Борлой Болотов. Конкурс «Үргэлжэлhэн уран зохёолой үзэсхэлэнтэ үзэгдэлнүүд» 

Работы конкурсантов.

НАМСАРАЙ

Рассказ

Намсарай гээшэмнай намжархан лэ бэрхэ хүн гээшэ һэн даа. Ажалша бэрхээрээ тэрэниие хүсэхэ хүн, хай даа, хомор гээбы. Нэгэ хэрэг эхилшоо һаа, тогтохо торохогүй, эхинһээнь эсэстэнь хүрэтэр номой ёһоор дээдын шанарта хүргэжэл һалаха.

Хүгжэнги юм гү, али тогтонги юм һэн гү, социализмай үедэ нютагтаа дунда һургуули түгэсхөөд, армиин алба эрхимээр дүүргээд, номдоо һайн һураһан Намсарай ямаршье дээдэ һургуулида һураха байһаншье һаа, хэрэгсээнгүй, колхозойнгоо К-700 тракторта һуугаад лэ, тала дайдын үргэниие үргэһэ нойргүй дэншээд лэ, ургуулжархиһан ургасашье эды тэдыхэн, олоной далимда олиггүй олзотойшье бэшэ, хамтын хэрэгтэ намһаа сааша, наранһаа нааша, би мэдэхэгүй, ноёд мэдэхэ гэһэн мэдэрэлдэ эзэлэгдэһэн лэ ябаал бэзэ.

Тиигэжэ байтар хүгжэнги социализмнай хүл мүрөө алдаад, шэнэдхэн хубилалтын шэнэ зам элидхэгдээд, хамтын зөөриин хубаари нюдэ балай, шэхэ дүлии танигдаагүй, таагдаагүй шэнэ арьяатаниие – ваучер гээшые тунхаг-лаба. Зарим хүхюушүүл тэрээниие «Вау! Ошор!» — гээд бурхан тээшэ шэглүүлжэ, абарал эриһэншье байжа болохо. Теэд ехэнхинь байхын бараа-гаар байдалай урасхалаар байжа һурашаһан, юун болоноб хамаагүйл һэн бэзэбди.

Эгээл эндэхэнэ: «Аһаа, хамтын хамаагүй болошоһон зөөриһөө нэгэ юумэ өөр тээшээ угзарха арга олдохолтой!» — гэһэн Намсарай ваучер олоор олзолхо арга бэдэрбэ. Юуб гэхэдэ, анхан колхозой байһан газар гэшүүдтээ хубаарлиһан пайгаа эзэлээд, энээхэн ваучераа зөөриин эхын эхин табихада, зүйтэй болохыень бодомжолоод, заримһаа хахад шэлээр, нүгөөдүүлһээ альбан жэльбэн түсэбэйнгөө аргагүй урагшатай байхын нүүлэ бодхоогоод суглуулжал мэдэбэ. Тэрээнээ хайшан гээд бодото мүнгэн болгожо, хайшань ямар банкда оруулаа һаа, олзотохо арга бодожо, мэргэжэлтэ тагнуулшан мэтээр һэмээхэн шэнжэлэлгэ хэбэ. Мавроди мэтэ гуйбууршадые абаһаар таняад, олигархануудыешье олиггүй һэжэглээд, һүүлэй һүүлдэ гүрэнэй хүтэлбэрилэгшэ Ельцин хайшань хэдэг ааб гээд ажаглаба. Тэрээнэйл найдаһан банкда ваучераа оруулаад лэ, тиигээд гарза оршын түрэсэ гээ-шые нэхэхэдэнь, урдаһаань үшөө дээрэһээнь нэмэри мүнгэ нэхэһэн, мүр улаа төөришэхөөр элдэб орёо саарһа гуурһанай данса нэхэхэдэнь, тархяа төөриг, тагалсагаа таһараг гэжэ зангахынь тэндэ ваучерые һанамжалһан А.Чубайсай: «Энэмнай хоёр «Волгын» сэнтэй юм!» — гэһэн олондо тунхаглаһан үгэнь дуулдаба.

Намсарай: «Аа! Тиимэ юумэ һаань эндэшье туласалдаад үзэхэ байна» гээд лэ, олон табан саарһа гуурһа суглуулжа, татаагүй үүдэн байхагүй, засагай газарай эхин хүрэтэр юрис-пруденциин ёһо гуримаар мэдүүлгэ барижа, сүүдэй хэрэгээр нилээд ехэ ябадал гаргаһанай һүүлээр: «Хэрэгынь бүтээ ха», — гэлсэһэн зэрэб үгэ дуулдаад, өөрөө сэхэ бүхэеэшье хэлэхэгүй, аг таг абяагүй ябадаг болошоо һэн. Теэд яагаадшье абяагүй болотороо амаа таглагдаа юм һааб, мүнөөшье мэдэгдэнэгүй. Мэдээдшье яахамнайб, хөөрхэй, барһан! Тэрэнь зүрхэндэнь шаагдаһан, ухашалхыншье аргагүй үбшэнтэй шэртэһэн юм аабза.

Урьһа зээлиин урьхаар газараа эзэлжэ, анхан ганса үнеэтэй байдаг Намсараймнай гахай тахяаһаа эхилээд, ядаһан хүн ямаа тэжээ гэһэн урданай үгөөр эшэгэ хурьганһаа эхи татажа, хуудам талын дунда хуушан шара һэеы гэрээ табиба. Шэнээр хэрэг эхилхэ гээшэмнай бэлэн бэшэ. Элдэб орёо гажуу асуу-далнууд гаражал байха. Тодожо абаад туһалха тулгагүйшэг Намсарай иишээш, тиишээш ори гансаараа хаанань, тухандань хүрэхэб. Тиигээшье һаа тэмсэхэл байна гэжэ шиидэбэ. Гэдэргээ хараад, гэдэһэндээ нёлбожо хэбтээ һаа, һулын хойморто һулһаандии панхаруутажа, үри шэриин дарлалтаһаа өөдэлхэгүйгөө мэдэрнэ. Тиихэдээ магнайһаа халсарантажа байһан хабшааһан халзан толгой соохи «компьютераа» түргэн гүйдэлдэнь оруулжа, эб эбээрынь элдэб асуудалнуудые эмхилжэ, энээ-ниие иигэхэб, тэрээниие тиигэхэб, тиигэхын тула тэрээниие иихэдээд аядуулжа гартаа оруулхаб гээд лэ, улхархай соохи улаан эреэн нюдөө улаб ёлоб гүүлэхэдэнь, улаан таша толгойһоонь уурал һабһажа байгаа бэлэй. Иигээд лэ бэеэ дааһан фермер болохынь ябуулга хэхэдээ, элдэб олон саарһа данса эблүүлхэ, энэ тэрэ шоновнигые шарайшалха, элдэблээ һаань, эелдэр зөөлэхэнөөр  эдитэ гартань: «Энээхэниие» — гээд, эшэгэеэ заажархиха. Энэ мэтээр ажалай хүсөөр хүл дээрээ гараха гээшэмнай олзын хэрэг гү, али гарзын гү? Гэхын хажуугаар ган гасуурай гасалан, түмэр түдэгын, түлишын сэн бодожол байха, мяха һүеэ худалдаяа гэхэдэ, олзын оршоһоо гарзань дээ-шээл тэгүүлхэ. Тиибэшье Намсарай урагшаа һанаатай, голхорхо гомдохые мэдэхэгүй ябаал хадаа ябахал ёһотой гэхэ.

Үбһэнэй үедэ гандаһанһаа сабшалан муу. Эндэ тэндэ эрбэ шэрбэ шаралжа, шүүр сабшаа болоһоор, орой һүни болотор нэтэрбэ. Тииһээр гэртээ бусажа амарха гэхэдэ трактораараа гараһан, түлишэ харамтай. Харгыда дүтэ ябаһанһаа, һайн хүн һанаагаар, танилынь тохёолдожо, Агаяа хүрөөд: «Зай, гэртээ хүрэнэ аабзаб, эндээ буухам. Һайн бэлэйш», — гээд, алхалжа ябатараа, бэень аягүйтэй болоходол гээд, нэгэ хэды амаржа һууба. Эндэ иигэжэ һуухадань, хүн хараад: «Эй, энэ барһан яатараа һогтошооб?!» — гэжэ шоолоно аа гү гэжэ аягүйрхөөд, саашаа алхалба. Гэрынь дүтэлөөшье һаа, хүлөө һольбуулха шадал һалаад, унахынгаа урда үе мүсөө гэмтэдэггүй һаа гэһэн мэдэрэл зурагас гэбэ. Тиихэ зуураа түргэн туһаламжын хажуудаб, халагшье, хэды алхам гэһэн сахилгаан шэдитэ мэдэрэлни дамжуулагдаа юм гү, үүдэн нээгдээд, сагаан хубсаһатай эхэнэр гүйдэлөөрөө: «Яагаабта?!» — гэнэ гү даа гэһыень бүүр-түүр һанаба. Үшөө «энэ гоё хубсаһатай эхэнэр өөхэ тоһон, шабар шабха, хүлһэ һалһан болошоһон намтай зууралдажа, хубсаһаа муухайдана аа гү», — гэжэ һанаандань ороод, шубуунай хөөбэр шэнги хүнгэн гал зула болоод лэ ниидэшэбэ.

Энэ ниидэлгэ ямар гоёор үзэгдөөб! Хэрээһэтэ хадын оройгоор ая гангаар хангалтаад, агаар ямар һэрюун, сарюун бэ! Агынгаа сэлеэн дээрэһээнь харахада, гоё даа.

Ямар олон авто-унаанууд исалнаб? Яаһан олон хүхюу энеэдэ зугаатай сэбэр гоё хүнүүд гээшэб? Яаһан жэгтэй элдэб юумэндэ үнэршэ болошообиб? Агын сэлеэнэй гол талмайда яаһан гоё эреэн маряан сэсэгүүд бэ? Тэдээнэй элдэб хангал эли бодоор хамар сорьёно. Тииһээ тиитэрээ тэндэ хэбтэһэн үхэрэй шабааһан үзэмжэгүй гутамшагаар үзэгдэбэ. «Пэй!» – охиходол гэнэ. Тиигээд гэртээ ниидэжэ ошобо. Гэртээ хүрэхэдэнь, хорёогоор дүүрэн зон. Улаан хуурсаг тойроһон зоной олон гээшэнь!. Булта танил, суг һураһан, хүдэлһэн нүхэдынь. Иимэ олон нүхэдтэй байһандаа хүхихын ехээр хүхинэ. Тэрэ хуурсагта ниидэжэ ошоод лэ, зосоонь ороод шагнаархахада, энеэлдэнэ, хүхилдэнэ. Илангаяа шара Бата нүхэрынь мүнөөхил багынхяараа шалюун зандаа. Ирбагархан нюур дээрээ энеэдэнэй уршалаа дэлюулээд, эрбээхэй болоод ниидэшэнэ. Ямар ехэ найр нааданай хүхилдөөн, энеэлдээн бэ? Бурханай орондо үдэшэлгын найр наадан бэшэ юм гү? Һайхан һанаата нүхэд! Сухаваадиин орондо уулзахамнай болтогой, баяртай! Мүшэтэ тэнгэриин уудам руу мүнгэн зулаар ниидэбэ…

Намсарай олон үдэрэй туршада амидын бурхадта – аргашадта тарюулжа, аргалуулжа, һэгээ ороходоо, танигдаагүй газарта байһанаа мэдэрээд: «Энэ хаана байнабиб?! – гэжэ һахижа байһан һамгандаа ёрбогороор хандахатайгаа сасуу, — үгы яажа байнабиб, больницада ха юм биб. Эдэ олон аргашадай, гэртэхинэйнгээ, нүхэдэйнгөө арюун һайхан сэдьхэл тоһоор харюулхагүй, яанабиб?» — гээд, нюдэдэйнь зөөлэхэн мэльмыдэ уяралай нулимса ялас гэбэ.

Хүндэ үбшэндэ дайрагдажа, хүлһөө бууһан Намсарай хүндэ ажал хэхэ аргагүй эрэмдэг болоһоншье һаа, хүхюу хөөрүү зандаа хүүгэдэйнгээ, нүхэдэйнгөө дунда найман Намсарай шэнги баян болонхаар, наһаараа нүхэсэһэн зонойнгоо дунда сэдьхэл тэнюун, сээжэ арюун ябаашам дээрэ гэдэг юм.

АРАДАЙНГАА ҺУРГААЛҺАА УЯНГАЛАН…

Үгүүлэл

«Бэлэндэ һуранхаар, бэрхэшээл дабажа һура!» — гэһэн һургаал арадтамнай бии гээшэ.

Үхибүүдтэй болоходоо, үлгыдэ байхаһаань эхилээд, үлгын дуугаар үгэлэн, уянгалан, үгэ хэлэндэ һургахадаа, эхын уян зөөлэхэн сэдьхэл эльгэ зүрхэндэнь шэнгээ-жэ, яажа хүн болохынь үреэлэй һайханаар захижа, заажа эхилдэг байгаа. Хүбүүн хүн эсэгын туһамарша, басаган хүн эхын туһамарша гэдэгһээ эртээнһээ бага сагын ажалай дүршэлдэ һургахадаа, дахуулжа, заажа, урмашуулжа, гарыень ганзагада, хүлыень дүрөөдэ хүргэхэ гээшэ-мнай хүмүүжэлэй ехэ үрэ дүн ха юм. Юумэн бүхэн бэлэхэнээр бүтэшэдэг бэшэ. Нилээд лэ бүдэржэ, унажа, оролдолго тэсэбэриин тэмсэлээр алибаа ажалай дүршэл шадабари оложо гараха гээшэмнай хүн шанарай доторой һайхан хүмүүжэлтэй холбоотой. Энэмнай арадай сэсэн мэргэн һургаалнууд сооһоо олдохо. Эрдэни элэхэ бүреэ үнгэ орохо, эрэ хүн зобохо бүреэ ухаа орохо. Эрхые һуранхаар, бэрхые һура гэдэг аабзабди. Бэрхэдэ һурахадаа, гэрэй-нгээ боро шэрэ ажалые нэгэ зулаар һөөргөө бусалтагүй удаа дараалан шанартай шадамараар эршэгэнэсэ бүтээжэрхихэ гээшэ саашадаа ямаршье ажал байг — бултыень иимэл аргаар хэхын эхин һуури болохо гээшэ. Тиихэдээ хүн ажалай гурим журамда һуража, хэһэнээ хэмдэнь хүрэтэр ямаршье өө мөөгүй эхинһээнь эсэс хүрэтэрынь эрхим шанартайгаар, ямаршье һэли дэлигүйгөөр бүтээхые оролдожо һураха.

Дүтыень хараад, дүрбэ хонобо гэдэгнай ажалдаа хайша хэрэг хандажа, бэлэн мүрөөр айбала бодхоогоо гэдэгтэй жэшээлмээр. Ямаршье ажалда тунхарингүй, эхинһээнь адаг хүрэтэрынь бусалта эрьелтэгүй, нэгэ зулаар бүтээжэ һурахадаа, һанаанда амар, бэедэ сүлөө бшуу. Хэхэл хэбэртэй бодолгүй ухариха сухариха, эрьелдэхэ, һамаарха гээшэмнай һанаан сэдьхэлэй, бэеын зоболон. Хэһэнээ эмхилжэ, ябталжа, эхинһээнь адаг хүрэтэрынь эрид шууд бүтээхые дээрэ хэлэгдэнэ. Үлүү алхам хэнгүй, эхинһээнь адаг хүрэтэрынь эртээнһээ хараалжа, эмхилхые заана.

Ямаршье ажал байг, һайн, муухай гэжэ байхагүй — бултал адли. Мал хараха – ама тоһодохо, хүниие хараха – толгой шуһадаха гэһэн һургаалаар, малаа дахаад, мангираа татаад лэ ябаһан арадбди. Мүрөө даарангүй, гэдэһээ бүрдылгэхэтэйл ябабал, хүрөө гэхэ байгаа. «Гоёдо голёогой һүүл нэмэри, нугаһа һажаагаад, тахяа уһанда орожо үхэбэ», — гэһэн сэсэн һургаалшье байха.

Олиггүй ехэ олзын хойноһоо юм гү, али залуугай һарьһан зулгы залиһаа юм гү, эхэ нютагаа орхёод лэ, иишэ тиишээ харайлдаан боложо байһан мүнөө сагта түрэһэн нютагаа тахяа һаа, дээрэ гэхээр даа.

Эхэ нютаг, эжы аба, түрэл түтим, анда нүхэдэйнгөө дунда интернет, цифровой технологито сагта түрэһэн нютагаа түрүүлжэ ябахамни.

Борлой Болотов.

Уран хүн.