэ түрэхэт. Баяртай. Баяртай. Баяртай”).

СОЛОНГО (хүхюунээр): Би япон хэлэ үзэжэ эхилээб: Саёнара-аа! – Баяртай-ай! Ни аймасё-ё! –  Уулзахабди даа! Уулзатараа-аа!

Бултадаа: “Баяртай! Япондохи монгол үбгэ эсэгэмнай, баяртай! Монголой япон үбгэ эсэгэмнай, баяртай! Дахин уулзатараа баяртай! Баяртай! Саё нара-аа!”.

 

 

                                            ТҮГЭСХЭЛ

СОНОСХОГШО: Солонго басаган Японой компанида ажалладаг болоо.

Тамура үбгэ эсэгэнь Японһоо монгол зээнэртээ, аша гушанартаа арбан дүрбэн жэлэй туршада бэлэг сэлэгүүдые баряад ото ерэжэ байгаа.

ЭРДЭНЭЧИМЭГ: Японой монгол үбгэ эсэгэ, Монголой япон үбгэ эсэгэ Тамура гуай  һаяхан бурхандаа мордоо. Бурхан Тамура гуайн һүнэһые Монгол ороной зүг руу эльгээгээ гэжэ монгол зурхайша лама тайлбарилаа. Ухай! Ухай! Ухай!

 

Улаан Үдэ хото, 2016 оной зургаа – найма дугаар һаранууд

Басаа Валера

Зураг. Ц.Амгалан. Цагаан ширээтын нуруу 1988

Уран хүн