29 октября 2017, 04:20

Ангуушан. Охотник

 

Ангуушан

Буряад, эвенк арадуудай   үльгэрнүүдэй удхаһаа һабагшалан  найруулагдаһан зүжэг. Үхибүүдшье, ехэшүүлшье наадажа болохо. Газар дайда, байгаалияа  хайрагүй  һандаажа байһанай хохидолто үрэ тухай…

Хабаадаха нюурнууд

Мэргэн –ангуушан,  гушаадтай эрэ

Мэргэнэй  һамган — хорёод гаран наһатай.

Балта – эмшэн хүбүүн, 16-18 наһанай

Наран гоохон-16-18 наһатай

Хулгайшан — гуша гаран наһатай эрэ.

Амба тайшаа – наһатай  хүн.

Сэсэн ноён – дүшөөдтэй  хүн, эршэмтэй, залуугаар харагдана.

Тоологшо ноён – томоотой, тарган наһатай хүн.

Сагдаанууд.

Нохой — Жараахай гэжэ нэрэтэй.

Луу — Сэгээн Нуурай Эзэн

Асари могой

Бүдүүн могой

Нарин могой

Жаа могой

Морин.

Үнеэн.

Хонин.

1 хулгана

2 хулгана

1 үнэгэн

2 үнэгэн

1 хирээ

2 хирээ

1 бүргэд

Буганууд

Хэрмэн

Үлэнтэн альбангууд

Эхин

Орой һүни. Ангуушанай гэртэ Хулгайшан һэмээхэн  дүтэлнэ, гэрэй ханада шэхэеэ няана,  шагнааархана.

Тайзанай саана захадань,  гэрэй хойморто Ангуушан Мэргэн  Һамгантаяа  унтажа хэбтэнэ. Һэреэд, ангуушан толгойгоо үргэн шагнаархана. Заалда дүтэ тайзанай захада томо тогоон табяатай. Тогоон доронь галай сог  һүлэмхихэнөөр носоно. Тогоо тойроод хоёр хулгана гүйнэ.

1 хулгана. М-м-м. Юун гэһэн, ямар амтатай хангал үнэр энэ тогоонһоо гаража байнаб. Унхидыш, хайратамни, ямар амтатай үнэр эндэһээ гарана гээшэб?  Һүн далай… Һүн далай дээрэнь үнжэгэн  зөөлэхэн үрмэн. Арбан табанай һара мэтэ түб түхэреэхэн. Үрмэн. М-м-м. Үнжэгэн. Зөөлэхэн. Үрмэн. Халташье хүртөө һаа. М-м-м. Халташье долёогоо һаа…

2 хулгана. Хая, хая.  Үрмэн-дүрмэн гэжэ үрбэгэнөөд,   шэнгэшэхэш тиишээ. Энэ үхэг дээгүүрьнь шаангиин бутархай байна, тэрэниие эдеэд хария гэртээ. Үхибүүднай хүлеэжэ байна.

1 хулгана. М-м-м. Ямар амтатай үнэр бэ. Ямар гоё үнэр бэ, м-м-м, толгойм эрьенэ. Наран шэнги түб түхэреэн. М-м, шүлһэндөө хахаад үхэхэм  лэ-э! Энээниие эдеэгүй һаа мэдээ алдаад унахамни. Оё-ох-ха, үрмэн, үрмэн….

2 хулгана. Хая гэнэб шамайе! Бүтэхэгүй юумэ ходо һанаад лэ байхаш! Хая саашань!

1 хулгана. Юу хая гэжэ! Ямар бүтэхэгүй юумэн байгааб?! (Хүлөөрөө дэбһэнэ.) Ахир! Бирагүй!  Би тэнэгби, ямар ехэ  алдуу хэжэ шамтай хуби заяагаа ниилүүлээбиб (шангаар бархирна.)

2 хулгана (толгойгоо тэбэреэд).О-ёо! Болииш, болииш-ээ, одоо. Яана хээнэш, үрмэн хадаа үрмэн.  Эдюулхэб шамдаа үрмэ. Наашаа ерэ даа, мухаа, абира  дээшээ. Дошоо тонгойгоод тэрэ үрмэ эдихэдэшни би һүүлыеш шангаар хазаад байхаб. Садаад, буугаарай,  һүүлдэнь миниингээ  һүүл барихаш.

Нэгэдэхи хулгана тогоон дээшээ аһана. Харан нүгөө хулганань һүүлыень амандаа хээд, хазаад байна. Хулгана тогоон дээрэ тонгойгоод, үрмэ эдинэ. Эдихэ уухын шомшорхо аябан дуулдана. Һүүл хазаад үлэһэн  хулгана байра дээрээ байжа ядана. Хүлөө хүлөөрөө маажана,  гүзээгээ эльбэнэ. Газаашалхаа һанаһан мэтээр, тэсэжэ ядан хүлнүүдээ годиилгоно. Тиин байтараа гэнтэ найтаажархина. Нүгөө хулганаанай һүүл аманһаань бултараад, дээшээ татагдан үгы болошоно. “Бульд” гэһэн абяан дуулдана. Хулгана тогоо тойроод уй-хай табин харайшана.

Хулгана. Ай бурхан, ямар тодхор  болобо гээшэб! Абарыт, абарыт!  Хайрата һамгамни шэнгэхэнь лэ!  Хүүгэдни үншэрхэнь лэ, абары тээ!

Ангуушан  энеэһээр унтариһаа бодоод, шэнгэжэ байһан хулганые тогоон сооһоо һүүлһээнь шэрэжэ гаргаад, хажуу тээшэнь этэрнэ. Ангуушанай Һамган унтари дээрэһээ толгойгоо үргэнэ.

Һамган. Ши хайшан гээд хулгана тогоон соо ороо гээд мэдэбэш?

Мэргэн. Һүнэй   пүльшэгэнэхэдэ…

Һамган (сухалтай, оронһоо һүрэн бодоно). Ши намай дэмырээ гээ гүш? Тэнэг гээ гүш? (хүлөөрөө дэбһэнэ.) Ши ямар һонин болообши?! Бүхэлиин үдэрөөр хагуур бэ даа үгы болонош, хаагуур, ямар нюсатай болоош? Энэ дороо хэлэ нюусаяа.

Мэргэн. Үгыл дээ, үгы, ямаршье нюуса үгы!

Һамган (шангаар бархиран). Юун гээд мэхэшэн шамда хадамда гараабиб?! Бүхэлиин үдэрөөр ой тайгаар зайгаад, хооһон гартай ерээш. Хаагуур нюусаар гүйгөөбши, юун гэжэ намайе мэхэлжэ байнабши?

Мэргэн. Зай болииш даа, мэхэлнэгүйб. Сэнтэй мэдээсэл юумэ мэдээлби (сошоод, амаа гараараа хаана.)

Һамган. А? Ямар сэнтэй юумэ намһаа нюужа байнаш, үтэр түргэн хэлэ! Хэлээгүйһааш, хэлээгүйһааш…!

Мэргэн. Би тэрээн тухай хэндэшье хэлэхэгүйб гэжэ тангариглааб…

Һамган (ехэ тэсэбэригүй). Юу, юу, хэлэ намда үтэр, ямар тангариг хэндэ үгөөбши?

Мэргэн. Хэлээ һаашни ехэ тодхор үхэл бууха гэжэ намайе һэргылээ ха юм.. .

Һамган (тэсэбэригүй, байжа ядан энеэнэ). Юу хэлээш даа? Бирагүй юумэнһээ айна гүш? Шамайе зүрхэтэй хүн гэжэ һанаалби,  харин шимни аймхай туулай гүш?!

Мэргэн. Хүндэ хэлэжэ болохогүй гээ гэнэб шамда!

Һамган. Би хүн юм гүб? Би хүн бэшэ,  һамганшни ха юм юм биб! Шинии наһанай нүхэр! Би шинииб, ши минииш. Эгээн дуратай, эгээн хайратай, эгээн дүтэ, шинии бэеын нэгэ жаахан хуби — шэгшыдээшни ха юмбиб (няалдана, эрхэлнэ.)Бидэ хоёрой хоорондо ямар нюуса байгааб, а, хайратамни?

Мэргэн (толгойгоо маажан). Нээрээшье. Байза.., хари хүндэ хэлэнэ бэшэ ха юм биб. За, шагныш даа…

Хулгайшан байжа ядаад, гэрэй  үүдэ халта нээжэ, шагнаархана.

Ангуушан аалиханаар һамгандаа хөөрэнэ. Хулгайшан дуулажа ядан альгаа шэхэндээ абаашажа, шагнана.

Ангуушанай хөөрөөн. Флешбек

Ой модон соогуур ангуушан  маряан ябана. Мүрһөө буу  түргэн һугалаад, мүшэрнүүдэй хоорондуур шагаан байтараа, хажуу тээшээ  алхаад, түгсүүлһээ торон, унана. Мухариһаар томо хасууриин хажуугаар ангайһан нүхэн руу орошобо.

Нүхэн соо унаад, толгойгоо үргэн эрьелдэн харана. Томо нүхэн. Дээрэһээнь, набшаһа мүшэрнүүдэй  хоорондуур  нара эреэлэн  туяарна. Нүхэнэй дунда — һаруул. Бодоходонь хэдэн тээһээнь бага жэжэ, нарин, бүдүүн могойнууд тойроно.

Жаа могой (шалшаран, нарин хойлоогоор). Үү пеэ, насаа наасаа ерыт, ахайнар!  Ямар сүтхэр  ерэбэ гээсэб? (халта дүтэлэн байтараа сааша болон, томошог могойн саана хорголоод) Ай, аймсагтай! харыт

Бүдүүн могой (ангуушанда мушхаран дүтэлөөд, хүндэрнэ).  Ши хэмши?   Һэй, ши юундэ ябяагүй байнаш?Томоорхоно гүш намда а?

Жаа могой. Үй-е, үй-е. Холё болё, ахай. Энэш хоёр хүлтэй этэгээд амитан, холо болыс, холо болыы-с!

Жаахан могой  саашаа мүлхин, нүгөө могойнуудайнгаа хоорондуур шурган  ороод,  толгойгоо һөөргэнь гаргаад,  харана.

Бүдүүн могойЮундэ харюусанагүйш, а? Өөдэрхөө гүш, аһаа? Һэй, намда харюусахаа томоорхоно гүш?

Ангуушаниие түлхинэ, тэрэнь эзэлүүдгүй урдаһаань түлхин, сошоод, саашаа һүрэнэ.

Бүдүүн могой. Хүндэрнэ гүш, аһаа? Зүрхэтэй гүш? Намһаа хүсэтэйб гэнэ гүш? Харыт, энэ убайгүй үшөө хүндэржэ байна. Һэ, ши, намһаа хүсэтэйб гээ гүш?

Жаа могой. Хүсэтэй, хүсэтэй, харыс, хоёр һүүлтэй!

Нарин  могой. Ахай, бахалуурдажархи энээниие. Хамһаад нюпа дарая!

Могойнууд (бултадаа). Харагты, энэ нэгэн үшөө маанарта өөдэрхэжэ байнал. Биса дарая! Бари, дара, мушха, түлхи!

Ангуушаниие могойнууд тойрожо, хэдэн тээһээнь түлхинэ, газар дээгүүр мухарюулна. 

Саанаһаа  томо могой аалиханаар бии болоод, тайзанай тэг дундахи сагаан  шулуун дээрэ монсогойрон хэбтээд, могойнуудай ангуушаниие этэрэн наадахые харан байна.

Могойнууд (үрдилдэн). Наашань түлхи, саашань, үдьхэл, бажуу, боо, шангаар!

Могойнуудаар  түлхюулһэн ангуушан  мухарижа байтараа  толгойгоороо томо могойн һунжаһан бэе мүргөөд тогтоно. Толгойгоо үргэхэдэнь – дээрэнь  томо гэгшын – Асари могой.  Могойнууд түбэгшөөһэн хэбэртэй саагуур үймэлдэнэд.

Асари  могой. Мэндээ, хоёр хүлтэн! Хаанаһаа ябаһан хэн гээшэбши? Хайшан гээд наашаа орообши?

Мэргэн. Би, ээ…,  би  Мэргэнби  . Ангуушан Мэргэн. Агнажа ябатараа унаад лэ, доошоо мухарин эндэ орошооб…

Асари могой. Ангуушан… Ангуушанби  гэнэ гүш?

Асари могой шулуун дээрэһээ буужа, ангуушаниие  унхидаһан мэтээр толгойгоо дүтэлүүлэн  байжа тойроод годирно.

Мэргэн (мүрөө шахажа, ээрэнэ). Ти, тиимэ, ангуушан…

Асари могой ангуушаниие  тойрон эрьелдэһээр.

Асари могой (нялуунаар). Теэд олоор ан гүрөөһэ  хюдана  гүш даа?

Мэргэн. Хоолойгоо тэнжээнэб. Теэд мүнөөдэр ан гүрөөһэнһөө болохо нэгэшье шубуу-шонхор хараагүйб. Тайга хооһоршоо юм гү.

Могой хажуудань бүри ехээр дүтэлөөд, саашаа болоно, толгойгоо доошо дээшэнь болгон байжа ажаглана.

Асари могой. Би шамайе таняаб.

Мэргэн. Юун?

Асари могой. Таняаб шамай. Тиихэдэ, олон жэлэй саана аймшагтай ехэ түймэр һанана гүш? Түймэр тиихэдэ бүхы дайдые үрэбхижэ, ехэ һүйд хээ һэн. Тэрьедэхэ амитад тэрьелээ, газарай нүхэ руу орохо, хорголхо хорхой сохонууд хоргодоо. Харин, таанад, ойн захада  тогтоһон хоёр хүлтэн, түймэрэй захалхада байһан юумэеэ орхёод, ухаа мэдээгүй  тэрьелээт.

Мэргэн.Тэрэниие мартаха аалши…

Асари могой. Харин ши голой хажуугаар гүйжэ ябатараа эрьелдээд, носожо эхилһэн модондо жаахан могойн үлгэлдөөд байһые обёороош. Һанана гүш?

Мэргэн. Э-э-э. Тэрэ  модоной эшэдэ аһалдаад  байһан могойхан …, (гараараа харуулна.) биши-ихан байгаа һэн.

Асари могой. Ши тэрэниие баряад, гол гаталжа, саанань,  түймэргүй газарта абаашажа табяа бэлэйш.

Жаа могой. Пеэ, ямар бэльхэ этэгээдбши! Эжые абараас.

Могойнууд. Абараа. Галһаа аршалаа. Аршалаа. Аршалаа…

Могойнууд  ангуушаниие тойроно, нэгэ зариманиинь һүүлээрээ эльбэнэ.

Асари могой. Намайе абараа һэн гэжэ, аша туһыешни харюулһайб гэжэ  ходо һанажа ябааб…  Юун шамда хэрэгтэйб, Мэргэн ангуушан?

Мэргэн. М-мэдэнэгүйб.

Асари могой. Дэлхэйн ямаршье баялиг шамда бэлэглэхэ аргатайб. Хаана дараатай, нюулта  алта мүнгэн байнаб – бултыень харуулхаб шамда.

Жаа могой. Эй, хоёр хүлтэн, би шамда дэлхэй дээрэ эгээн амтатай юумэ асархам гү?!

Мэргэн. Юу?

Жаа могой. Эгээн амтатай хорхой жорхой шамда асархаб. Иигээд зазилхадаш, аман соош, м-м, аман соош үзлэй- үзлэй амтатай шүүһэн тараха (нюдөө аняад, шомшорно.) Али шамда хульганад хэрэгтэй гү? Ши хульганада дуратайгши?

Асари могой. Алта мүнгэнэй булаша харуулжа, шамайе дэлхэй дээрэ эгээн баян хүн болгохо аргатайб.

Жаа могой. Пу соорто, алтаар юу хэхэ юм. Эдихээрс, зазалхаарс  бэсэ… Хульганаа…

Бүдүүн могой. Ябал даа  эндэһээ (жаахан могойе һүүлээрээ этэрнэ.)

Нарин могой. Абяаүй бай, шалшаран!

Жаахан могой (доогуурнь годирон гэмэрнэ). Салсаран, салсаран, өөрөө юусье мэдэхгүй аад…

 Асари могой. Алта мүнгэтэй болоходоо эдеэ олохом гэжэ, бордоһо шуурган, бороо саһан соогуур үхэр хониной һүүл мушхан дахахаа болихош. Амин хоолоо тэнжээнэб гэжэ ой тайгаар тэнэхээ болихош.

Мэргэн. Ангахаа болихо гэжэ гү? Мал адуулхаяа болихо гүжэ гү? Ой соогуур ябажа, арса хүжын хангал үнэрөөр амилан, арьяатаниие мүрдэхөө болихо гүб? Ая гангын, набшаһа ногооной хангал үнэр унхидан, тала дайдаа алхалхаяа болихо гүб?

Асари могой. Алхална аабзаш, миин амаран, зайнгаа. Хара ажал хэжэ зобохоо болихош.

Мэргэн (бодолгото болон). Минии эсэгэ ой  хүбшөөр агнуури хэжэ, тала дайдаар малаа адуулжа холоо олодог байһан. Эсэгым эсэгэ, бүхы элигсэгни…

Асари могой.  Алта мүнгэнэй хүсөөр хамаг дэлхэйн эзэн болохо аргатайш. Хаан түрэлэй засаг гартаа барихаш. Баян бардам ноёд, гүжэгэр тайжад, асари хүсэтэй хаашуул булта шинии гар доро орохо. Һанаһан юумыеш тодожо абан, хэлээдүйдэш үрдижэ гүйлдэн, хэ гэһэн юумыеш хээд, дайла гэхэдэш дайлалдаад, эблэрэ гэхэдэш эблэрээд байха. Олон зуугаад  хүлһэншэд хүл доогууршни уймэлдэн, амтатай эдеэеш амандаш оруулан, һанаһан юумыеш бултыень бүтөөн байха. Һанаад үзэ, ямар гоёб!

Мэргэн (хүлэрһэн толгойгоо аршана). Гайтайл, уфф. Тиигэжэ һанаад бэемни баг баг  хүлэршэбэл! (энеэсэгээнэ.) Һанаһаниием тодон абаад,  эдеэлхэ эдеэем жажилаад аман соомни хэжэ байха   гү? Пээ.

Асари могой (энеэнэ).Тиихэ, тиихэ.

Мэргэн (урагша хойшоо ябана, шулуу һундалаад, хоёр гараа бэһэдээ табина). О! Би хаанби. Иигэжэ шэрээ дээрэ һуугаад гансал хургаараа заажа байхаб. Яб! Ош!Ор! Ер! Бод! Хэбт! Эд! Уу! (хүлэрһэн толгойгоо аршана.) Бурхан зүг, бузар гайтай юм байна!

Асари могой. Гайтай… Нюсэгэн хүлөөрөө   газарай хара хүрьһэ дайрахагүйш,  нюсэгэн гараараа…

Мэргэн (сошоно). Болиит, үршөөгыт, намайе тиижэ аймшагтайгаар саазалха хадаа энэ дороо боожо  хороогты!

Бүдүүн могой (хажуу тээшээ харан, турьяна). Пфф, хаан түрэлтэн бэшэ, газарай хорхой гэжэ энээниие мэдэхээр бэшэ аал… Юрын юрэнхы… Пфф, мүлхихэ амитанда дали хэрэггүйл! Эх! Намда тиимэ засаг  дурадхаа һаань, би одоол…, би одоол, одоол одоол…  жаргаха һэм даа.

Хажуугаарнь ниидэһэн батаганаа хаб гэн залгина

Асари могой. Алта мүнгэнэй дарасаһаа арсана гүш? Үшөө дахин хэлэнэб —  алтатай хүн засагтай…

Мэргэн. Байг, байг, тархим гантаг, годоһом гоожогсшаа, даашагүй аша нюргандаа ашаад, юу хэхэбиб?!

Бүдүүн могой. Пфф, мохоо тэнэг!

Жаа могой. Тэнэг энэ бэшээ, ахай! Зүрхэтэй баатар!

 Асари могой. Заа, заа. Тиимэ хадань шамда ой тайгаар, хүдөө талаараа ябахадаш туһа болохо арга бэлэглэхэ  аргатайб!

Мэргэн. Ямар арга?

Асари могой. Далан долоон шубуун, ан арьяатанай хэлэндэ шамайе һургаахаб. 

Мэргэн. О, ямар һонин юм! Амитадай хэлэ мэдэдэг һаа гэжэ би ходо һанагшаб…

Асари могой.  Теэд далан долоон амитанай хэлэндэ орооб гэжэ нэгэшье хүндэ хэлэхэгүйш!

Мэргэн. Юундэ?

Асари могой. Тодхор буужа, үхэл ерэжэ болохо!

Мэргэн (толгойгоо маажана). Тодхор?

 Асари могой. Ойлгоо гүш, хүндэ бү хэлэ! Нэгэшье хүндэ!

Хүгжэм зэдэлнэ.  Ангуушаниие могойнууд бултадаа  тойроно, манан буужа, бүрэнхы болоно. Һаруул болоходо ангуушан нүхэнһөө гаранхай, ойн хажуугаар гэр тээшээ ябана. Хэдэн тээһээнь шубууд пишаганалдана.  Ангуушаан байд гээд лэ тогтон шагнаархана.

флешбэкһээ гаралга.

Мэргэн (толгойгоо һэжэрээд, энеэнэ). Энэ шубууд шашаг һамгадһаа дортоногүйл…

һамганай абяан шангадана.

Һамган. Ямар жэгтэй юм? Могойн хаан шамда үнэхөөр обоо ехэ дараса  алта мүнгэ дурадхаа гү?

Мэргэн. Тиим.

Һамган. Ши тиихэдэнь алтанһаа арсаад, далан долоон амитанай хэлэ мэдэхын арга абаа гүш? Нээрээ гү?

Мэргэн. Тии…

Һамган (ангуушанай үгэ таһалан). Ямар мунхаг! Алта мүнгэнэй (гарнуудаа хоёр тээшэнь түхэреэлүүлэн дэлгээнэ.) обоо ехэ дарасаһаа арсаад, хэндэшье хэрэггүй амитадай хэлэ мэдэхэ болоод, иигэжэ һи-һи гэсэгээжэ байна гүш?!

Мэргэн.  Хэрэггүй бэшэл…

Һамган. Хэндэ хэрэгтэй юм! (бодоод, сэдьхэлээ хүдэлгэн, урагша хойшоо ябана.)  Ехэ баялигай ашаар би хаанай хатан болоод, духаһаа эхилэн хүлэйнгөө шэгшы хүрэтэр алтаар хушаатай, һиихэ һэнжүүрнүүдээ  глин-глин, глин-глин, гээд хонгиргуулжа, олон зуугаад зарасануудта ош, ер, һуу, бод, энэ хэ, тэрниие хэ, эдеэ хэ, угаа, арша, мал адуула, агна тагна гэжэ захиржа байха юм аад лэ, энэ муу тэнэг эрын түлөө хара ажал хара һаари болотороо хэжэ байна гүб?! Ямар тиимэ юумэн байха юм?!  Намда үглөөнэй үрмэ унхидуулаад, амандам оруулангүй  хаяба ха юм ши! Юун гэжэ би аза жаргалгүй хүн гээшэбибэ-э! (толгойгоо тэбэреэд   уйлана.)

Мэргэн. Заа, билииш даа, мухаамни (тэбэрихэеэ һанана.)

Һамган (ангуушанай гарынь этэрээд). Яба саашаа, намһаа холо боло. Энэ дороо тэрэ могойн хаанда бусаад, могойн  хэлэн намда хэрэггүй гэжэ хэлэ! Тэрэнэй орондо алтанай булаша аба, үгы һаа наашаа намда бү буса. Намайе алта мүнгэ, торгоор орёожо, баян бардам хатан болго, үгы һаа..

Мэргэн. Болиишэ-э, яахашниб  хатан болоод…

Һамган ганираад тэрэниие  түлхин үлдэнэ

Һамган. Намайе хатан болохо аргагүй, ахир  мунхаг гэжэ һанаа гүш?   Тэнэг гэжэ һанаа гүш?

Ангуушан энеэһээр арһан туламаа баряад, жалжагы гуталаа түргэн углаад, хубсаһаа хэдэрээд гэрһээ  гарана. Тэдэнэй хөөрэлдэхые шагнажа байһан хулгайшан хажуу тээшээ харанхы руу һүрэн шармайна.

1 уйлэ. 2 зураг

Ангуушан гэрһээ гараад хони малайнгаа хүреэнэй хажуугаар гаража ябатараа малай хөөрэлдэхые дуулана.

Морин. И-иһо-һо-һоо! Харытээ, нүхэд. Энэн эзэмнай һамгандаа үлдүүлшэбэ. Юуншье гэһэн аалин эрэ гээшэбээ!  Би тэрэ годоорһон   һамгантайнь үлэхээшье һананагүйб. Эзэнээ үлдөөд юугээр эдеэлээд байхаб гэжэ һананаб?

Үнеэн (мөөрэнэ). Үлдөө хадаа үлдэг, минии эзэн эхэнэр хэнһээшье ухаатай. Минии амтатай һү уужа, наһандаашье  үлдэхэгүй.

Хонин.Ши, мохоо эбэртэн, юу утажа байнабши? Хонин гэнэн гэжэ  юу хэлсэгшэб?!  Буруу тэрэнь,  хонинһоо тэнэг амитад бии. Эрэгүй гэр эрмэггүй хутага, оёргүй хундага мэтэл!  Ангуушан эзэнэйм ошоходо тайгын хүхэ шонод хүхихэл. Энэ дороо наашаа ерээд, маанарые үрэбхихэл (маарана, уйлана.) Ай зайлуул!  Хүхэ шонын эдеэн болохомнайл!

Ангуушан хажуугаарнь үнгэржэ ябатараа малайнгаа дуугаралдахые шагнаад тогтоно. Хорёогоо эндэ тэндэ тоншон  заһана.

Мэргэн. Ехээр һанаата бү бологты. Газар дайда хараад ерэхэмни. Удаан болоогүй гэртээ бусана аабзаб даа. Хабжагануур хатан номгороод  байха юм  бэзэ.

Ангуушан аман соогоо дуу гунгинэн саашаа ябана. Харанхы сооһоо хулгайшан бултайна. Ирзайса энеэн, тайзанай хаяада дүтэлнэ.

Хулгайшан. Ябаһан хүн яһа зууха. Мүнөө үдэшэ олзо олоогүйшье һаа, ямар гайхалтай һонин юумэ дуулаба гээшэбиб! Далан долоон хэлэн тухай урданай домог дуулаа һэм. Амитадай хэлэ мэдэһэн хүн бүхы дэлхэйн нюуса булаша мэдэхэ аргатайл. Бүхы хорхой жэрхэй, хулгана жулгана, шоргоолзонгууд газар доогуур ябадаг. Тэдэнэй хэлэ мэдээшэд ямаршье  баялиг олохо аргатайл! Зай, (альгаараа толгойгоо эльбэнэ,  тоншоно.) уураг толгойм, бурьяса -дурьяса үтэр түргэн  хүдэлэ! Энэ ангуушанай ула мүр дахажа,  мүрдэжэ ябаха хэрэгтэй. Олоһон юумыень өөрын болгоходом хүндэ бэшэ-э! Одоош минии гарта орохош даа!

 2 үйлэ. 1 зураг

Хадын бооридо олон гэрнүүд жэрылдэнэ. Тэрэ гэрнүүдые  хэрэм хорёо тойроно. Гэрнүүдэй эгээн үндэр газарта гоё һайхан ордон мэтэ томо гэр.Шулуун хорёонуудай газаань – шабараар хэгдэһэн гэрхэнүүд жэрылдэнэ. Гудамжаарнь   һалхин һүүежэ, бог шорой ниидүүлнэ. Гүйранша нохойнууд яһа буляалдан наншалдана: “минии, минии, шинии бэшэ”,  хирээнүүд хаагалан ниидэнэ.

1 Хирээ. Энэ нютагһаа тодхор һалахаа ошохоо  болёо-лээ! Ямар таатай  юм, хүнүүд үбдэнэ,  үхэнэ.

2 Хирээ. Амба тайшаагай  басаган үбдөөд, үглөө-мүнөө болоод байна. Үдэшэлгэндэнь эдижэ одоо  садахабди!

1 хирээ. Эртээнһээ бү хүхи!   Амба тайшаа холын эмшэдые зарлажа, басагыем аргалһан хүндэ ехэ баялиг үгэхэб гэжэ сосносхол  гаргаа.

1 хирээ. Аргалжа шадахагүйл дээ!

2 хирээ. Аргалжа магад болохо лээ!

Хотын хажууда   шэргэжэ байһан нуур байна, эрьеэрнь үндэр ногоон ожорхон ургана, хүхэ шабартай намаг хүлбэлзэнэ. Ангуушан Мэргэн муу хубсаһатай, ехэ эсэнгеэр аахилна. Хойноһоонь хулгайшан дахана.  Ангуушанай эрьелдэн, юумэ хараашалхадань, тэрэ юрэ мэдээшэгүй болон, баһал хажуу тиишээ харасагаана.

Мэргэн. Ямар талаан боложо эндэ нуур байнаб. Ундаа хүрөөд яахашье аргагүй зобоод ябаалби. Теэд,  нуурай үнгэ ямар  hонёор сэнхиин харагданаб, сэнгэхэ долгидшьегүй, сээл ногоон…

Нуурта дүтэлнэ. Урдань — долгингүй, ноб ногоон мэлигэр тоһон уhан налайн хабтайрна. Дүтэлжэ ябатараа ангуушан хамараа тохоног, гараараа бүглэжэ, хүндөөр аахилна.

Мэргэн. Ямар пэхүүн үнэр гарана гээшэб. Бурхайн, бурхан! Энэ мантан томо намаг лэ! Альгаараа уһа адхан,  садатараа уужа, хүсэ шадалтай болохо аргагүй юм гүб?!

Нуурай эрьеээр ябана.

Мэргэн. Ямараар ангаад, ямараар уһа уухаа һанана биб?! Оройдоол нэгэ балга уһан намда хэрэгтэйл!

Нуурта дүтэлөөд  намагай шабар руу гэшхэнэ. Нэнгэн, хоёр, гурба, дүрбэ, таба-  намагай шабар тэрэнэй хүлнүүдые хүхэн, доошонь татана. Ангуушан сошоод, хашхараад, намагһаа холодохо гэжэ һөөргөө хатуу газар тээшэ жүдхэнэ. Хойноһоонь дахагша хулгайшан намагта орожо татуулжа байһан ангуушаниие хараад, абархаа һанабашье ехэ айн байна.

Хулгайшан. Шүдхэр даһаа! (хүлөөраа газар дэбһэнэ.) Амиды булашам эндэ хосорхонь лэ! Гаргаа һаа һайн байгаа. ( ангуушанда гараа һарбайн дүтэлжэ ябаад, намагай шабар халта хүлөөрөө дайраад, саашаа һүрэнэ.) Ухай, ухай, энэ ангуушаниие абархам гээд өөрөө  шэнгэшэнэ аа гүб! Байг саашаа! (саашаа алхам хэжэ байтараа татагад гээд,  һөөргөө эрьенэ.) Үгы, юун байг гэжэ, амиды булаша алтамни эндэ байна хаям. (Хүлһөө аршана.) Абарбални энэш намда наһанай үритэй богоолни болохо. Һанаһыем хэхэл!  Дэлхэйн баялигы альган дээрэм асархал! Абарха хэрэгтэй энээниие! Заабол абарха баялигаа! Теэд, яагаад, хайшан гээд?!

Гараа һарбайгаад үзэнэ, хүлөө һарбайгаад үзэнэ, тиигэжэ байтараа үмдэнэйнгөө бүһэ абаад шэдээд үзэнэ.  Бэһэгүй үмдэниинь доошоо унашана, тэрэ мэгдээд, үмдөө татана.

Хулгайшан. Ай зайлуул, яахаб! (хойшо урагшаа харана.) Ганса ожорһон! Байз, байза, ута модо олоод ерэхэмни.

Үмдэндөө бэһэеэ углаһаар, хулгайшан  гүйжэ ошоно.

Мэргэн. Ямар гомдолтой юм?! Иижэ хосорхо аад, юунэй түлөө Асари могойн ашаар  далан долоон хэлэ мэдэхэ болообиб?   Хэндэшье туһагүй, урмагүй!!!

Эрьеын захаар  газар унхидаад ябаһан хоёр үнэгэн ангуушаниие хараад тогтошоно.

1 үнэгэн. Һүйе! Эдихэ эдеэмнай бэеэрээ энэ байнал!  Хосорхоёо байна.

2 үнэгэн. Һүүлээ энээндэ шэдэ! Һүүлһээшни барилдаад гараха!

1 үнэгэн. Би юундэ һүүлээ шэдэхэ юм биб? Ши шэдэ!

2 үнэгэн.  Ши шэдэ!

Холоһоо нохойн хусаха ябяан дуулдана. Тэрэниие дуулаһан хоёр үнэгэн тэрьедэн үгы болоно. Ангуушанай  хүсэ шадал бага боложол байна. Нохойн хусаһаар бии болоно,  ангуушанай урда ерээд хусана

Нохой. һаб һаб!  Хүн энэ  уһанда  орожо байна. Балта-а, Балта, Ябыш түргөөр!.

Нохойн хойноһоо 15-16 наһанай хүбүүн дүтэлнэ. Хүбүүн халааһатай муухан хубсаһатай, годоһон гуталтай. Нюргандань-арһан туулмаг. Ангуушаниие хараад, үргөөд ябаһан ургынгаа үзүүр ангуушанда шэдэнэ. Ангуушан ургын үзүүрһээ барижа үрдеэд, таталдана. Хүбүүн ургаяа татана, хойноһоонь нохой хубсаһанһаань зулгаан, таталсана. Ангуушан намагһаа гаража эхилнэ. Нохой эзэнэйнгээ хубсаһа татаһаар хахалаад, аманда ахахархай  бүдтэй хойшоо унашана. Баярлажа хусаад гүйнэ. 

Балта.Тэнэг нохой. Һүүлшын самсыем таһар татаба, яб саашаа! (Нохойе намнана.)

Нохой хажуугаарнь гүйжэ хусана. Ангуушанда, эзэн хүбүүндээ дүтэлөөд гүйжэ байжа нюурынь долёоно, турьяна).

Нохой. Һаб һаб, намгүй һаа одоо юушье хэжэ шадахагүй аад, яатараа һөөл болооб. Байгаа юм ааб даа, хахарһан  самса. Һаб һаб. Намгүйгөөр юушье бирахагүй амитадта, юушье бирахагүй…

Мэргэн (амяа абажа ядан). Юушье, юушье…

Ангуушан газар дээрэ хэбтэһээр, амяа абажа ядан, хүндөөр амилна..

Балта. Та хэмтэ?

Мэргэн. Ангуушан Мэргэн гээшэб (гараараа хойшонь  заана.) Тэндэһээ ябанаб. Ангажа үхэн алдаад, уһа уухаа һанааб…

Балта. Манайда ошое.  Би эндэ ойрохон, амба тайшаагай харуулшадай гэртэ байдагби. Минии үбгэ эсэгэ эмшэн һэн. Би баһа тиимэ ажал хэнэб…

Нохой (дэбхэрэн, һүүлээ шарбана).  Ши гансал амба тайшаагай басаганай сонхо руу  гансал шагааха ажалтай бэшэ гүш: хэзээ гарахаб даа, хэзээ санхоороо хараад энеэбхилхэб даа, гэжэ. Шал үбэштэйхэн  ха юмши! Тэрэ басаган үглөө мүнөө болоод байна , харин ши эмнэхэ арза дарза, ногоо бэдэржэ ай тайгаар зайнаш. Гэнэн даа, энэм, одоо гэнэн, онтохондо этигэдэг балшар үхибүүн мэтэ.

Мэргэн (нохойн толгой эльбэнэ). Ямар гэмэргэн юм … Ши хэн гэжэ нэрэтэйбши?

Балта. Би Балта гээшэб…

Нохой (ууртай хусана). Би, би! Харин би хэн гэжэ нэрэтэй биб?! Минии нэрэ юундэ хэлэнэгүйбши? Сула тиижэ намайе тоонгүй байхаш! Түрүү туһалагшаб, намгүй һаа юу бүтөөхэ байгаабши? Хэлыш, хэлыш, һэй,  һэшхэлгүй, хэн гэжэ би нэрэтэйбиб?!

Мэргэн. Заа, заа,  хэн гэжэ нэрэтэйбши даа?

Нохой. Ой, юун? Юун шэхэндэм дуулдааб? Та  намда хандаба гүт?  Намайе ойлгоно гүт? (тойроод баяртай һүүлээ шарбан харайна.) Жа. Жа. Би Жараахай гэжэ нэрэтэйб!

Мэргэн (ёолон, энеэнэ.) Жараахай? Жараахай гү?!

Нохой. Юу энеэгээбта? Энэ хадаа  урданай гэгшын, нангин удхатай үгэ ха юм. Эндэ һуудаг бүхы зоной нангин һанаан — нуурта жараахай бии болог даа гэжэ ха юм…. Нуураймнай уһанда жараахай ерэг лэ гээд мүргэдэг ха юм.

Балта ( ангуушаниие бодхооно.) Манайда ошое,  эндэ үлэхэнь аюултай. Жараахай! (һэшхэрнэ) Ябая!

Гурбуулан хото тээшэ ябанад. Ута модо баряад гуурай эрьедэ гүйжэ ерэһэн хулгайшан тэдэниие хараад, урмаа хухаран, сухалдаад, гартаа бариһан модоёо газарта шэдэнэ. 

Хулгайшан. Тю-шоорто! Энэ мүрдэһэн олзом иигээд аманһаам гарахань гү?  Байза, яахаб? (нюдаргаа  хазан, бодолгото болон урагша хойшоо сүсүгэнэн ябана. ) Халаг! Хүсэтэй һаа тэрэ хүбүүе хамаагүй этэрээд, ангуушаниие бажуужа умсын плендэ абаад,  нюуса, алтанай  дараса газарнуудые харуулхыень баалаха һэм. Алтан. Алтан… Яаха хээхэб?  Зай. Юун шүдхэр, иигэжэ,  гансаараа зобожо ябанхаар, хүсэтэй шанга нүхэдые олохо байгааб! Байгаалиин баялиг ехэ,  хубаарилдажа боломоор!

Доошоо бүхтын, хоргодон, тэрэ ангуушан хүбүүн хоёрой хойноһоо дахан  ошоно.

2 үйлэ, 2  зураг.

Һүни. Ханын дэргэдэ орон дээрэ ангуушан унтажа хэбтэнэ. Гэрэй хана дондороод,  ханын саанаһаа  нохойн улиха, хусахань дуулдана. Ангуушан унтариһаа бодожо сонходо дүтэлөөд, газаашаа харана. Сошон, сонхоһоо һүрэжэ саашаа болоод, дахин харана. Гэрэй үүдэнэй урда – бүгтэгэр, могойлиг томо толгойтой  луу зогсонхой. Уршагар арһатай, тэрэнь эндэ тэндээ хахархай мэтээр һунжана.  Луу хүндөөр амилна, шуухирна, газарта һуугаад, эсэһэн толгойгоо хэрэнсы дээрэ табина.

Нохой. Үршөөгыт, хайрлыт ! Мүнөөдэр амба тайшаагай басага бү абаашат даа. Хүлеэгыт , гуйнаб таниие, хүлеэгыт.

Луу.  Юундэ хүлеэхэ юм биб? Юундэ? Тэсэхэ аргам һалаа! Энэ тэнэг хүнүүдшни  минии эрьедэ байдаг болоһоор жэлһээ жэлдэ минии амин голым  бузарлан, тунгалаг сэбэр уһыемни үжөөжэ, этэгээд муухай шээһэ бааһа, бог шорой, угаадаһа  хороёо уһан руум хаяжал байна. Уһыем бузарлаһан зониие хэтын хэтэдэ мүрдэн ябахаб!   Амиды хүнэй һудаһан соо хоро оруулжа байхада ямар бэ? А?  Амин голынь һуладажа,  тэрэ дороо үхэнэ бэшэ аал? Би мүнөө баһал тиижэ  хосоржо  байнаб! Уһаяа сэбэрлэхэ аргам һалаа, хүсэн үгы болоо.

Нохой. Үршөөгыт, үршөөгыт! Теэд, хүндэтэ  Сэгээн нуурай эзэн, таниие хүн  хүндэлжэ,  хүнүүд үргэл мүргэл хэнэ бэшэ гү?  Амба тайшаамнай эндэ һая нютагайнгаа хүн зонтой суг хамта ямар ехэ үргэл хээ һэм?

Луу. Тунгалаг уһан соом зэлэ татанһан һүрэг жараахай загаһыем, нуурайм амиды амитаниие хорложо үгы хээд, нуурайм оёрые этэгээд богоор дүүргээд, намайе хүндэлөөб гэжэ яажа  убайрһан  муу адаһамши! Холо боло! Амба тайшаагайшни басага абаашахам.

Абяан шангадана. Нохойн гангинаха хусахань бүри ехээр шангадана.

Нохой. Хайрлыт, хайрлыт, нуурай эзэн. Мүнөөдэр манайда айлшан хоножо байна. Харахада гадар хатуу, нюдэндээ галтай хүн гээд мэдэхээр. Тэрэ тайшаа ноёндомнай зүб харгы хэлэжэ болохо аалам!

Луу. Билдагууша шарбуур! Юу эдеэд эдэ хүнүүдые аршалаабши?

Нохой. Үршөөгыт, сэгээн нуурай эзэн! Теэд сэхын хэлэхэдэ, нуурнай бүри һалашоо бэшэ гү? Уһан тогтоод,  хэды сэбэрлэ, арилгашье, булангиртан байна бэшэ аал? Нуурта ородог булагууд шэргээ, нуурһаатнай гарадаг гол шэргээ. Урасхалгүй шалбааг болоо бэшэ гүт? Тю! Хосороо…

Луу даб гээд хүдэлэн, нохойе һүүлээрээ шарбахаяа һанана. Теэд хүсэн хүрэнэгүй. Газар дондорно. Нохой айһандаа гангинаад саашаа һүрэнэ.

Луу.  Хэн зэмтэйб?! Хэн ой тайга отоолжо, булагуудыем хатаагааб?! Хэн тиижэ ехээр хомхойрон, дэмырэн, үдэр һүнигүй ойн  модо хюдажа, тайгаяа халзан, хадаяа хундан болгоноб?! Тайга модон соо алтан булагуудни түрэдэг байгаа — ами наһамни, гол шуһамни…

Нохой (Һүүлэээ шарбана). Цивилизаци ха юм теэд, зэрлиг саг үнгэрэн үнгэрөө бшуу…

Луу (бүри сухалдан лужаганан, гал дүлэ сахилгаатуулна) Дайдын эзэмби гээд, ундаа харяаха уһан голоо, амидарха агаараа хорлон, хүбшэ тайгаяа хюдан бузарладаг хүнүүдые  хэтын хэтэдэ зобоохоб! Бултыетнай, энэ байра дээрэтнай дараха байгааб, шатаан хороохо байгааб! Теэд хэн танай ябадалай түлөө харюусахаб?! Тонил намһаа, тэнэг нохой! Үшөө намайе шалбааг болоо гээ гүш?! Хэн тэрээндэ гэмтэйб?! Хүхэ шалбааг боложо хосоржо байһандам  хэн зэмтэйб? Хүн!  Хомхой хобдог хүн зэмтэй! Садаха гэдэхээ болиһон хүн зэмтэй!

Нохой. Үршөөгытэ-э!

Луу. Тонил саашаа! Шарбуур  ши юу бүтээхэ юм ши!

Нохой. Теэд  лэ яаха хээхэ юм бээ?!

Луу. Нэн түрүүн хүжэ тайгын хүбхэн дороһоо мэлмэрэн гараһан  арюун тунгалаг булагуудым бусааха еһотойт! Хада хабсагайн хайр шулуун дороһоо дуһал дуһалханаар нэбтэрэн  мүндэлһэн арюун тунгалаг булагуудыем эрьюулхэ ёһотойт!

Нохой. Үршөөгыт, Сэгээн нуурай эзэн. Газар доогуур хорголон тэрьелһэн булагуудые хайшан гэжэ хүн хүсэхэ, һөөргэнь бусааха юм бэ?

Луу. Хэдэ мянган жэлнүүдэй туршада урган хүүеһэн номин ногоон тайгымни модо хайрагүйгөөр хюдажа, хамаг дайдаяа халзан яра болгоһон хүн  гэмээ мэдэрхэ ёһотой!

Нохой. Гэмээ мэдэрхэ? Гэмээ мэдэрхэ…Хайшан гээд хүн…

Луу. Ой модо шэнээр ургуулаг! Муухайе уһанда хаяхаа болиг!

Нохой (һалганан) З-з-а, за…

Луу (ехэ эсэнгеэр.) Хэзээ нэгэтэ, үни сагта,  аршаан булагуудни  тайгын хэншүү сарзаар арюудхан, тунгалаг  уһаяаа нэгэдүүлэн, гол болон  мэлмэрэн, хайр хабсагайн  хатуу хүсэ намдаа  бэлэглэн,  сорьёод шууяад, нууртам орожо ерэдэг   бэлэй. Хэды ехэ жаргал бэлэй? Балшар үхибүүд гүйлдэжэ ерээд,  уһандам үглөөнһөө үдэшэ  болотор шунгаха, наадаха. Наадан соогоо сорьёмо сарюун уһыем шомшоролдон  ууха, загаһа жараахай  баряад, амтархан хооллохо. Эрьеымни алтан шаргал элһэн соо нюсэгэн бэеэрээ хүльбэрхэн наадаха… Бүхэлиин үдэр соо хүүгэдэй энеэдэн үзэсхэлэнтэ хүгжэм мэтээр нуур дээгүүрни зэдэлхэ…….. Ямар ехэ жаргал гээшэ һэм?

Нохой. Хари гэжэ тимэ-э-э, хүлеэгытээ, тимээ.

Луу (дахяад лужаганан.) Тиим, тим, яба сааша, ябяагүй..

Гэрэй хана  дондорно. Луу арай гэжэ бодоод, ехэ хүндөөр гэшхэлэн, саашаа ошоно. Ангуушан үүдэ һэмээхэн нээгээд харана. Нюдөө нюхана. 

Мэргэн. Луу! Сэгээн нуурай эзэн агууехэ Луул!  Ай зайлуул! (хүлһөө аршана.) Эндэнь пяс, тэндэнь пяс, үмрэн пяс…  Ай зайлуул!

Нохой. Сэгээн нуурай  эзэн уурлаад байна,  ходо ерэжэ хүнүүдымнай  абаашадаг болоо. Ерэхэ буринь хүнүүдөө хайрлаад, орхихыень халта хүлеэхыень гуйнаб, урда хойнонь гүйнэб.  Ямар хүндэ гээшэб! Ямараар эсэнэ гээшэбиб, хэншье намайе ойлгоногүй!

Балта унтариһаа бодоод, ангуушанда дүтэлнэ.

Балта. Энэ тэнэг нохой хусажа, намайе унтуулхаа болёо. Залхуутай, яб саашаа!

Хажуу тээшээ, амба тайшаагай ордонгой сонхо руу харана.

Мэргэн. Юу хараабши?

Балта. Наран сонхоор хаража  байна гээд һанааб.

Мэргэн. Ямар наран?

Балта. Амба тайшаагай басаган.

Мэргэн. Тайшаагай басаган ехэ үбшэн гэжэ дуулааб.

Балта. Би үдэр бүри хүдөө талын, хүбшэ тайгын ногоо, арза сарза  бэдэрээд асарнаб. Хүлһэншэд тэнь хайшан гээд шанаад уулгахаб  гэжэ хэлэнэб. Уулгана ёһотой…

Мэргэн. Харин  тэрэ амба тайшаатнай хари гүрэнэй суутай эмшэдые асархань бэшэ аал.

Нохой (эбһээлнэ). Хэды эмшэдые асараа бээ, тоолохоор бэшэ.

Балта. Хэрбээ эмтэй домтой аршаан олоо һаа… Үхэһэниие бодхоодог, үбдэһэниие аргалдаг аршаан тухай үльгэр дуулаа һэм…

Мэргэн. Онтохондо үнэншэдэг гүш?

Балта. Наранай гээгдээ һаа би баһал үхэшэхэб

Орондоо дүтэлөөд, толгойгоороо хана тээшэ хараад хэбтэшэнэ.

Нохой (хэлээ гаргаад аахилан, хэрэнсын хажууда хэбтэнэ.) Үүр сайба, наран гарахань. Үшөө нэгэ бага саг соо багасанай  наһа буляалдан абаба хаб. Халташье удаан саг соо алтан нараяа хаража амиды мэндэ байг лэ даа.

Мэргэн (урагша хойшоо бодолгото болоод ябана). Юрын хүнүүд иимэ юумэ шиидэхэгүй. Амба  тайшаада  ошожо хөөрэлдэхэ болооб. Нютагта бууһан тодхорой, үбшэнэй тайлбари һайнаар тайшаада ойлгуулжа үгэхэ ёһотойб! Амба тайшаа намайе шагнаха, ойлгохо, арад зоноо,  үхибүүгээ абаржа шадахал даа.

 2 үйлэ 3 зураг

Ордоной гоё һайхан угалзануудтай ханын дэргэдэ үндэр шэрээ һундалаад амба тайшаа һууна. Урдань мууханшье һаа сэбэр ондоо хубсаһатай ангуушан толгойгоо дохёод зогсоно.  Амба тайжын баруун гар тээ  Сэсэн ноён зогсоно, зүүн гарһаань – Тоо тоологшо ноён шоотоё баринхай, тэрээн дээрээ нэрэ һурагүй тоолон байна.

Сэсэн ноён. Шамайе суутай үзэлшэн, һара нараар, мүшэдээр  хүнэй хуби заяа мэдэдэг юм гэжэ дуулдаа. Хэн гээшэбши,  сэхынь хэлэ!

Мэргэн. Үндэр түрэлтэ танай  басаган ехээр үбдөөд байна гэжэ дуулаад, тандаа өөрынгөө туһа хүргэхэ гэжэ яаран ерээб (дохино.) Үбшэнэй шалтагааниие би мэдэнэб.

Амба тайшаа (гайхангяар). Заа, юун гэжэ хэлэхэ байнаш? Ямар аргаар, хайшан гээд, ямар эмээр үхибүүем аргалха байнаш?

Мэргэн. Нуурһаа ехэ тодхор гаража, нютагай олон хүнүүд олоор убдэжэ, үхэжэ байна. Танай басаган баһал тэрэ ушарһаа үбдөө.

Сэсэн ноён. Юу? Нуурһаа халдабарита үбшэн гараа гэжэ хэлэнэ гүш?

Мэргэн. Үгы, үгы. Нуурайнгаа уһанай муухай боложо байхада нуурай эзэн уурлаад,  таанарые, э-э-э,  хүн зонуудые  хэһээжэ байнал.

Сэсэн ноён. Юу?! Тогтоһон тэрэ шалбааг уһанда  бидэ ямар хамаатай юм бибди?

Мэргэн. Шалбааг бэшэ хайр шулуута  хадын булагуудһаа эхи абаһан нуур лэ…

Амба тайшаа. Тиигээд?!

Мэргэн. Нуур амидыруулхын түлөө модо ехээр отоолхоо болихыень зарлиг гаргыт гэжэ гүйнаб. Хомхойрон үлүү отолхыень болюулыт!

Сэсэн ноён (нюдаргануудаа бажуун). Нуур. Нуур гэжэ байжа мунхаг зоной гүйхадань үгэдэнь ороод тэрээниие хүндэлхэ гэжэ хэды ехэ мүнгэ алта гаргаа гээшэбибди!

Тоологшо ноён (шоотоһоо толгойгоо үргэнгүй). Табан тэргэ модон, гушан гурбан хониной мяхан, ерэн зургаан үнеэнэй һүн, айраг, тараг, һүнэй архи…. тоолошогүй ехэ…(хэлээрээ шомшорно).

Амба тайшаа. Нуурай эзэн сухалдана гэнэ гүш? Үнэхөөр нуурай эзэн гэжэ бии юм һаа яатараа садахагүй  юм?!

Сэсэн ноён. Хари-хари. Ямар хомхой юм,  нуурайш эзэн?! Энэ нуурые амидыруулха гэжэ модо отолхоо боли гэжэ хэлэнэ гүш? Нуурые уһатай болгохо гэжэ, алта мүнгэнһөө арсаха гэнэ гүш?

Мэргэн. Үнэхөөр…

Сэсэн ноён. Ши хэмши, хэн шамайе наашань  эльгээгээб? Манай  дайсанай тагнуул гүш?

Мэргэн. Шагныт даа намайе, ойлгыт даа   гэжэ гуйнаб. Ой модо отолходоо ехээр хомхойрхоо болибол  булагууднай  бусахал, гол болоод нууртаа орохол. Нуур уһатай боложо, бүхы оршон дайдаяа  уһаар хангаахал. Нуурай эзэн сухалдахаяа болижо, үхэл, һуйд татахаа  болихол.

Сэсэн ноён. Модо отолхоо болигты гэжэ…  Ямар ехэ сэн эриһэн шалбаагай эзэн бэ?!

Тоологшо ноён (шоотоһоо толгойгоо үргэнгүй хэлээрээ шомшорно). Бүтэхэгүй ехэ сэн. Бүтэхэгүй!

Мэргэн (яарана). Үри хүүгэдээ, нютагаа абарха гэбэл, нэн түрүүн нуураа абарха ёһотойт!  Нуураа бузарлаагүй, ой модо ехээр отолхоо болиболтнай булагууд эрьежэ, нуураа уһаар хангаахал.

Анба тайшаа (хүлөөрөө дэбһэнэ). Намда ухаа  зааха ши хэмши?!

Сэсэн ноён. Ши, зайгуул адаһан,  худлаар бү хэлэ! Гүрэнэй һан хооһоруулха түсэбтэй хариин тагнуул гүш? Энэ шалбааг абарха гэжэ  мүнгэ асарһан модо отололгонһоо арсанхаар, энэ нуур хатаажархёо һаамнай  дэээрэ! Алта мүнгэтэй байбал газар малтажа, хэдышье олон  һайхан нуур бии болгохо аргатайбди.

 Мэргэн. Хайрлыт хүн зоноо, үри хүүгэдөө! Ганса өөрынгөө толгойдо тодхор асарна бэшэ, бүхы арадтаа асархатнай ха юм.

Сэсэн ноён  (хажуу тээшээ хараад). Арад зондо минии  минии ямар хэрэг байгааб?!  Байһаараал тэдээн байха. Газарай хүрьһэн соо хорхой мэтэ үтөөд… (урагша хойшоо ябана.) Алта мүнгэтэй байбал бидэнэр  ямаршье үзэсхэлэн һайхан газарта байдалаа зохёон жарган һууха аргатайбди… 

Тоологшо ноён. Үзэсхэлэн ондоо газарта нүүхэдэ ехэ үнэтэй, тоолохо хэрэгтэй. Халтар талын арбан табан тарган тарбаган….

Сэсэн ноён. Һэй, сагдаа!

Мэргэн.Шагныт даа…

Сэсэн ноён (ууртай сухалтай).Үглөөдэртөө энэ нуур хатаажа эхилэе! Уһагүй шалбааг юун гэжэ иимэ ехэ газар миинтээр эзэлжэ байха юм!  Тэрэ газартань ургамал һуулгажа, худалдахабди..

Хоёр сагдаанууд орожо ерээд ангуушаниие хоёр гарһаань шүэрээд, газаашань гаргана. ҮҮдэнэй хаагдахада, амьба тайшаа бодоод, сэдьхэлээ хүдэлгэһэн хэбэртэй урагша хойшоо ябана.

Амба тайшаа. Магад… Магад энэ хүн зүб байжа болоо.

Сэсэн ноён (сошожо).  Юу? Юун гэнэбтэ, агууехэ амба тайшаамни?!

Амба тайшаа.  Хайрата басаганайнгаа амиды мэндэ һайн тамиртай болохын  түлөө би тэмсэнэб. Энэ хүн зүб юумэ хэлэжэ магадгүй…Тайгын ажал байлгагты.

Тоологшо ноён (тоолоно.) бүри аргагүй! Иишэ түлөөн, тиишээ түлөөн…

Амба тайшаа. Арад зондоо дүтэ болон, хямдралтай байе!

Сэсэн ноён. Юу? Арад зонтой? Хара шоргоолзодтой адли боложо гү?

Амба тайшаа. Модо отололгын ажал байлгажа, ой тайгаяа амаруулая, булагуудаа һэргээжэ, нуураа абарая!

Сэсэн ноён (хажуу тээшээ). Зүнтэглөө энэ мунхаг.

Амба тайшаа. Энэ болотор би танай үгэдэ орон ябааб. Мүнөө минии  минии зарлиг шагнагты! Энэ дороо модо отололгын ажал байлгагты…

Сэсэн ноён. Үршөөгты..

Толгойгоо дохёод, сэсэн ноён газаашаа гарана. Үүдэнэй саада тээ нюдаргаара дээшэнь зандана

Сэсэн ноён. Амба тайшаа! Гүрэнэй һан хооһоруулха түсэбтэй хариин тагнуул гүш? (хас-хас энеэнэ.) Маанадые үгытэй шадалгүй болгожо, дайсанда даруулха гээ гүш? (энеэнэ.)  Тиимэ хадань  шамтай тэмсэхэ хэрэгтэй. Одоол минии мүшэн бууба! (нюдаргаа нюдаргаараа тоншоно) Тэнэг тайшаа! Одоол шамайе харгыһаа зайлаха шалтаг гараба! (Нюдаргаа зангидан урагша хойшоо ябана) Харуулшад сагдаанартаа ехэ мүнгэ түлижэ, өөрын болгоһон би бэрхэб! Эй, сагдаа!

Хулгайшан доро дохиһоор хажуудань  гүйжэ ороод, тайшаагай урда доро дохин, үбдэг дээрээ унана.Саанаһаань сагдаанууд гараад ноёной зарлиг хүлеэн зогсонод.

Хулгайшан. Шагныт даа намайе, агууехэ ноён!

3 үйлэ, 1 зураг

Түрмэ.  Боро ханын эгээн дээрэнь — уйтан сонхо. Тэндэһээ һүлэмхи эмшэ газар дээгүүр хэбтэһэн хүнүүд дээгүүр унана. Ёолоон, хахир, жэбэртэһэн түмэрэй абяан дулдана. Ханын захаар хоёр мантан хулнана гүйнэ. Унхидаад, хулганад хүнүүдтэ дүтэлнэ. Хэбтээшэдэй хоорондо байһан Балта хүбүүн модо баряад ,тэдээнүүд тээшэ шэдэнэ. Ононогүй. Сонходо нюдөө нюхаһан сагдаагай нюур бии болоно.

1 Сагдаа. Хэн шууяанаб? Үшөө сохюулхаа һанаа гүт!

2 Сагдаа. Аалин хэбтэнэ бэшэ гү,  гэмгүй хурьгад мэтэ һэ-һэ.

1 Сагдаа. Шууяна, унтуулнагүй, байра дээрэнь тоншоод  хосороохо хэрэгтэй байгаа.

2 сагдаа. Шамда унтахаһаа бэшэ юун хэрэгтэйб?

1 сагдаа. Энэ түмэр туулмагһаа хайшаа гараба гээшэб?! (энеэлдэнэ.)

Сагдаанууд сонхоһоо саашаа үгы болоно. Балта  толгойгоо арай үргөөд, модоор сонхо руу шэдэнэ. Модон сонходо хүрэнгүй доошоо унахадаа хулганаа тодон унана. Хулганаад саашаа гүйлдөөд, ехэ холо ошоногүй. Шууяан , хүнэй ябадал, түмэрэй хангираан дуулдана. Толгойгоо хамартай аматаяа хара бүдээр уяһан сагдаанууд ута сагаан самсатай  хүниие шэрэн оруулаад, түрмын шалааха дээрээ хаяна.  Мүлхин, торон, Балта тэрэ хүндэ дүтэлөөд, толгойень бодхоон хараад, сошон хашхарна.

Балта. Наран!  Ши! Та гээшэ гүт?

Наран-гоохон толгойгоо дохин, юумэ хэлэхэеэ һанаад шадангүй, нариихан хургануудаа һарбайна. Балта альгаараа  хургануудыень бүглэнэ.

Балта. Юун болооб? Сохёо гү  таниие, юун болооб?!

Наран-гоохон (арай гэжэ дуугарна). Үгы, сохёогүй. Намайе халдабарита үбшэнтэй гэжэ һанаад, дүтэлхөөшье айгаа.

Балта. Амба тайшаа, эсэгэтнай хаанаб?

Наран-гоохон. Алуулаа…

Балта. Юун?!

Наран-гоохон. Дараса һангай түлхюур эрижэ тэдээн эсэгые зобоогоо. Түлхюур абахадаа тэрэ эсэгын зүрхэ руу хадхажа алаа…

Балта. Хэн! Хэн хадхааб? Юундэ?

Наран-гоохон. Сэсэн ноён буһаалгаа эрхилээд, нэгэ һүниндөө эсэгын хүнүүдые бултыень алаа. Үнинэй буһалгаа бэлдэһэн байгаа. Би харааб …

Балта. Юу хэлэнэ гээшэбтэ!

Наран-гоохон. Эсэгыем, эжыем, бүхы түрэлнүүдымнай, бултыень алаа… (уйлана).

Балта. Ай бурхан…, хайратамни

Дахяад шанга шанга абяан дуулдаад, түрмын үүдэн хахинан нээгдээд, Сэсэн ноён, хулгайшан, сагдаанууд гүйлдэжэ ороно.

Хулгайшан. Энэ, энэ хүбүүн ангуушантай нүхэсөөд байгаа. Хайшаа ангуушан тэрьедээб, энэл һайн мэдэхэ ёһотой.

Сэсэн ноён (сагдаануудтаа). Наашань асарагты!

Сагдаанууд Балтые һэнжэгэнүүлэн бодхоогоод, ноёной урда табина. Тэрэ арай гэжэ хүл дээрээ тогтоно.

Сэсэн ноён (тэсэжэ ядан). Хаанаб шинии нүхэр?

Балта (толгойгоо һэжэрнэ). Мэдэнэгүйб.

Сэсэн ноён ташуураар шабхадана, унахадань, дээрэһээнь үдьхэлнэ.

Сэсэн ноён. Хэлэ, хэлэ гэнэб шамайе! Хайшаа ангуушан ябааб?!

Балта. Танай хүнүүд намайе мүшхөө һэн. Мэдэнэгүйб , үнэхөөр  мэдэнэгүйб!

Сэсэн ноён. Сагдаа! Хүлһөөнь дээшэнь татан үлгэгты! Үе мүсөө таһаруулаад мэдэдэг болохош!

Сагдаанууд хүбүүндэ аһалдана. Хулгайшан сэсэн ноёндо гүйһөөр дүтэлнэ.

Хулгайшан. Шагныт даа намайе, агууехэ тайшаа!

Хулгайшан сэсэн ноёной тохоногһоонь аһалдан, хажуу тээшэнь татан, толгойгоо һэжэрэн байжа шэхэндэнь шэбэнэнэ.

Сэсэн ноён. Тиижэ һанана гүш? (үргэеэ нюдаргаараа маажана).

Хулгайшан. Тиимэ бэд даа одоо!

Сэсэн ноён. Сагдаа, табигты тэрэниие, газаашань хаягты. Энэ намда хэрэггүй, энээние, бултыень эндэһээ гаргаад үлдэгты. Үхөөд эндэ үжэжэ байха һэн гү? Гадаагуур хосорог!

Сэсэн ноён, хулгайшан хоёр газаашаа гаран ябанад. Сагдаанууд түрмын үүдэ сэлинэ

Сагдаа. Һэй, гарагты эндэһээ, тонилогты. Сэсэн ноёнойнгоо хайра хододоо һанажа ябаарайт!(энеэлдэнэ.)

3 үйлэ 1 зураг.

Тайга. Хадын халзан боори. Түгсүүлнүүд, обоорогдоһон хухархай бургааһад, хаа хаанагүй шатаһан модонууд харлаад хатаад хэбтэнэ. Эндэ тэндэһээ хуурай хайр шулуун харшаганана. Унаһан бургааһануудһаа томо абаахайнууд утаһаа   татана. Ой соогуур хүл доошоо хараад таяг тулаһан ангуушан тэмтэрэн  ябана. Тонгойгоод, газар альгандаа абаад бажууна, анхаралтайгаар доошоо харан, байд гээд лэ тонгойно. Саада тээнь жаахан балгааһан .

Мэргэн. Энээхэнүүр булаг урдадаг байһан ха.  Эгээн эхин газарынь энээхэнүүр лэ байха ёһотой.

Шулуун дээгүүр хэрмэн гүйгөөд, шатаһан модоной эшэдэ аһалдан байтараа доошоо унана .

Хэрмэн. Эндэ минии аха дүүнэрэй үндыһэн хасуурита ой. Хасуурита ойм хаанаб?

Холоһоо тоншуул шубуухайн модо тоншохонь дуулдана.

Хэрмэн. Шагнагты, тоншуул. Тук-тук… Тоншуул тоншожо байгаа хадаа, оймни хосорон хосороо үды, ябахам таанартаа. Тоншуул, тоншуул…

Хэрмэн гүйгөөд ошоно. Ангуушан балгааһанайнгаа хажууда найган ерэжэ,  түгсүүл дээрэ һууна.

Мэргэн. Шархатаһан дайдаһаа  ан гүрөөһэншье үгы болоно. Хосорһониинь хосороод, амидынь амин голоо абаржа ондоо тээшээ тэрьелнэ … Харин би анба тайшааһаа тэрьелээб. Тэрэнэй сагдаада сохюулаад  газаа хэбтэхэдэмни Балта  намайе абараа. Нүхэдтэеэ суг хамта намайе тэргэдэ шэрээд гэртээ абаашаа ха юм.  Тэрэл һүниндөө сагдаа намайе бэдэрээд ерээ. Би тэдэнэй ерэжэ ябаһые мэдээд, тэрьелжэ үрдеэб. Жараахай хусажа намда хэлээ ха юм.   Тиигэжэ би һүниин харанхы доро ой тайга руугаа тэрьелээб… Харин мүнөө Балта хаана гээшэб,  Жараахайнь хаанаб?

Хуурай набшаһан һаршаган унана, хатаһан модоной унажа байһан хахир ябяан дуулдана, һалхин улеэнэ.

Мэргэн. Хайшаа бэшэ ошохо байгаабиб? Энэ тайга минии гэр ха юм. Теэд энэ алтан дайдатаймни юун боложо байна гээшэб?!

Хэдэн тээһээнь хахирхай  абяан дуулдана. Унажа байһан модоной ёолоон, жэгтэй зэбүүн ябяан.

Мэргэн. Дайдамни, алтан дайдамни…. Досоомни ямар   жэгтэй уйдхар  түрэнэб.  Һүр һүлдэмни унан  унабал.  Хаб хара хайр хабсагайн халтар боро шулуундань гансал хаташаhан хүбхэн, дайрахадам – альган соом – хара тооhон,  амилхадам – аман соом – гашуун гооһон, хадым бооринууд халзараад, харлашаһан  түгсүүлнүүд,  хаб хара һүүдэрнүүд…

Ангуушан толгойгоо хоёр тээһээнь хашаад түгсүүл дээрэ һуушан.а Дээрэнь хара тооһон ниидэнэ

Мэргэн (толгойгоо үргэнэ). Эндэ ерэжэ байрлаһаар хэды саг болооб, үдэр һүни мартагдаа. Нуурта ородог  булагуудай эхин оложо, сэбэрлэжэ, һэргээхэ гээд, ерээ һэм. Нэгэшье булагаа олодог   һаа…

Шулуун дээрэ хоёр хирээ ерээд һууна

1 хирээ. Ёо-ёхха, ёх-ёх-ёх. Дүүрэн гүзээтэй ниидэхэмни хүндэ байна.

2 хирээ. Амарая!  Нуурай эзэн хүнүүдые хэһээжэ захалаа гээшэ гү? Ямар олоор хүнүүд үхөөд хэбтэнэб!

1 хирээ. Сэсэн ноён буһалгаа эрхилжэ, тэрэ һүниндөө шуһа мяха адхаруулаа. Үнинэй буһалгаа бэлдэжэ байһан юм гэлсэнэ.

2 хирээ. Бү мэдэе, бү мэдэе! Амба тайшаа гүрэндөө урбаад бийгаа гэлсэнэ.

1 хирээ. Хэн гэмтэйб- манай ямар хэрэг бээ?! Олон хүн хосорог лэ-харр, харр, бүри ехээр баярлахаб.

Мэргэн. Энэ юун боложо байна гээшэб! Тонилогты эндэһээ, муу шубууд!

Модо баряад шубууд  тээшэ шэдэнэ

1 хирээ. һуй! Харр-харыш. Тэрэ нэгэ хоёр хүлтэн  тохиижо байнал. Харр…

2 хирээ. Һүүзыжэ баарһан! Энэ баанти үглөө мүнөө шархяа хатахань. Холо ошонгүй, хүлеэгээд байе.

1 хирээ. Хүлеэе, хүлеэе, удаан болохогүй, амяа алдаха.

Мэргэн (толгойгоо тэбэреэд уйдхарта дарагдана).  Ямар ехэ һуйд болобо гээшэб, ай зайлуул! Ямар алалсаан болоо гэнэбтэ, муу шубууд!  Амиды үлэһэн хүнүүдтэ яажа туһалхаб, яажа туһалхаб?!

1 Хирээ. Ай баанти! Яашье  туһалхагүйш!

2 хирээ. Хари хари.  Өөрынгөө хара амяа хараад,  гэдэһэ дүүрэн жаргажа үрдихэгүй  ямар тэнэг бэ!

Ангуушан шубуудые модоор шэдэнэ, тэдэнь холо ошоогүй тогтоно.

Мэргэн (ехэ гашуудалтай). Иигэжэ, Һүр һүлдэгүй боложо хирээ хорхойн хоол боложо  хосорхомни гү?

Ангуушан нюдаргаа зангидана.

Мэргэн. Үгы даа.  Аюул гэнтэ буухадань хунэй hүлдэ ехээр сошон, нангин бэеэһээ  холторшодог, шуһа мяхата бэеэ хаяад тэрьелэн төөрин зайшадаг,  хүнэй хүсэн тиихэдэнь хорон хорон, үбшэ тахалда диилдэн, амин голынь аюулда ородог,  hудалайнь  сохисол һуларан hулардаг (толгойгоо һэжэрнэ.) Эгээл энэ үедэ хүн түрэлтэн, һайн һанаагаа дээшэнь  үндылгэн, аюулай урда айнгүй энгирээ сэлин, зориг хүсэеэ зүрхэндөө мандуулан, бурхантай хун бурхандаа зальбаран, тэнгэритэй хүн тэнгэридээ мүргэн,  сахюусантай хүн сахюусанаа сахин,  ами наhанайнгаа hүлдын түлөө, үри хүүгэдэй зол жаргалай  түлөө, алтай һайхан байгаалиин түлөө, ами наһанай, ашта гушатын  түлөө тэмсэхын ехээр тэмсэхэ  еhотойл!

1 хирээ. Э-бе-бе,э-бе-бе, ёстой, ёстой,  тэмсэ, тэмсэ, бабана тэхын баас…

Холоһоон нохойн хусаан хирэйн хаагалаантай холилдоно.

Мэргэн (шагнаархана). Нохой хусаба гү?

Модо бургааһадай  таһара хухархань дууладаад, балгааһанай урдахи талмай дээрэ залуухан һогоонууд гүйлдэжэ ерээд, ангуушанай булаг бэдэржэ тэмтэрһэн газараар гүйлдэн, унхидан үймэлдэнэ.

Томо эбэртэй һогоон (уухилан). Эндэ  газар дороһоо  арюун булаг бурьялан  гарадаг һэн, баһал хатаа!

Һогоонууд. Энэнь баһал хатаа!  Хуурай! Хуурай, хуурай!

Хүгшэн һогоон. Хада майлын шэбээгээр уһа бэдэржэ хэды ехээр  тэнэжэ ябана гээшэбибди. Хаа хаанагүй булагууд хатаа! Борооншьегүй (ёолоно.) Балга уһан хэрэгтэй.

Томо эбэртэй һогоон. Ошое саашаа. Мүнөө дээшээ үгсэн ошоебди!

Һогоонууд эрьелдээд, дээшээ, хада өөдэ  саашаа хүндөөр гүйлдэн  ошоно. Тэрэ дороо модонуудай саанаһаа хэлээ унжылгажа һанжуулһан нохой гүйжэ бии болоно.  Хойноһоонь- барьягар томо эбэртэй буга һундалаад, Амба тайшаагай Наран-гоохон  басаган бии болоно. Хамниган, эвенк яһатан зоной хубсаһанда адлирхуу хубсаһатай. Хойноһоонь томо буга  жолоодоһон, Балта ерэнэ.

Нохой (дэбхэрнэ).Шамай олохоб гэжэ эдээндэ хэлээ һэм! Хэлээ һэм!

Ангуушан ехэ хүхин дохолһоор нохойе тэбэринэ.

Балта( буга дээрэһээ һүрэжэ бууна).  Одоошье шамайе олобобди. Жараахай хэдэн дахин шинии мүр унхидан гээн байжа, олоо.

Нохой. Намгүй һаа юушье бүтөөхэгүй байгаат!

Мэргэн. Би шамайе алуулаашоо үгы юм бэзэ  гэжэ уйдажа байгааб…

Балта. Аха, хаанагүй түмэрнүүд боложо дайда газарнай шатажа байна. Арай гэжэ наашаа ерээбди.

Нохой. Минии, миниил һайгаар түймэрһөө гараад, нүхэрөө олоош!

Балта. Ахай, харана гүш, Наран маанартай!

Энеэһээр Наран –гоохон тээшэ харана. Наран-гоохон  энеэбхилэн , толгойгоо дохино.

Балта. Һанана гүш, ахай? Наранай үхэшөө һаа би баһа үхэхэб гэжэ хэлээ һэм.

Мэргэн. Һананаб.

Балта. Наран һайн боложо байна. Би үглөөнэй шүүдэр, талын, тайгын арза ногоо суглуулаад аргалнаб. Үдэрһөө үдэртэ бэе тамирынь һайн, шанга боложо байна. Булагуудаа, аршаангуудаа сугтаа  бэдэрнэбди.

Мэргэн. Булагуудмнай ошон ошоо юм гү, би хэдэн олон булагуудай гарадаг газар сэбэрлээбиб, уһан бии болоногүйл. Гансааран ехэ юумэ бүтээхээр бэшэл.

Балта. Ши гансааран бэшэш. Бидэ оломди. Шэнэ ноёной хэрзэгы саазаһаа олон зон тэрьелээд, тайга ороо.Бүхы хүнүүд шамай юун гээд амба тайшаатай хөөрэлдөөб, юун тухай гуйгааб гэжэ мэдэнэ. Шамайе бултадаа үнэн зүрхэнһөө дэмжэнэ.

Мэргэн. Олон зон…

Балта (бугын хүзүү тэбэринэ). Энэ һайхан хүлэгүүдыем  харана гүш, аха? Эдээнүүдые ойн арад маанарта үгөө. Тэдээн бултадаа маанарые дэмжэн,  туһалхабди гэжэ хэлээ. Бидэнэр олон болобобди,  ши ганса бэшэш!

Буга (турьяна). Дээшээ, дэшээ ябая…

Мэргэн.  Булагай эхин бэдэрхэеэ һогоонгууд хада дээшээ ошоо.

Балта. Зай, бидэнэр яарая. Тэдэнэй мүрнүүдые гээхэгүйн түлөө шамдуун ошохо хэрэгтэй. Һөөргөө бусахадаа хөөрэлдэхэбди. Хэлсэхэ юумэн олон!

Мэргэн хойноһоонь харан байтараа гэнтэ сошоһон мэтэ байраһаа түргэн бодоод, арһан туулмаг соо түйсэ, бусад амһарта, зэбсэгээ  суглуулна.

Мэргэн. Би эндэ юу хэжэ гансааран байнабиб.  Хойноһоонь ябахамни.

Сашаа ошоно.

3 уйлэ, 2зураг.

Модонуудай саанаһаа хулгайшан бултайгаад, шагаана, хайноһоонь – Сэсэн ноёна, Тоологшо ноён, сагдаанууд аахилһаар гүйлдэжэ бии болоно. Тэдэнэр бултадаа зүдэрэнхэй, бэе нюуртань яра шарха гаранхайнууд.

Хулгайшан (урагшаа дэбхэрэн гарана). Эндэ байна, энэ! Далан долоон хэлэ мэдээшэн — энэ! Наашаа, наашаа ерэгты! Энээниие тайга соо хорголоо гээд таанарта зүб хэлээ һэм!

Ангуушан тэрьедэн гүйхэ гээд даб гэхэдэнь, дээрэһээнь сагдуунууд, хулгайшад  аһалдаад барина.

Ангуушаниие үдьхэлэн, сохин, модондо уяна.  Хулгайшан дээрэһээнь уһа адхана, альгадана.

Хулгайшан. Һэрииш, юун гэжэ мэдээгээ алдаашаани боложо зорёолхожо байнабши!

Сэсэн ноён. Энэ бузарые бэдэржэ бүхы хүлөө холгообоб! (ангуушаниие шаана.) Хаана алта мүнгэн булаатай байнаб, хаана дэлхэй баялиг дараатай байнаб?! Шамһаа бага юумэн хэрэгтэй. Булаша хаана байнаб гэжэ харуулаад үгэхэдэш шамайе тэрэ дороо табихабди!

Тоологшо ноён. Тооложо абаад табихабди. Тоогүй юумэн тоомгүй, тоолохо, тоолохо… Хадын боориин доро талын далан табан тарган тарбаган…

Мэргэн. Амба тайшаа хаанаб?

Сэсэн ноён (хас-хас энеэнэ). Тайшаа, тайшаа, тайшаагаар яахашниб? Би (энгэрээ сохино.) эзэншниб, өөрөө урдашни бэеэрээ байнаб.

Хулгайшан. Тэрэмнай тэнгэридээ дэгдээ– тюу-у! (хургаяа дээшэнь үргэнэ.)

Мэргэн. Нуур  арилгаха, амидыруулха гэжэ хэлээ һэм…

Сэсэн ноён. Нуур, нуур, залхуутай болоош, нуур дурдажа (шаана.) Хатаа хадаа хатаа, үгы хадаа үгы! Алта мүнгэнэй дараса олоод үгэ, маанарта бэшэ ондоо юумэн хэрэггүй. Хэлэ, һура, хорхой жорхой, шубуу шонхорнуудһаа, хаана буласа бииб, тиигэбэлш табихабди. хэлээгүй хадаш ганса шамае бэшэ, хотын зонуудые хюдахабди…

Энэ үедэ бүргэдүүд  дээгүүрнь ниидэнэ.

1 бүргэд. Харыш, харыш, тэрэ хүн зониие абарха хүниинь энэн байнал.

2 бүргэд. Зониие абархаһаа байха өөрыень абархаар саг болоод байнал. Харыш, хажуудань хэн байнаб. Тэдэнүүдые олоод нуур сэбэрхыень асарагты гэжэ нуурай эзэн зарлиг гаргаа бэшэ аал.

Мэргэн (дээшээ толгойгоо үргөөд). Би эдэ хүнүүдтэ нуураа абарагты гэжэ хэлээ һэм. Теэд алта мүнгэнһөө бэшэ ондоо юумэ эдэнэр харанагүй. Намһаа буласа олохыемни нэхэжэ байнал. Олоогүй һаамни олон хүнүүдые хороохобди гэжэ занданал…

1 бүргэд. Алтанай нюуса гэнэ гүш? Дэлхэй дээрэ алта мүнгэнэй эгээн ехэ дараса нуурай эрьеын намаг соол. Дэлхэйн ехэ баялиг  нуурай эрьеын намаг соо. Баялиг –нуур соо!

2 бүргэд. Нуурай эзэн баялигаара хубаалдахаяа эдэ хүнүүдыешни хүлеэжэ байна. Хүлеэжэ байна. Хүлеэжэ байна…

1 бүргэд. Хэн тэрэ ехэ баялиг  эгээн түрүүн олоноб, тэрэл хүн дэлхэйн эзэн болохо.

Мэргэн (гайхангяар). Нуур соо?

Сэсэн ноён (ангуушаниие үдьхэлнэ).Үхэһэн тэнэг! Нуур нуур гэжэ  нугтаганахадаш шиир  шэхэмни шиирэнэ. Юун тухай тэрэ шубуунтай хөөрэлдөөбши! Үтэр түргэн хэлэ! Хэлээгүйболшни би ганса шамайе бэшэ, олон хүнүүдые  саазалхаб.

Мэргэн (гэнтэ һэриһэн мэтэ даб гээд, толгойгоо һэжэрнэ).  Мэдээб, мэдээб, хаана ехэ буласа бииб гэжэ мэдээб.

Сэсэн ноён. Хаана?

Тоологшо ноён. Хаана?

Хулгайшан. Хаана?

Мэргэн. Дэлхэй дээрэ эгээн ехэ алтанай дараса нуурай эрьеын намаг соо гэжэ бүргэд шубууд хэлээл даа.

Сэсэн ноён. Юу?  Худалаар ши бү хэлэ!

Мэргэн. Үнэншэхэ болихо- танай дуран.

Сэсэн ноён (ангуушаниие сохино). Үнэхөөр, үнэхөөр хэлэ, үгы һаа энэ дороо алуулхаш! Юун гэжэ шубууд хэлээб?!

Мэргэн (арай амидыхан). Дэлхэйн баялиг нуурай эрьеын намаг соо гэнэл! Хэн тэрэ булаша  эгээн түрүүн олоноб, тэрэл хүн дэлхэйн эзэн-баян болохо.

4 уйлэ 1зураг

Гар уяатай ангуушаниие шэрэн түлхин, Сэсэн ноён,, Тоологшо-ноён, сагдаанууд, хулгайшан гээд нуурай эрьедэ дүтэлжэ ерэнэ. Ангуушан арай гэжэ ябана

Хулгайшан (айнгяар). Эндэш гайтайхан лэ  намаг байгаа һэн. Ши өөрөө эндэ хосорон алдааш. Тиигээд маанарые эндэ шэнгээхэ гэжэ ябаашажа ябанагүй бэзэш.

Мэргэн (мүрөө хабшана). Шэнгээ үгы ха юм биб. Хүл дороо томо хайрсаг, ханзануудые дайраа һэм.

Хулгайшан. Хайрсагуудые!

Тоологшо. Ханзануудые!

Сагдаанууд. Хайрсаг ханзануудые!

Мэргэн. Хэн тэрэниие түрүүн олоноб, тэрэ бүхы баялигай эзэн болохо гэжэ бүргэд хэлээ. Би мэдэнэгүйб… Минии һанахада бултыень  хоорондоо хубаагаа хада һайн.

Сэсэн ноён (хажуу тээшээ). Хэн шамтай хубаалдахаа байгааб!

Хулгайшан (хажуу тээшээ). Би хэнтэйшье хубаалдахагүйб.

Тоологшо ноён. Намһаа һайнаар тооложо, баян дээрэ баялиг нэмэжэ байха хүн дэлхэйдэ үгы. Минии буласа!

Сагдаа. Минии!

Сагдаа. Минии!

Сэсэн ноён. Холо байгты, минии!

Хулгайшан. Бурхан зүг, минии!

Бултадаа бэеэ бэеэ түлхин намагай шабар руу даб гэжэ гүйлдэнэ. Сэсэн ноён  гэнтэ ангушаниие гарһаань  татаад, өөр тээшээ татана.

Сэсэн ноён. Буласа намтай эндэһээ гаргалса. Шамһаа һайн хэн тэрэниие мэдэнэб! Худалаар хэлээ һаа эндээ хосорхош!

Намаг руу оронод. Хэдэн тээһээнь муухай абяан, хархираан дуулдана.  Хэдэн тээһээнь һүльмэгэнэһэн гарнууд харагдаад, шабар соо булаша бэдэржэ байһан хүнүүдые татана. Ехэ шууяан, наншалдаан, хуугайлаан болоно.

Мэргэн. Иигэжэ наһамни эсэстээ ерэбэл. Эдэ этэгээдые абаад, энэ наһанһаа гомдолгүй халиихам.

Ангуушан Сэсэн ноёндо аһалдаад, наншалдан,  саашань,  гүнзэгы руу татана. Гэнтэ  нуурай эрьедэ ангуушанай  һамган гүйжэ ерэнэ. Ангууушаниие хараад, гараа тэрээн  тээшэ һарбайгаад, гүйн, нуур руу баһал ороно.

Һамган. Хайратамни! Одоошье гэжэ шамайе олобоб, хэдэн хари  газараар төөрижэ ябаад шамай бэдэрээбиб!

Мэргэн (сошожо). Ши гүш? Яба эндэһээ! (түлхинэ.)

Сэсэн ноён. Хаанаб  булашам?! О-ёо, юун намда аһалданаб, тонил, тонил!

Тэдээндэ муухай һүүзэгэр амитад  уһалдаад, орёолдон, саашань татана. Сэсэн ноён аһалдаһан үлэнтэнэй гарнуудые сохин арбаганана, хажуудань хулгайшан, тоологшо ноён, сагдаанууд-бултадаа шабар соо умбан арбаганалдана. Хэдэн тээһэнь шабар сооһоо гарнууд гараад, ангуушанай хүлһөөнь шэрэлдэнэ. Ангуушан ехээр айжа, хашхараад, намагһаа холодохо гэжэ һөөргөө хатуу газар тээшэ мүлхинэ. Ожорһон хүдэлжэ, ожорһоной хоорондуур сайбар хүхэ һүльмэгэр этэгэдүүд һүлмэгэнэн  харагдаад, тэдэниие өөр тээшээ татана

Бултадаа. Ай зайлуул! Абары-ыт! Абарытээ! Ямар шүтьхэр эндэнь байнаб, абарытээ!

Хажуу тэһээнь хахир хоолойгоор энеэдэн, һаршаганаан, шэбэнээн дуулдана.

1 абяан. Минии, минии , би түрүүн эзэмдээб.

2 абяан. Тонил эндэһээ, энэ минии хоол!

3 абяан. Юундэ шинии юм, минии, минии хоол.

4 ябяан. Ши һая эдеэлээ һэнши, мүнөөө минии и оошор, минии оошор.

5 абяан. Түргөөр тата наашань, хубаахабди.

6 абяан.  Бү таби, бү таби, өөр тээшээ шангаар тата.

7 абяан.  Һэй, булта ондо ондоо тээшэнь татангүй, сугтаа, эбтэгээр татая, бултадаа хубаахабди.

Энэ тоосоото  абяан нэгэ доро,  хэдэн тээһээ дуулдана. Ангуушан уухилан, намагһаа гараха гэжэ оролдоно.

Мэргэн. Бурхайн, бурхан, туһалытээ би юм һаа! Ямар шүдьхэрнүүд намда аһалдааб! Туһалы-ыт!

Эрьеын хатуу газар тээшэ тэдэнэр  жүтхэнэ, хүхэ сагаан һүлмэгэнэһэн юумэнүүд ангуушанай хүл, бэеһээнь орёолдоһоор. Холоһоо шубуудай шулаганан пишаганан хөөрэлдэхэ дуулдана.

1 шубуунай абяан. Харыт, харыт, эдэ хүнүүдые намаг үрэбхихэнь…

2 шубуунай абяан.  Намаг бэшэ намагай улас…

3 шубуунай абяан. Садаха дэбтэхээ болиһон намагай үлэнтэн альбангууд!

4 шубуунай абяан. Эндэ һая ангаһан тугалые үрэбхеэд, саданагүйл.

5 шубуунай абяан. Үлэнтэн хэзээдэшье садахагүй, садахагүй, садахагүй…

6 шубуунай аябан. Эдэшни нуурай  бузар бог арилгаха болоолнуудынь ха юм.

7 шубуунай аябан. Нуурай эзэнэй богоолнууд муухайдаа дарагдаад үлэнтэн болоо юм гү?

Мэргэн (Шабарһаа һамгаяа гаргаха гэжэ түлхинэ). Юундэ намайе бэдэрээбши? Би хаан баян бэшэ ха юм биб! Ошо, яба эндэһээ!

Муухай хахир хоолойтой энеэдэн, шомшорхо абяан: Энэ минии, энэ минии..”

Һамган. Ай зайлуул, эдэ юунүүшынь намда аһалдана гээшэб! Абарытээ!

Мэргэн. Юундэ нааша орообши, хосорхошнил!  Намагай хүхэ шабарта хүхүүлхэмнай! Гара эндэһээ, намһаа түлхилдөөд, эрье тээшээ мүлхи!

Һамган. Шамгүйгөөр эндэһээ гарахагүйб. Хүлисөөрэй намайгаа! Эндэһээ гараа хадаа сугтаа, хосороо хадаа сугтаа!

Нохой хусаһаар бии болоно, эрьеээр гүйнэ.

Нохой (һүүлээ шарбан). Һаб һаб, һуй-е, пээ! Далан долоон хэлэ мэдээшэмнай дахяад эндээ тамаржа байнал! (шангаар хусан, урагша хойшоо гүйнэ.) Һүй-е, хүзүүндэнь шалза мэтээр  нэгэ һамган аһалданхай. Түлхихэдэнь бүрил ехээр аһалдана. Һүйе, боожо байнал, хүзүүндөө хүрэтэрөө шабарта хүхүүлбэл!

Нохой хусан, ганиран, эрьеээр гүйнэ.

Нохой (гангинана). Һүйе, гарнуудынь арай хүдэлнэл. Тю шоорто, хосороо, хосороо! Балта-а Балта

Нуурай эрьедэ Балта хүбүүн гүйжэ гараад, ургаяа ангуушан тээшэ шэдэнэ. Ангуушан ургын эшэһээ аһалдана, һамганайнгаа һуларжа байһан гарнуудые баһал ургын эшэдэ барюулна.  Хүбүүн ангуушаниие һамгантайнь татажа эхилнэ. Хойноһоонь нохойнь самсаһаань татана. Тата татаһаар самсыень хахалад, хойшоо мухарин унашана. Таталда таталдаһаар хүбүүн һолжороод, ургынгоо хойноһоо баһал шабар руу унана. Нохой ухаа алдаад, гүйнэ.

Нохой (мэгдэн, собхорон, гүйнэ). Умпараа, умпараа, бултадаа хосорхонь лээ!

Харанхы боложо эхилнэ. 

Нохой (Хоншоороо дээшэнь үргөөд гашуудалтайгаар улина).  Хайран-хайран эзэмни, балшар хүбүүн баатарни, хайран хайран нүхэрни, хайран Балта эзэмни!  Бага наһандаа хосорбо гүш? Гэнэн дээрээ гэнтэбэ гүш? Хонгор дээрээ хохидобо гүш? Дайсанай харада унаба  гүш?

Холуур сахилгаан аргаахан сахилзана. Шабарта хүхүүлжэ байһан хүнүүдэй толгойнууд эреэ маряанаар харагдаад, үгы боложо эхилнэ. Нуурай намаг соохи тэмсээн замхажа эхилнэ.

Нохой (улина).  Залууш хадаа задарюун бэлэйш, эдирш хадаа эрэлхэг бэлэйш, эрхы дээрээ эмтэй бэлэйш, долёобор дээрээ домтой бэлэйш, альган дээрээ альбаа шахаад, арга хэдэг алдарта эмшэн боложо абаа бэлэйш, хүдэр хүсэндөө мэнэ орон, хүдэр хүн боложо ябаа бэлэйш!

Сахилгаан ехээр сахилгаатана, һалхин улиһаар бодоно.

Нохой. Ахатай болооб гэжэ ангуушан баатартай нүхэсөө бэлэйш, анда нүхэд гэлсэжэ, амин голоо абаралсаа бэлэйш, арад зоноо абархам гэжэ, нуур голоо сэбэрлээ бэлэйш, соол уһаяа арюудхаа бэлэйш, сорьёмо аршаанаа аршалаа бэлэйш…

Һалхинай уляантай нохойн уляан ниилэнэ. Тэнгэри лужаганана,  газар хүдэлнэ, нуурай шабар хүлбэлзэнэ.

Нохой. Даб гэмэ дайда бэлэйш, далай мэтэ уһан бэлэйш, хүүемэ хангай дайда бэлэйш,  хүжэ модон хизааргуй бэлэйш, голойш уһан  арюун  бэлэй, эхин булагһаа сарюун бэлэй, нууртаа долгилон ородог бэлэйш,  амин голтониие тэнжээдэг бэлэйш, агууехэ  һахюуһатай  бэлэйш, гал дүлөөр лужаганаһан абарга ехэ эзэнтэй бэлэйш…

Тэнгэри лужаганан абяа гаран,   газар хүдэлнэ, нуур  хүлбэлзэнэ. Бүрэнхы соо сахилгаанай гэрэлдэ намаг сооһоо гэнтэ луугай толгой харагдан, бүри ехээр лужаганаан дууладана. Толгойгоо һэжэрэн луу дээшээ үндынэ, эрье тээшэ алхаад, ангуушаниие шэрэн гаргана. Ангуушанай бэедэ һамганиинь шагтагалдана. Ангуушан шэнгэжэ эхилһэн Балта хүбүүндэ гараа һарбайн, тэрэниие өөрынгөө хойноһоо шэрээд, баһал шабарһаа гаргана. Луу хүндөөр аахилан, Һалганаһан хүл дээрээ тогтожо ядан газарта унана. Хажуугаарнь ангуушан, һамган,  хүбүүн хэбтэнэд.

Нохой (һүүлээ хүл доогуураа  хабшан). Ай бурхан, Сэгээн нуурай эзэн, таа бэеэрээ гээшэ гүт?! Юун теэд нуурай эзэн хосороо гэжэ этэгээд үгэ дуула һэм биб?

Луу (арай гэжэ амяа даража ядан). Харанагүй гүш, шарбуур, арай амиды байхыем.

Мэргэн. Сэгээн нуурай эзэн! Хүлисыт даа маанадые! Хүлисыт даа хүнүүдые.

Балта (эрьелдээд, ханяана). У-ух ! Сэгээн нуурай эзэн! Таниие иимэл байха гэжэ ходо һанадаг һэм.

Тэрэ толгойгоо арай гэжэ үргөөд, лууда мүлхижэ дүтэлөөд, бэедэнь духаараа аргаахан хүрэнэ.

Балта. Сэгээн нуурай эзэн! Хүлисыт даа мааанадые. Нютагаймнай олон хүнүүд хатаһан булагуудаа оложо, һэргээжэ эхилээ. Хүлисыт даа. Амиды мэндэ ябаа сагтаа аршалхабди танаа.Таниие, байгаалияа абарха тухай Ангуушан ахын  хэлэһэн үгэнүүдые арад зон мэдэнэ… Мэгзэм мэтээр бултадаа шэбшэнэбди. Амба тайшаагай нуур хатааха гэжэ ажал эхилхэдэнь нютагаймнай олон хүнүүд тэрьелээд, ой тайгаар хоргодоо. Хатаһан булагуудаа оложо, һэргээжэ эхилээ…

Луу үндылгөөд, һуняаһан мэтээр бэеээ һэжэрнэ.

Луу. Байгаалиие хүн диилэхэ юм аал. Байгаалиин гол, нуур, хада уула, талын жалга бүри өөрын эзэнтэй. Хэтын хэтэдэ тиимэ байгаа. Ерээдүй сагташье  тиимэ байха, хэзээдэшье хубилхагүй. Хүндэлжэ байгаалидаа һай хэхэдэнь байгаалиин эзэд һайень арьбидхан бусаагаад, хорлоходонь урдаһаань бүри шэрүүнээр харюусаад байхал…

Луу шагнаархана, толгойнь һалганана.

Луу. Хаанаб даа уһан шол- шол гэжэ урдаһан  шэнги…. Үгы даа,  миин хооһон  һанаан…

һалхин намдана. Үхибүүнэй энеэдэн холоһоо аалиханаар зэдэлжэ,  урдаһан уһанай абяантай холилдоно.

Луу. Энэ юун бэ? Юун жэргэнэб?( Толгойгоо һэжэрнэ.) Шэхэн соомни юун жэргэнэб? Мүнгэн хонхо мэтээр хүүгэнэй энеэдэн дуулданал… Али юун бэ? Миин минии  һанаан гү?

Огторгойдо бүргэдүүд бии болоно.

Бүргэдүүд. Угтагты, угтагты!Унтаһаниинь һэригты, һажаһаниинь һархайгты! Булагай эхин олдоо. Газарай  хүрьһэ нэбтэрэн,  нулимса мэтээр мэлмэрэн, арюун сэбэр уһанай түрүүшын дуһалнууд дуһажа  захалаа. Угтагты, угтагты, дээрэһээ наашаа  ерэжэ байна, Угтагты, угтагты, арюун уһаяа!

Луу (дээшээ харан шагнаархана.) Нээрээ, үнэхөөр хүүгэнэй  энеэдэн дуулдана. Энэ булагайм һүнэһэн ха юм. Булагайм һүнэһэн амидыраад,  намдаа бусажа ябана ха юм.

Мэргэн, Балта, һамган, нохой баһал, дээшээ харан, шагнаарханад.  Луу бодоод,  намаг дээгүүр, шабар гэшхэнгүй, аалиханаар  агаараар ябаад далда ороно. Балта хойноһоонь амаа нээгээд харана. 

Балта (нюдөө нюдаргаараа нюхана). Үнэхөөр Сэгээн Нуурай эзэн байба гээшэ гү?  Үнэхөөр гү? Али зэрэлгээн байба гү? Тон иимэхэнээр лэ таниие зүүдэн соогоо харадаг һэм даа… Сэгээн Нуурай эзэн…

Һамган (ангуушанда  дүтэлөөд тэбэринэ). Хүлисыш даа, хайратамни. Алта мүнгэн гэжэ дуулаад ухаамни балайршан алдаал. Теэд шиниингээ  ябашаһан хойно юун гэжэ алдуу хэжэ байһанаа мэдэрээлби. Гансал шиниингээ хажууда жаргалтайб…

Мэргэн. Бишни баян бардам хаан бэшэлбидеэ…

Һамган (эшэнгеэр энеэжэ, гараараа нюураа хаагаад, ангуушанда нэнгэнэ). Хая, хаантай ханхармайтай…

Мэргэн. Нэгэ булагай эхин олдоо гэнэ… Ямар олон булагуудые һэргээхэ хэрэгтэйб!

Балта. Бултадаа ажаллахабди.  Бүхы арда зонтоёо ошоод нангин булагуудаа бэдэржэ, һэргээжэ, арюудхахабди. Нуураа тунгалаг һайхан  уһатай болгохобди.

Үхибүүнэй хонгёо  энеэдэн шол шол гэжэ уһанай дуһалнуудай абяантай хамтаран, хүгжэм мэтэ зэдэлһээр. Саада талын эрьеһээ нуур руу нариихан соргоор  уһанай дуһалнууд шол шол  дуһажа  эхилнэ. Хойноһоонь Буга унаһан Наран гоохон бии болоно. Хажуудань һогоон буга  һундалһан хүнүүд. Хүнүүд уһанда дүтэлөөд, альгадаа табин уһа ууна. Уһанай тунгалаг дуһал агаарта  ниидэнэ, наранай гэрэлдэ ялаганан,  һолонго татана.  

Мэргэн, һамганиинь, Балта, Наран гоохон, бэшэ хүнүүд  тэбэрилдэн зогсоно. Хойноһоонь  луу, болон бусад амитад гаража ерэнэд.

Луу.  Хүн.Хүнэй хүбүүн хүйхэр.

Хүүен байhан хангай тайгаяа,

Хүжэ модоёо хизааргүйгөөр,

Хайрагүйгөөр хюдаhан,

Урдажа байhан уhаяаа,

Үерлэн хатардаг голнуудаа

Эхин булагhаань бузарлаhан,

Үрэhэтэ баян талаяа

Орьёл, хада, доботойнь

Шархатуулан малтаhан,

Ургамал ногоотойнь

Ган гасууда хагдаруулhан,

Тойрон байгаалияа  бурьюулан,

Талын хэнзэ шорой шэнги

Баhал саашаа мухаридаг

Байhан дэлхэйн эзэнби гэhэн

Хүнэй ябадал муухайл!

Хамаг дайдын хаанби би гэһэн

Хүнэй ябадал сээртэйл!

Хүн, сээр  бүү хыш

Хүн, ябадалаа арюудхыш!

Асари могой. Хүн, хүн!

Элинсэгэй арюун захяа

Эльгэнһээ бү гаргыш!

Аша гушанарай

Аза жаргал

Амиды наһандаа аршалыш!

1 Буга.           Хүн, Хүн!

Хүхэ номин тайгаяа,

Хизааргүй хүжэ баялигаа

Ашанартаа үлээгыш!

Алтан дайдын баялигы

Үринэртээ үлээгыш!

2 Буга.    Хүн,хүн!

Үрэhэтэ баян талаараа

Адаһа малаа үдхын

Алтан байгаалияа абаран

Ашынгаа  зол аршалыш!

3 Буга. Хүн, хүн!

Шэрүүн шуhата ябадалдаа

Шорото агтын хазаарые

Халта татан аалидыш!

Шонын үлэн уляанһаа

Шолмос боомын харгыhаа

Халта халин тогтыш!

1Бүргэд.    Хүн, хүн!

Юртэмсын олон үйдэл соо

Юрынш байдалай эзэн бэшэш,

Хамаг наhанай гүйдэл соо

Хамаг дайдын хаан бэшэш!

2 Бүргэд.  Хүн, хүн!

Хэhэн хэрэгээ хэмнэн сэбэрлыш,

Ябаhан газараа арюудхан аршалыш!

Нохой.   Хүн, хүн!

Түрэл дайдаяа энэрхэн,

Хайрлан, харамнан,

Бурханайнгаа урда буянтай ябыш!

Балта. Хүнүүд, хайрата арадни!

Түрэл тала дайдаяа

Тоборгон бү hандааел!

Урдажа байhан уhандаа

Муухае бү хаяел!

Модо тайгаа хэрэгтэгүй

Мундуурхан бү отолоел!

Хангайда үдэhэн ан гүрөөhэеэ

Хомхойрон бү  хюдаял!…

Һамган.     Мянгаад жэлэй урда тээ

Талын хонхордо тогтоhон уhан

Урдамни хаяагуй харьярлаг лэ.

Натархай намдуу долгидынь

Наранай гэрэлдэ миралзаг лэ,

Наран-гоохон.  Тунгалаг һайхан уһан соонь

Загаһа жараахай үдэг   лэ

Арюун сэбэр элһэн соонь

Үхибүүд хүльбэрэн наадаг лэ!

Мэргэн.  Хүб хүхэ тэнгэри

Хүжэ ногоон тайга,

Намжаа тэнюун тала,

Орьёл томо хаданууд

Хүүен урдаһан голнууд,

Шүдэ сорьёмо булагууд,

Эмтэй домтой аршуунгууд-

Турэл арадайм шүтэн мүргэдэг

Дэлхэйн ехэ зэндэмэнил!

Альган дээрэ үргэһэн

Үри хүүгэн мэтээр

Хайрата Байгаалияа аршалан, энхэрэн,

һэргээн, һүгэдэн, арюудхан  бултадаа ябаял!

 

Хүгжэм. Хүшэгэ.

P/s Энэ  зэжэгые томо хүнүүд, үхибүүдшье наадаха аргатай. Зүжэг дэн томо гэбэл, морин, үнеэн, хонин, хоёр үнэгэдтэй гү али турлаагуудтай хэһэгүүдые отолжо абахада боломоор.

Баира Бальбурова

 

 

 

 

 

 

 

 

Дух озера.
Пьеса для детей и взрослых.
(Написана по мотивам бурятских сказок)

Действующие лица.
Охотник Мэргэн — молодой мужчина за 25 лет.
Жена — молодая женщина примерно 20 лет.
Балта — лекарь, 16-18 лет.
Наран — дочь правителя 16-18 лет.
Вор — мужчина неопределенного возраста.
Правитель — тучный мужчина 50-60 лет .
Мудрый советник — моложавый мужчина лет 30-40.
Мудрый счетовод – толстый мужчина 40-60 лет .
1 Стражник.
2 Стражник.
Рыбка — собака лекаря Бата.
Дракон — Великий дух (хозяин) озера.
Асари змея
Малыш змееныщ.
Толстяк змееныщ
Худой змееныш.
1 мышь
2 мышь
Лошадь.
Корова.
Баран.
1 лиса
2 лиса
1 ворона
2 ворона
1 орел
2 орел
Старый олень.
Старая олениха.
Олененок.
Благородный олень.
Дикие козы.
Лось.
Белка.
Болотные нечисти.
Птицы.

ПРОЛОГ

Лес. Охотник по имени Мэргэн крадется среди деревьев. Прислушиваясь, наставляет ружье, прицеливается. Делает осторожный шаг вбок, спотыкается об валун, следом грохочет звук выстрела, охотник кувырком падает вниз, в яму. Яма — овальная внутри змеиная нора. Охотник встает, оглядывается. Сверху, сквозь ветки и листья просачивается свет. В центре — светлее, чем по краям. Со всех сторон к нему подступают к нему змеи — большие, маленькие.
Малыш-змееныш. О-о, какого серта к нам занесло!
Толстяк-змееныш (подходит, перекручиваясь телом). Эй, ты кто такой? ? Эй, с неба свалился?
Малыш-змееныш. Уй-е, опасно! Отойди, отойди от него!
Отползает дальше, прячется за другими змеями,  высовывает голову между их тел. Толстяк-змееныш толкает охотника, тот отталкивается и отпрыгивает назад.
Толстяк – змееныш. Дерется еще, реально дерзкий бес! А ты рассчитал свои силы? (смех.) Ты уверен, ты сильнее меня?
Худой змееныш. Придуши, брат примени коронку !
Змеи (перебивая друг друга) Самый дерзкий, самый сильный? Ну, давай, покажи силу!
Змеи окружают охотника, бьют хвостами. Охотник покрывает голову руками, от ударов падает кувырком.
Подползает большой змей, и обвивает телом белый камень в середине, следит за ними.
Змеи (перебивая друг друга). Сильнее! Ко мне! Бей!
Охотник, подкатившись,ударяется головой о бок большой змеи. Поднимает голову — над ним большая белая змея.
Асари змея. Добрый день, молодой человек. Кто ты? Как оказался в моих владениях?
Охотник Мэргэн. Я-я охотник Мэргэн. Уп-пал… Во время охоты упал, и в-вот…
Асари змея. Охотник значит? Охо-отничек.
Охотник кивает головой, пятится назад. Змея сползает с камня, принюхиваясь к охотнику, кружит вокруг него.
Асари змея. И много ли ты зверей перебил, мил охотник?
Охотник Мэргэн. На еду хватало, только сегодня.., ни зверя, ни птиц.
Змея приближается, принюхивается, отходит, то поднимая, то опуская голову, пристально смотрит на охотника.
Асари змея. Я узнала тебя, человек!
Охотник Мэргэн (зажав плечи, испуганно следит за головой змеи). Узнала?
Асари змея. Много лет назад прибыл большой огонь и начал пожирать все на своем пути. Все бежали куда глаза глядят, а вы, люди, остановившиеся родом на лесной поляне, тоже бежали, все-все побросав…
Охотник Мэргэн. Такое не забудешь…
Асари змея. Во время побега ты оглянулся и увидел на ветке маленького змея. Ты ведь был?
Охотник Мэргэн. Э-э-э. Тот, свисавший с ветки, был совсем маленький (показывает руками.) Вот такой.
Асари змея. Вернулся, положил меня в суму и перенес на другое место… За то наша мать королева одарила тебя знанием змеиного языка…
Охотник Мэргэн. Я и не знал…
Маленький змееныш. Какой ты смелый бес, маму спас!
Змеи. Смелый, не побоялся, молодец, герой.
Асари змея. Пришло время мне самой отблагодарить тебя, человек. Что ты хочешь, что тебе нужно, человек?
Охотник Мэргэн. Э-э, н-ничего…
Асари змея. Я помогу тебе достать все сокровища земли. Покажу места, где лежит серебро и золото…
Маленький змееныш. Эй, силовек, я плинесу тебе самое вкусное на земле. (тормошит охотника.) Самых, самых вкусных чельвей, личинок. Надкусишь вот так, а сок…, сок , он такой аломатный, такой вкусный (глаза закатывает, причмокивает.) Или мысей, ты любись мысей, а?
Асари змея. Я покажу самые богатые клады и залежи золота, драгоценных камней…
Маленький змееныш (недовольно). Золото, камни, ни покусать, ни попить…
Толстяк змееныш. Вали, козявка (толкает маленького.)

Маленький змееныш ( Сепелявки- козявки, сами такие.
Асари змей. Много золота — много власти. У тебя ее будет столько, сколько нет ни у кого на всем белом свете! С золотом и деньгами ты не будешь больше охотиться …
Охотник Мэргэн. Не буду охотиться? (чешет голову.) Не ходить по моему лесу, не выслеживать следы зверей?
Асари змея. Отдыхая только, развлекаясь…
Охотник Мэргэн. Мой отец охотился, отец моего отца охотился. Отца моего отца отец, все мои предки жили дарами этого леса. Без охоты – это же как отказаться от воздуха…
Асари змея. Ты станешь властелином земли. Высокопарные князья, короли, могущественные хозяева далеких земель –все будут подвластны тебе. Ты будешь вершить миром! Сотни слуг  будут суетиться, угадывая  твои желания. На столе твоем будет самая изысканная еда и  тебе не придется даже пальцем пошевельнуть.  Знай и жуй. Прикажешь, и зажуют для тебя.
Охотник Мэргэн (вздагивает) Ужас. Как представил, так сразу пот прошиб. Скажу — жуй, так и будут жевать?  Вот так ли: иди, сиди, ходи, неси, встал, упал, воюй не воюй, мирись, не мирись, готовь, подай (вытирает пот со лба.) Ей богу, тяжкий труд.
Асари змея. Тяжкий… И голые твои пятки никогда не познают земную грязь и твердь ….
Охотник Мэргэн. Нет, нет! Чем так наказывать, придушите сразу на месте!
Толстяк-змееныш (фыркает в сторону). Пфф. Сразу видно, птица — низкого полета. Б-бедный человеч-чег! Червяк, рожденный ползать, летать не в силах! Эх! Мне такую власть! Ох я бы, ох, я бы такую веселуху устроил!
Худой змееныш. И я бы, и я бы …
Асари змея. Отказываешься от кладов, от золота и богатства? Еще раз говорю, с деньгами человек…
Охотник Мэргэн. Да не надо мне никаких кладов, куда мне с ними!
Асари змея. Пусть будет по-твоему. Тогда подарю тебе возможность, которой нет ни у кого. С моим даром ты не пропадешь.
Охотник Мэргэн. Дар?
Асари змея. Познай язык семидесяти семи зверей, птиц и духов природы.
Охотник Мэргэн. О!
Асари змея. Есть одно условие. Ты никому не должен говорить о своем даре. Понятно?
Охотник Мэргэн. Никому? Почему?
Асари змея. Проболтаешься — можешь погибнуть,.. Беда пойдет по пятам.
Звучит музыка. Спускается туман, темнет.
Асари змея. Я предупреждаю, никто не должен знать о твоем даре!
Охотник Мэргэн. Никому так никому! Молчок-молоток!
Когда светает, охотник идет по лесу, оглядываясь по сторонам, прислушивается к звукам. Смотрит вверх, смеется.
Охотник Мэргэн. Эти птицы еще те сплетницы, хуже женщин….

1 действие 1 картина
Ночь. К дому охотника подкрадывается вор. Подходит к ограде скотного двора, потом, раздумав, на цыпочках подходит к хлипкой двери и прислушивается.
В домике охотника дальнем углу на кровати спит охотник с женой. Охотник приподнимает голову, прислушивается. Ближе к сцене — большим планом — очаг с затухающими углями. Над ним — котел на трех ножках. Две мышки бегают вокруг котла.
1 мышь. М-м-м, как вкусно пахнет! Какой необыкновенно вкусный аромат идет с котла. Милый, понюхай, как это вкусно! Море молока! Молочное море покрыто белой пенкой как шапкой снежной, белой, хрустящей. Слышишь? Пе-енкой. Нежнейшей, вкуснейшей молочной пенкой. Хоть раз облизнуть бы. М-м-м.
2 мышь. Брось, какие пенки, вдруг утонем!  Здесь крошки от шанег, тоже вкусные, поедим и домой. Дети ждут …
1 мышь. М-м-м, как это вкусно. Ой не могу, голова кружится от запаха пенки! Нежная, вкусная, м-м, слюной подавлюсь, в обморок упаду. М-м, пенки!
2 мышь. Брось свои прихоти, пошли отсюда!
1 мышь. Какие прихоти? Всего лишь хочу вкусно поесть и что в этом плохого?! ( топает ногами.) Дура я! Зачем с тобой живу, раз ничего для меня не можешь сделать, слабак! (плачет.) Не любишь ты меня!
2 мышь. Что ты, дорогая, что ты, все для тебя, все для тебя сделаю. Иди сюда, милая, давай, покушай пенки. Залезай, а я крепко ухвачусь за твой хвостик. Иди, буду тебя держать.
Первая мышь карабкается на котел, вторая мышь держит ее за хвост. Слышны причмокивающие звуки — 1 мышь ест пенки и пьет молоко. Второй мыши не стоится смирно, то чешется, то гладит живот. А вор за дверью, переминаясь с ноги на ногу, зевает, ковыряется в носу, но не отходит от двери. 2 мышь внезапно чихает и отпускает хвост изо рта. Хвост пропадает в котле, слышен писк и побулькивание. Вторая мышь бежит вокруг котла.
2 мышь. Караул! Караул! Что я натворил, дурак! Спасите, спасите мою жену! Как же я один подниму детей! Караул! Что я натворил?!
Охотник со смехом поднимается с кровати и вытаскивает из котла мышь. Мыши убегают. Поднимается жена охотника.
Жена. Как узнал, что мышь попала в котел?
Охотник Мэргэн. Да молоко забулькало.
Жена (подскакивает с кровати). Булькало говоришь? Какой ты странный стал! Молоко забулькало! Да ты меня обманываешь! Бродишь, где-то пропадаешь целыми днями. Что от меня скрываешь? Говори, что скрываешь от меня?!
Охотник Мэргэн. Ничего не скрываю, отстань!
Жена (топает ногами). Ты меня дурой назвал?! Обманщик, зачем за тебя замуж выходила, всю юность с тобой погубила (рыдает.)
Охотник Мэргэн. Успокойся, милая, не обманываю, просто…
Жена. Просто что? Что такое ценное скрываешь от меня, а? Скажи сейчас же, а если не скажешь…
Охотник Мэргэн. Я давал слово не говорить никому…
Жена. Что, что, говори скорее, кому, какое дал обещание?
Охотник Мэргэн. Нет, будет худо. Беда пойдет по пятам, смерть…
Жена(посмеивается). Ну ты что, какая смерть?! Я то думала — мой муж отважный человек, а не с сердцем кролика, ха-ха.
Охотник Мэргэн. Ни один человек не должен знать…
Жена. Разве же я человек?! Я жена твоя, не чужой человек. Половинка твоя, часть тебя. Ты мой, я твоя, какие секреты могут быть между нами? ( обнимает.) Ну.
Охотник Мэргэн. М-да, верно, не чужие ведь, какие секреты…
Вор за дверью напряженно слушает, чуть приоткрывает двери.
Охотник рассказывает жене, та слушает, кивает головой и нетерпеливо взвизгивает.
Жена. К-как? З-змеиная царица предложила золото и серебро, богатства, все клады земные?
Охотник (кивает головой). Все клады…
Жена (трет виски). П-подожди, я правильно поняла? Тебе предложили несметные богатства, а ты отказался и выбрал язык зверей? Никому не нужный…
Охотник Мэргэн. Почему не нужный, нужный… кхе-кхе.
Жена (ходит, жестикулирует руками). Благодаря тем несметным богатствам я могла стать самой бога…Великой! Царицей. Да кого там (машет рукой.) Королевой! Всей земли владычицей! Одетая в шелка, бархат, в драгоценные каменья, золото, я бы уж как сияла и переливалась! Затмевала бы само солнце и луну! Указательным пальчиком, вот этим, да сотням слуг — подь, подай, принеси, то, се. И ты, глупец, забрал у меня эту возможность?! Ах, какая я несчастная!
Охотник Мэргэн. Перестать, милая (пытается обнять.)
Жена (срывает его руку с плеч). Отойди от меня, прочь от меня, недостойный! Иди сейчас же обратно к змеиной царице, верни обратно никому не нужные языки и замени на клады! Немедленно иди!
Охотник Мэргэн. Да зачем тебе…
Жена. Ты думаешь, недостойна быть богатой?! Отойди, иди отсюда, не возвращайся, пока не принесешь богатства!
Жена толкает мужа, охотник со смехом хватает суму, на ходу надевает обувь и выходит из дома. Вор отскакивает от двери и отступает в темноту.

1 действие 2 картина.
Охотник проходит мимо скотного двора и слышит разговор .
Лошадь. И-хо-хоо!Жена выгнала  хозяина, и он уходит. Хоть бы меня оседлал и забрал с собой!
Корова. Муу-му! Слабак твой хозяин. И правильно! Зачем муж хозяйке, мое молоко будет пить и всегда будет сыта.
Баран. Глупее слов не слышал. Для тупых коров и простое человеческое благородство кажется слабостью. Зря наговаривают на овцу, что, мол, глупа да наивна. Есть глупее! Ой-ё! Теперь  волки лесные нападут на нас! Как теперь быть?! (плачет.)
Охотник останавливается возле них, стучит по доскам, чинит калитку, укрепляет.
Охотник Мэргэн. Не беспокойтесь, похожу по миру, погляжу, как люди живут. К возвращению, поди, царица наша успокоится.
Напевая веселую мелодию, уходит. Из темноты выходит вор. Улыбается.
Вор. Под лежачий камень вода не течет! Слава богу, не поленился, вышел сегодня на охоту! Какие ценные сведения добыл! Легенду про семьдесят семь языков я ведь когда-то давно слышал, и  думал — эх, мне бы такие возможности! Кто знает язык муравьев и ползучих гадов, тем доступны все земные кладовые! Так, так, так. Теперь нужно продумать свою стратегию. Думай, башка. (Хлопает по голове.) Думай! Надо следить за охотником, ни дня не выпуская из внимания, рано или поздно, все, что он найдет, будет моим. Уж чего-чего, своего я не упущу!

2 действие. 1 картина.
На стене картина обнесенного каменной стеной городка. В ее центре — красивый замок с башенками, окруженный домами поменьше. За стеной — притулившиеся к земле глиняные хибары.
Звуки ветра. Летит мусор. Лают собаки, устраивая свары: «мое, не твое, мое». Летают вороны.
1 ворона. Беда пришла в этот городок, карр! Как интересно жить стало! Двухногие болеют, умирают!
2 ворона. Дочь правителя городка больна. Считанные дни остались, ох и наедимся опять.
1 ворона. Не спеши — не спеши. Скоро прибудут лекари, волшебством обладающие, вылечат ее! Богатства неслыханные обещаны лекарю!
2 ворона. Не вылечат!
1 ворона. А может и вылечат!
Недалеко от поселения – огромное зоболоченное озеро. Берег зарос камышом. Неторопливо идет охотник . За ним крадется вор.
Охотник Мэргэн. Озеро! Вот повезло-то повезло. Наконец-то напьюсь воды. (направляется к озеру.) Чёрт, что с водой случилось? Это что? Зеленое, без волн, блестит как масло.
Подходит к озеру. Перед ним поблескивает темно-зеленая, тягучая как масло, гладь озера, без волн, без движения. Охотник прикрывает рукавом нос.
Охотник Мэргэн. Как тяжело дышать. Что за запах? Бог мой, как сильно заболочено это озеро!
Ходит вдоль берега.
Охотник Мэргэн. Как же я хочу пить! Чистой воды, всего лишь глоток чистой воды мне! Там, от берега подальше, может, вода…
Шагает в озеро. Шаг, два, три, пять – его начинает затягивать болотная тина. Раздаются хлюпающие звуки. Охотник размахивает руками, пытается вырваться, но увязает в болоте. Вор, идущий следом за охотником, подбегает, хочет вытащить его, не решается.
Вор. Чёрт! Черт возьми (с досады топает ногами.) Пропал мой клад. Живой клад! Как так?! Ходил за ним столько дней, не пил, не ел, выслеживал, как ценную дичь, а он ускользает. Вытащить его, вытащить! (подходит к берегу, протягивая руки к охотнику, ногами задевает болото и отскакивает.) Ей богу! Спасая дурня, сам чуть не утоп! (вытирает пот со лба.) А ну его к черту, из-за него жизнью рисковать! (хочет уйти, нервно дергается и обратно поворачивает.) Как бросить?! Вот оно — мое богатство, мой живой клад, вся моя надежда! Спасу, он жизнью будет мне обязан! Что прикажу — все будет исполнять. Спасать надо, спасать, но как?!
Протягивает руки, потом ноги, сдирает ремень со штанов, протягивает-штаны спадают вниз, он судорожно поднимает.
Вор. О, шорт! (оглядывается.) Кругом камыш! Так-с, так-с, надо найти длинную палку.
Убегает, на ходу подвязывая штаны ремнем. Охотник пытается выбраться.
Охотник Мэргэн. Помогите! Помогите!
Мимо берега, принюхиваясь к земле, пробегают две лисицы, увидев его, останавливаются
1 лиса. Вот и добыча наша, корячится, бедный. Утонет скоро, спасти бы.
2 лиса. Вытащить скорее! Дай ему хвост, кинь ему свой хвост!
1 лиса. Хитрый какой! Почему я?! Ты давай.
2 лиса. Ты!
Издалека слышен лай собак. Лисы убегают. Охотник уже обессилен. На берегу появляется собака. Собака, лает, бегает вдоль берега.
Собака. Ой, плавает один чудной. Ой, тонет же, тонет он. Балта-а! Беги скорее!
Прибегает Балта — юноша 16-18 лет с длинной палкой. Одет в старую потрепанную одежду, на спине-кожаная сума. Он кидает охотнику конец палки, тот судорожно вцепляется. Юноша тянет палку, а за его одежду зубами хватается собака. Вдвоем вытягивают охотника. Собака продолжает тянуть за рубаху юноши. Рубаха рвется, собака с лоскутком в зубах падает назад.
Балта. Глупая собака, последнюю рубаху порвала! Пошла вон (гоняет собаку.)
Собака бегает вокруг них, подпрыгивая то к мальчику, то к охотнику, пробует лизнуть лицо, фыркает, лает.
Собака. Эх вы, глупые! Чтобы бы вы без меня делали? Что рубаха, тю! Всего-то тряпочка… А ты кто такой то? Издалека видать, наши в озеро давно не лезут…
Охотник Мэргэн еле переводя дух, кладет ладонь на голову собаки, гладит.
Охотник Мэргэн. Охотник я, Мэргэн меня зовут (машет рукой.) Вы откуда?
Балта. Я рядом живу, в сторожке правителя нашего города. Раньше там мой дед — травник там жил, и сейчас я работаю…
Собака (прыгает, виляя хвостом.) Ты только и знаешь, как глазеть в окна башни дочери правителя: когда она выглянет, когда же она посмотрит… Дуралей! Знает, что смертельно больна, но никак не угомонится: бегает, рыщет по лесу, ищет какие то волшебные травы и еще какую-то воду живую придумал! Эх, прям дите малое, в сказки верит!
Охотник (гладит собаку). Сварливый какой. Как зовут-то тебя?
Балта. Меня Балта зовут…
Собака (возмущенно лает.) А я, я! Меня, а меня ты опять забыл представить?! Ну вот, всегда так. Я первый помощник, правая рука и будто безымянный! Где справедливость?! Ну, где справедливость, а?! Ну, скажи, скажи ему, бессовестный, скажи, как меня зовут!
Охотник Мэргэн (смеется.) Как собаку величать?
Собака. Ой, померещилось или как? Ты ко мне обратился? А? (бегает с лаем вокруг охотника.) Рыбка меня зовут, рыбонька!
Балта. Это Рыбка моя…
Охотник Мэргэн. Рыбка?!
Собака. И не смейся! Не смейся, сказал! Я, можно сказать, старинный символ. Священный символ этого озера, мечта всех людей. О чем, думаешь, мечтают все живущие здесь – о ры-ыбоньке! О рыбоньке большой и маленькой, вкусной, нежной, ароматной, вот так то!
Балта (поднимает охотника.) Пойдемте к нам, переночуете, здесь оставаться опасно! (свистит) Рыбка, иидем!
Втроем идут в сторону городка. Прибегает вор с длинным шестом. При виде уходящих топает с досады, бросает шест на землю.
Вор. Тьфу! Ну вот, всегда так! Из-под самого носа ушла добыча! Так, так, так, что же делать? (кусает кулаки, ходит.) Какая жалость, был бы я сильнее, того молокососа как швырнул бы подальше, да охотника — в плен и заставил бы искать залежи золота. О, чёрт! Золото. Золото. Мечты, мечты… Тэк — с, тэкс тэкс, срочно найти союзника, сильного союзника! Богатства из земли всем хватит…
Вор вкрадчиво идет за охотником и мальчиком.

2 действие 2 картина.
Ночь. В сторожке спит охотник. Стены дребезжат. С улицы доносится лай собаки. Охотник поднимается, заглядывает в окошко. Перед дверью, под  тусклой лампой  стоит ссутулившийся дракон. По морщинистым бокам струпьями свисает чешуя, длинный хвост тянется через дорогу. У собаки шерсть дыбом на загривке, уши прижаты, хвост поджат между ног, то лает,  то подвывает .
Собака. О великий ! Вы?! Опять?
Дракон тяжело дышит, ложится и устало кладет большую змееобразную голову на крыльцо.
Собака. О, великий хозяин озера, прошу вас, не трогайте сегодня дочь нашего правителя! Прошу, не забирайте нашу принцессу.
Дракон. Чего ждать? У меня больше нет терпения!
Собака. Сколько людей вы увели, о, великий хозяин, неужели мало?
Дракон. Ты знаешь, что они станут чистильщиками моего озера. Но уже не хватает у них сил. Каждым днем все больше и больше загрязняются мои воды. Ты не понимаешь?
Собака. Простите, но ведь, чисти не чисти, озеро то — тю, того! Просто вода стоячая!
Дракон возмущенно трясет хостом, дребезжат стены дома.
Дракон. Кто виноват в этом! Кто?! Кто вырубил всю тайгу и иссушил мои родники, питающие озеро?! Кто ненасытно, безоглядно, как в последний день жизни, рушит и оголяет мой мир?! Мою тайгу, где рождались тысячи родников — кровь моя, жизнь моя в них была. ..
Собака (машет хвостом, суетливо бегает.) Но ведь на то цивилизация, не в диком мире живем-с.
Дракон (мечет молнии.) Столько вреда от твоих людей! Испепелил бы, сровнял с землей всех вас! Что ты ела из рук человека, что так защищаешь? Отойди прочь, собака. Подлиза, лакей человеческий, отойди прочь, я заберу…
Собака. Простите, о, великий хозяин озера. Ну, никак-с невозможно сегодня забрать ее. У нас гость!
Дракон. Что мне твой гость? Леса мои восстановит, родники, воды мои вернет?
Собака (вертит хвостом и бегает вокруг дракона). Сегодня у нас такой гость, такой гость, скажу вам. Думаю, он поможет всем нам, может он даст совет нашему правителю, а?
Дракон. Совет… Переливать из пустого в порожнее…. Ядовитые отходы, скверные испражнения, гниющий мусор – все плохое твои люди отправляют мне. Раньше справлялся один. Потом мне стали нужны помощники. Потом мы перестали справляться с чисткой, потому что уже не не втекают чистые родниковые воды. И не вытекают реки, питающие поля и луга. ..
Собака. И вы заросли тиной, заболотились, все понятно. А что делать то дальше, а, что делать?
Дракон (устало смотрит в сторону озера). Ведь не всегда было так… Когда-то мои воды были кристально чистыми, каждый усталый путник ладонью мог набрать водицы и вдоволь напиться. Какие душистые травы росли на моих прибрежных лугах, какие пчелы собирали нектар с нарядных медоносных цветов. Птицы — чайки, гуси, лебеди — огромными стаями, как белые облака, плавали в моих водах. Какие уютные гнезда устраивали ласточки на моих берегах. Сколько рыбы, огромными стаями, косяками, плавало в моих прозрачных водах. Какие веселые, счастливые дети прибегали ко мне и целыми днями плескались, на песке моем золотом кувыркались. От зари до ночи не умолкал над озером их звонкий смех… Какое это было счастье…
Собака. Да, да, счастье. Счастье-с. Мы что — нибудь да придумаем, придумаем.
Дракон (раздраженно.) Придумаешь… (встает.) Все равно доберусь до вас.
Трясутся стены дома. Дракон уходит усталой поступью.
Охотник тихо открывает двери, потрясенно смотрит вслед.
Охотник Мэргэн. Глазам не верю…. Но ведь я только что своими ушами услышал, все…
Собака. Он приходит все чаще и чаще. Никто не понимает, как мне тяжело каждый раз упрашивать его, откладывать чью-то смерть. Никто не понимает, как это тяжело. И что нужно делать, я не знаю.
Балта встает, подходит к охотнику.
Балта. Надоела эта собака!  Воет и лает, воет и лает, спасу нет. Каждую ночь воет, надоела, выгоню ее.
Балта пристально смотрит в сторону башни.
Охотник Мэргэн. Что смотришь?
Балта. Показалось, что она выглянула. Нет, просто показалось.
Охотник Мэргэн. Кто она?
Балта. Наран, принцесса.
Охотник Мэргэн. Сказали, что ваша принцесса Наран смертельно больна.
Балта. Я каждый день собираю для нее сборы трав. Слуги заваривают и поддерживают в ней жизнь.
Охотник Мэргэн. Ведь правитель вызвал иноземных лекарей…
Собака (зевает). Да сколько их было, не перечесть.
Балта. Если бы я нашел живую воду…
Охотник Мэргэн. Веришь в сказки?
Бата. Если она умрет, и я умру…
Отходит от охотника, молча ложится на кровать лицом к стене.
Охотник Мэргэн. Вот оно что…
Собака ( ложится рядом с крыльцом.) Светает. Еще немного жизни отлаяла у хозяина озера. Пусть еще поживет дитя — ни в чем не повинное дитя (опускает голову на лапы, засыпает.)
Охотник Мэргэн (взволнованно ходит вперед и назад). Людям не решить эти вопросы. Надо идти к правителю. Я все ему объясню, все расскажу. Он меня выслушает. Он меня поймет. Он спасет не только дитя свое, но всех людей.

2 действие 3 картина.
 Дворец правителя. На троне сидит толстый правитель, по правую руку от него — Мудрый советник, по левую руку-Мудрый счетовод. Не поднимая головы со счетов, счетовод перебирает косточки, считает и считает. Перед ними, чуть склонив голову, стоит Охотник.
Мудрый советник. Правда, что ты ясновидящий, и можешь лечить людей. Скажи правду, кто ты!
Охотник Мэргэн. Я знаю причину болезни драгоценной дочери правителя и знаю, как ее вылечить.
Правитель. Что ты можешь сказать? Какими лекарствами, чем можешь вылечить? Говори!
Охотник Мэргэн. Я знаю причину болезни. Если ее устранить, дочь ваша вылечится.
Правитель. Так…
Охотник Мэргэн . Я узнал, что причина всех невзгод в озере.
Мудрый советник. Что? Ты хочешь сказать, что от этого гнилого болотца идут заразные болезни?
Охотник Мэргэн. Нет. Оно было живым озером… Прекрасным, чистым, с прозрачной лечебной водой.
Правитель. И что же….
Охотник Мэргэн. И когда люди озеро довели до такого состояния, хозяин озера разгневался, и..
Мудрый советник. Какую чушь ты мелишь, какой еще хозяин?
Охотник Мэргэн. Я только знаю, что это великий хозяин озера разгневан и наказывает, насылает болезни…
Мудрый счетовод. Один, два, три. Пять, сто пятьдесят, много. Много, очень много…
Охотник Мэргэн. В озеро втекают нечистоты, иссушены истоки все…
Мудрый советник (подскакивает с места). На что ты намекаешь?!
Мудрый счетовод. Семьдесят семь родников с западной стороны, девяносто девять родников с северных гор…
Охотник Мэргэн (волнуется и запинается). Выслушайте меня, очень прошу, сделайте что-нибудь, перестаньте рубить лес, остановите алчущих…. Когда погибает наш лес, родники уходят и сохнут реки…
Мудрый советник. Перестать рубить лес, ты сказал, и озеро восстановится. Чушь собачья. Ты посягаешь на источник нашего благосостояния, что сродни государственной измене. Может быть, ты лазутчик наших врагов, заинтересованных в нашем обнищании?
Охотник Мэргэн. Прошу вас, поймите правильно. Когда восстановится  природа, родники и реки оживут, а озеро наполнится чистой водой, и хозяин озера перестанет гневаться на деяния людей …
Мудрый советник. Хозяин, говоришь…. Здесь только один хозяин, и он перед тобой! (Кривобоко кланяется правителю) Захотим, иссушим твое озеро, и не моргнем! С нашими деньгами ничего не стоит пробурить еще десятки озер и выпустить туда мальков рыб ценных пород.
Правитель (задумчиво). Да, возможно, в этом есть что-то.
Охотник Мэргэн. Но простите, дочь ваша, а народ….
Мудрый советник (в сторону.)Людей. Какое мне дело до этой черни! Расплодились черви земные…
Мудрый счетовод (слюнявит указательный палец,  считает). Тридцать семь умножим на трижды пять, получится опять трижды двадцать пять. Но протокол про протокол протоколом мы еще не запротоколировали.
Охотник. Озеро…
Мудрый советник. Вон отсюда! Стража!
Подбегает стражники, роняют охотника на землю, с пинками выводят на улицу. Массивные двери с грохотом закрываются
Правитель (встает с места, ходит в сильном волнении). Возможно, эта чернь права…, возможно, есть в его словах доля правды.
Мудрый советник (изумленно). Как, великий правитель?!
Правитель. Не могу рисковать здоровьем своего ребенка. Надо прислушаться, и временно приостановить все работы в лесу, в горах…
Мудрый счетовод. Никак невозможно-с (считает.) Выплаты туда, выплаты сюда, триллион триста тридцать девять девятых, доходы никак не покроют наши расходы.
Правитель. Перейдем на режим экономии, станем ближе к народу, хе-хе…
Мудрый советник. Как, великий правитель? Будем равняться на эту чернь?!
Правитель. Попробуем найти родники, почистить русла, как он говорит…
Мудрый советник. Трижды проклятые родники… (в сторону.) Из ума выжил старый…
Правитель. До сих пор я прислушивался к вашим советам, господин советник, но теперь исполняйте мои приказы. Приостановите все работу в лесу и …
Мудрый советник (не дослушав). Слушаюсь, господин.
Мудрый советник кланяется, быстро выходит, за ним с грохотом закрываются двери.
Мудрый советник (за дверью сжимает кулаки и цедит сквозь зубы.) Старый дурень, ты посягаешь на источник нашего благосостояния, что сродни государственной измене! (похохатывает.) Может быть, ты ставленник наших врагов? Это меняет дело, это в корне меняет дело! (зажимая кулаки, взволнованно потирает руки.) Наконец- то пробил мой час! Стража!
К нему подбегают стражники, за ними вор на полусогнутых и грохается на колени.
Вор. Выслушайте меня, о великий, о мудрый …

2 действие 4 картина
Темница. Под потолком зарешеченное узкое окно. Бурые стены и коричневый пол. Из окна падает тусклый свет. Стон, металлический скрежет, звуки гулких шагов издалека. По краям стены пробегают толстые крысы. Принюхиваясь, подходят к лежащим. Один из лежавших-Балта, кидает на них палкой. Не попадает. Крысы отбегают, не уходят совсем, шмыгают по углам. В окошке появляется лицо стражи.
1 стража. Эй, жить надоело, твари?
Появляется второе лицо.
2 стражник.  хорошо их отметелили, лежат мирно, как ягнятки.
1 стражник (зевает). Прикончить надо, спать мешают.
2 стража (ухмыляется). Тебе лишь бы дрыхнуть, смотри, упустишь из-под носа.
1 стража (отходя от окна). Куда они денутся…
Балта с трудом поднимает голову, кидает палку в сторону окна.  Доносятся громкие голоса, лязг засовов. Стражники, с обмотанные шарфом до глаз, волоком затаскивают в темницу щуплое тело в длинном белом балахоне, кидают в середине темницы, быстро выходят. Балта подползает к новому пленнику и поднимает голову, вскрикивает.
Балта. Принцесса Наран! Как вы здесь оказались?!
Наран. Ты, вы?
Наран бессильно опускает голову. Лицо изможденное, белое. Пытается что-то сказать, дрожащими пальцами притрагивается к руке юноши. Балта покрывает ее руки ладонями.
Балта. Что они с тобой сделали?! С вами…
Наран (мотает головой). Они убили всех.
Балта. Правитель, отец ваш?!
Наран. Убили.
Балта. Как?!
Наран. Пытали его, чтобы выдал им ключи от хранилища, потом он его — в сердце. Ножом, сам, он. Господин советник совершил переворот. Ворвался с подкупленными стражниками ночью, убил всех верных отцу людей, пытали. Отца, мать, всех родственников(плачет.)
Бата. Бог мой…Бедная моя…, любимая.
Доносятся громкие голоса, звуки быстрых шагов, лязг засовов, в темницу вбегают Мудрый советник и вор в окружении 2 стражников.
Вор. Вот он, дрыщ! Это он приютил охотника. Только он знает, где прячется дружок.
Мудрый советник (стражникам). Ко мне его.
Стражники быстро подбегают к Балта, грубо поднимают и ставят перед Мудрым советником. Балта еле держится на ногах.
Мудрый советник (нетерпеливо). Ну, где твой друг?!
Бата (мотает головой). Я не знаю, не видел.
Мудрый советник наотмашь ударяет его, принцесса Наран вскрикивает, Балта падает. Мудрый советник пинает его ногами.
Мудрый советник. Говори, говори! Куда он может пойти, где он может быть сейчас.
Бата (говорит с трудом). Вы уже спрашивали… Я не знаю, где может быть.
Мудрый советник. Все то ты знаешь, эй, стража, в пыточную их! На дыбы! Под пытками во всем сознаешься, или сдохнешь как собака!
Стражники скручивают юношу, вор суетливо подбегает к мудрому советнику.
Вор. Прошу вас, выслушайте меня, о, мудрый, он нам пригодится живым…
Вор угодливо берет мудрого советника под локоть, отводит в сторону, и, жестикулируя и мотая головой, шепчет, уговаривает.
Мудрый советник (трёт подбородок). М-м, ты думаешь?
Вор. Да, да, конечно!
Мудрый советник. Эй, стража, выкиньте его. И эту, и тех тоже выкидывайте отсюда, только места зря занимают.
Мудрый советник и вор выходят, стражники настежь открывают двери
1Стражник. Эй вы, проваливайте отсюда. Да поживее, быстро, живее!
2 Стражник. Благодарите нашего, доброго милосердного правителя…

3 действие. 1 картина.
Тайга. Вернее, остатки от тайги, лысые проплешины, всюду поваленные деревья. На сухих ветвях паук ползает по паутине. Сухие камни с хрустом перекатываются сверху вниз. Пыль. Прихрамывая, идет охотник Мэргэн, смотрит под ноги. Наклоняется, перетирает сухие комки земли, камни, нюхает.
Охотник Мэргэн. Здесь должен быть родник. Где-то здесь.
За ним по веткам пробегает белка, прыгает на сухую ветку, падает вместе с оторвавшейся веткой.
Белка. Здесь должен быть кедровый лес, где мы с братьями и сестрами росли. Здесь где-то…
Издалека дятел стучит по дереву.
Белка. Ой, тук-тук… Дятел где- то стучит. Родной, родненький, живой … Дятел, дятел, где ты, я к тебе.
Белка убегает. Между деревьями плывут длинные безмолвные темные тени. Время от времени раздаются глухой стон.
Охотник Мэргэн (обращается к теням). Я знаю, кто вы. Не защитил Вас, простите меня… Знаю, как вам больно, простите, вы теперь в пепле… Простите.
Тени деревьев (Издалека). Нас развеет ветер, мы исчезаем….
Охотник, хромая на одну ногу, подходит к землянке, построенной из поваленных деревьев, садится на пень и строгает длинную жердь. Оглядывается, прислушивается к звукам падающих деревьев.
Тени деревьев (стон). Это люди, люди, люди…
Охотник Мэргэн. Люди, да, хуже зверей люди…(бубнит, в себя ушедший). Еле жив убежал от правителя… Балта, друг мой, брат мой, он той ночь. Подобрал меня избитого и привез на телегедомой. Потом в дом ворвалась стража. А рыбка известила, что ищут и я ушел. Что было дальше? Где теперь Рыбка, где Балта?
С шелестом падают сухие листья и ветки, падающие деревья скрипуче трещат, завывает ветер.
Охотник Мэргэн. Куда я мог убежать? Только сюда, к вам, в свой изумрудный дом. Что с моим домом? Гарь, пожары… (кашляет надсадно.) Сухая пыль забивается в легкие, невозможно дышать. Умираем (наклоняется к земле.) Мох, что раньше здесь ковром стелился, теперь как труха, сыпится в ладонях черной пылью… Лысые склоны гор, черные пни, как карлики. Простите…
Над ним летает черная пыль.
Охотник Мэргэн (смотрит вверх). Сколько времени прошло?
Недалеко от него на камень садятся вороны.
1 ворона. Ёо- ёх-ёх. Тяжело-ж летать с набитым животом. Присядем тут, отдохнем.
2 ворона. Отдохнем. Ёх-ёх-ёх, отродясь так не наедалась.
1 ворона. Ты думаешь, это хозяин озера начал мстить людям, что они так мрут как осенние мухи?
2 ворона. Может и хозяин, а может так судьба сложилось. Кар-р, Кар-рты, кар-рты так легли, а-хах. Но будем р-реалистами, мудрый советник .. .
1 ворона. Да, да, трезво смотрим… Ох, и кровавую-же ночку устроил господин советник. Говорят, он давно замышлял измену, это дело без трупов не обходится.
2 ворона. Ан-нет, говорят, что бывший правитель был предателем. Теперь мудрый советник стал правителем и усеял трупами землю. Тррупы, трруппы, при этом слове мне петь охота — карр!
Охотник Мэргэн. А ну, пошли вон отсюда!
Он кидает камень в сторону ворон. Издалека еле слышен лай собаки, но его перебивает карканье ворон
1 ворона. Кар-р, погляди, и тут двуногий.
2 ворона. Глядь, душа то в нем еле-еле теплится.
1 ворона. Подождем, скоро упадет.
Охотник Мэргэн . Что случилось, какой переворот? Какие трупы? Что с людьми? Как мне помочь?
1 ворона. Да ничем не поможешь, и себе не поможешь – карр…
Охотник кидает в них камень, но вороны не уходят.
Охотник Мэргэн (ковыляет в сторону ворон, спотыкается об валежники, поднимается, звереет, сжимает кулаки). Так просто растеряв свой дух и силу, я погибну?! Никому добра не сделав, так бездарно сгину?! В этом мертвом лесу, где падальщики эти склюют и сплюют мой труп! Вон они ждут! Ждут не дождутся (в бешенстве бьет по пенку дерева, раздается стон). Нет, не быть такому! Не быть такому! Не быть такому!
Слышен шум пролетающих птиц, лает собака.
Охотник Мэргэн (опрокинув голову к небу, перечисляет). Кедровки, глухари, рябчики, синички… вы живы, или это тени … Куда вы? (спохватываясь.) Собака лает… Рыбка?!
Доносится шум сломанных веток, на поляну перед землянкой выбегают несколько диких оленей. Прыгают, толкаются, с шумом и фырканием нюхают землю.
Старый олень. Я помню, здесь протекал родник!
Олененок. И здесь ничего нет, сухо.
Старая Олениха. Сколько дней и ночей мы рыскаем по тайге, ничего не нашли. Родники убежали, все высохло! Хоть бы каплю мне. Сушь, сушь
Олени. Надо идти вверх, вверх…
Олени убегают. Трещат ветки, из чаши леса выбегает с лаем собака. За ними верхом на благородном олене – принцесса Наран. Она одета в длинную рубаху с напуском, подпоясанную кожаным ремешком и мягкие штаны из дымленой кожи. На ногах — ичиги. Заплетенные во множество косичек волосы покрыты узорчатой шапочкой. Следом идет Балта и ведет под уздцы лося с громадными ветвистыми рогами. Собака прыгает, пытается облизнуть охотнику лицо.
Собака. Я говорил, говорил им, что найдем! (крутится вокруг охотника, ластится, охотник обнимает собаку, зарывается носом в загривок.)
Балта подбегает к охотнику, обнимаются.
Балта. Наконец то нашли тебя! Рыбка несколько раз теряла твой след, но все же вышла на тебя. Умница!
Собака (прыгает вокруг них). Это я, я тебя нашел!
Охотник Мэргэн. Я думал, что убилитебя.
Балта. Как видишь, брат, жив и здоров! И принцесса с нами!
Смеясь, оглядывается на принцессу. Принцесса Наран улыбается.
Балта. Помнишь, я говорил — если она умрет, и я умру.
Охотник Мэргэн. Она прекрасна…
Балта. Она будет жить, я ее вылечу! И родники мы вернем, и озеро восстановим!
Охотник Мэргэн. Балта, рано радоваться. Видишь, сколько я земли по руслу родников прочистил, но родников нет. Совсем нет.
Балта. Ты не один, охотник. Нас много. Все, кто успел спастись от нового правителя, убежали в тайгу. Они знают о твоей просьбе оживить и спасти наше озеро, и все люди поддерживают тебя. Ты не один, брат.
Охотник Мэргэн. Не один….
Балта. Видишь наших мустангов (гладит шею лося). Нам их подарили лесные люди, они все идут на помощь… Нам нужно идти по следу оленей, они приведут к истокам.
Лось (принюхиваясь к следам, фыркает). Наверх надо, идти наверх.
Охотник Мэргэн. Олени направились в сторону вон тех вершин…
Балта садится на оленя
Балта. Нам нужно торопиться, чтобы не потерять следы. Найдем родники, вернемся.
3 действие 2 картина
Охотник Мэргэн смотрит им вслед, обращается к безмолвным теням
Охотник Мэргэн. Не одни мы…
Пролетают над ним стая напуганных перепелов, треск, шум, катание камней, мимо него, спотыкаясь и кувыркаясь на валунах, пробегает стая диких козуль.
Из-за деревьев, осторожно, высовывается голова вора. Увидев, что охотник один, он выпрыгивает на поляну с громким ликующим возгласом.
Вор. Асса! Вот он сам, знатный знаток языков семидесяти семи зверей! Вот он! Говорил же, что он схоронился в тайге. Терпение труд перетрут – не зря столько дней выслеживал сопляка-травника. Вывел на него!
Охотник хочет убежать, на него кидаются скопом мудрый советник, мудрый счетовод, вор, стражи. Скручивают, привязывают к дереву. Вор плещет на него воду.
Мудрый советник. Хорош притворяться! Говори, где клады спрятаны. Говори, где можно найти золото и драгоценности, скажешь, отпустим!
Вор. Хе-хе, отпустим
Мудрый счетовод. Посчитаем, отпустим, без точного счета нет дохода.
Охотник Мэргэн. Где правитель?
Мудрый советник. Правитель?! (с хохотом стучит в грудь.) Вот он перед тобой! Твой единственный правитель и хозяин!
Охотник Мэргэн. Значит все правда…. Я говорил вам, озеро нужно восстановить, родники наши…
Мудрый советник (наотмашь ударяет его). Сдалось мне твое поганое озеро, высох да высох, какое мне дело! Найди мои клады, больше от тебя ничего не нужно! Спроси, спроси всех своих земных гадов, насекомых, птиц, животных, всех спроси! Ведь ты знаешь язык семидесяти семи зверей. Знаешь ведь?!
Над ними пролетают орлы.
1 орел. Глянь, не тот ли это человек, призвавший спасти наше озеро? Спасатель наш, он!
2 орел. Какой спасатель, самого бы спасти! Смотри, кто рядом с ним стоит. Не тех ли ищет хозяин озера?
1 орел. Они, они. Их он велел привести к нему.
Охотник Мэргэн (поднимает голову вверх.) Орлы, могущественные птицы. Вы парите под небесами, под облаками, вам подвластны все секреты всех птиц на земле мира. Скажите же, где земля хранит свои богатства?
1 Орел. Где земля хранит свои богатства?
2 Орел. Где земля хранит свои богатствва?
1 Орел. Драгоценности хранятся на дне озера. Кто овладеет тем богатством, станет властелином всей вселенной, понимаешь?
2 Орел. Хозяин озера ждет вас, чтобы поделиться своим богатством, понимаешь?
Мудрый советник (нетерпеливо). Ну, что тебе они сказали, говори, не медли!
Хлыстом ударяет охотника.
Охотник Мэргэн (вздрогнув, мотает головой). Знаю, знаю, где хранится земное богатство. Что орлы сказали, то и вам скажу…
Мудрый советник. Где?!
Мудрый счетовод. Где?!
Вор. Где?!
Стражи. Где?!
4 действие 1 картина.
На берегу озера стоят Мудрый советник, мудрый счетовод, вор, стражники, и охотник.
Вор (озираясь трусливо). Не простое это место… Однажды я чуть было не утоп… Не специально ты нас привел сюда?
Охотник Мэргэн (равнодушно пожимает плечами). Не утонул ведь. Зато вот этими своими ногами прощупал огромные сундуки, возможно с кладом…
Вор. Сундуки!
Мудрый советник. Клады!
Охотник Мэргэн. Орлы сказали, что клады достанутся первому, кто доберется до них. И тот завладеет миром… Лучше сообща достать и поделить поровну.
Мудрый советник (в сторону). Кто с тобой делиться будет!
Мудрый счетовод (в сторону). Золото одни руки любит, кто как не я приумножит…
Вор. Даже не подумаю, самому мало!
1 Стражник. Мой клад!
2 Стражник. Мой!
Все устремляются к озеру. Мудрый советник в последний момент вцепляется в охотника и тащит за собой.
Мудрый советник. Поможешь вытащить. Утоплю, если соврал.
Охотник Мэргэн (тоже в него цепляется). Унесу с собой тебя, хоть немного освобожу землю от грязи.
Вцепляется в Мудрого советника и вора и все падают в озеро.
Из-за камышей появляются синие бледные тельца. Студенисто подрагивая, они приближаются и тянут длинные стекловидные пальцы, пытаются ухватиться за руки, одежду.
1 голос. Этот мой, мой он, я первый занял!
2 голос. Тогда этот мой по праву!
3 голос. Вы недавно кушали, теперь моя очередь!
4 голос. Вам бы только жрать?! Пусть он будет помогать озеро чистить!
5 голос. Да что там уже чистить, прокормиться бы!
6 голос. Не отпускай его, тяни сильнее!
7 голос. Эй вы, придурки, все вместе согласованно топите, поделимся по братски!
Голодная нечисть дерется между собой, люди барахтаются , раздаются хлюпающие звуки.
Мудрый советник. Что за напасть ?! Черти! Помогите, помогите!
Вор, стража. Черти! Помогите, помогите!
Все барахтаются, пытаются выбраться из болота, но со всех сторон цепляются руки и охотник тоже пытается их утопить.
На берегу внезапно появляется жена охотника и с громким воплем кидается в озеро.
Жена. Любимый, где только я тебя не искала!
Охотник Мэргэн (ошарашенно толкает ее). Откуда?! Пошла вон отсюда, вон!
Жена. Ой, что это такое? Что меня так тянет? Ай, за склизкие уроды! Ой, мамочка, помогите!
Охотник Мэргэн. Ты зачем сюда полезла! Зачем пришла, иди отсюда, иди, оттолкнись от меня!
Жена (обнимает его за шею, плачет). Я с тобой… Прости меня, прости, если можешь.
Охотник пытается сорвать руки с плеч, увязает еще больше, мудрый советник, мудрый счетовод, вор, стража, все, пытаясь вырваться из болотной жижи, хватаются друг за друга, пытаются отталкиваться друг от друга, и тонут еще больше, со всех сторон их хватают прозрачные длинные руки и тянут. Болотная тина бурлит .
Мудрый советник. Где мой клад, где клад! Отцепись нечистая!
Над ними пролетает стая птиц. Слышны их переклички
1 птица. Смотрите, смотрите, что там внизу творится! Тонут в воде!
2 птица. Не в воде тонут, болото их затягивает!
3 птица. Не болото, кикиморы болотные!
4 птица. Бедные, бедные люди!
5 птица. Поделом!
6 птица. Поделом, мир чище без них!
Охотник Мэргэн. Чище, чище без нас! Без нас мир чище будет! (пытается толкнуть жену к берегу) Уходи тебе сказал, уходи!
Скрипучий смех, свистящие, хлюпающие звуки со всех сторон: «Это мой, нет, это моя, моя добыча, нет, моя!» Жена охотника плачет, но не отпускает его.
Охотник Мэргэн. Уйди, я тебе сказал, уходи, утонешь!
Жена. Не уйду! Если ты умрешь, и я с тобой! Ой, гадина, убери свои склизкие руки. Ой, любимый, прости меня!
На берегу с лаем появляется собака.
Собака. О! Опять наш друг купается! Ой, женщина висит на нем…. Чудеса… Охотник отбрыкивается, бедный, а она еще больше в него вцепляется. Ой, умора! Обнимаются ! Ой, тонут! Ой-ей, по шею уже! Балта-а, скорее! Скоро их засосет! Ой-ой, где ж этот дурак ромео!
Прибегает Балта, с ходу кидает охотнику длинный жест. Охотник с женою хватаются за шест. За них хватаются мудрый советник, вор, стражи. Юноша тянет их. За его одежду тянет собака. Вдруг рубаха юноши рвется, собака падает назад с лоскутком во рту, а юноша вслед за шестом падает в озеро.
Собака. Как ты?! Что же ты!
Собака подбегает к воде, отпрыгивает.
Собака (бегает с воем). Славный, добрый мой хозяин. Как я был шенком неразумным, так и ты был сорванцом, и дружили мы с тобой как братья кровные, братья неразлучные. Давно ли ты бегал на своих быстрых ногах, а теперь ты тонешь в водах черных?
Собака бросается в озеро. Далеко сверкает молния. Издалека в тусклом свете мелькают головы тонущих людей. Стихают крики и шум и мольбы о помощи начинают стихать.
Голос собаки (эхом раздается сверху). Воды твои чистые, пить было не напиться! Где они? Какие душистые травы росли на твоих прибрежных лугах! Где они? Какие птицы плавали в твоих прозрачных водах? Где они? Где твои стаи рыб? Где твои родники прозрачные? Где твои дети малые? Целыми днями они в прозрачной воде плескались, на песке твоем золотом кувыркались. Где их звонкий смех?
Поднимается ветер и смешивает с воем собаки. Собака пытается зубами ухватиться за рукав Балта.
Собака. Держись за меня, держись!
Молнии ударяют одна за другой, и грохочет гром. Колышется земля. Рукав Балта рвется, до собаки добираются студенисто длинные руки, бурлящая поверхность озера начинает затихать.
Голоса Охотника , Балта, собаки издалека . прощайте…
Голоса птиц. Воды твои чистые, пить было не напиться. Какие душистые травы росли на твоих прибрежных лугах. Какие птицы плавали в твоих чистых водах? Где твои родники прозрачные? Где твои стаи рыб серебристых? Где твои травы шелковые, что росли на прибрежных лугах! Где твои дети малые? Целыми днями они в прозрачной воде плескались, на песке твоем золотом кувыркались. Где их звонкий смех? В золотом кругу вселенной всго лишь слезинка чистая, воды твои животворящие, где ты? Где ты?
Голосам птиц вторит вой собаки. Вода в середине озера кружится. Земля трясется сильнее, в свете молний над озером появляется змеинообразная голова дракона.
Дракон направляется к берегу, выдергивает охотника за шкирку. За охотником цепляется жена, Балта, собака. К ноге Бата цепляется рука тонувшего Мудрого советника. Дракон вскидывает хвост и одним ударом вскидывает Мудрого советника обратно. Дракон подходит к берегу, швыряет их на берег и обессиленный падает на землю. Первой приходит в себя собака. Отряхивается, поочередно облизывает лицо Балта, потом лицо охотника. Дракон пытается встать на ноги и падает опять на землю.
Собака О ве-ве-великий хозяин нашего озера, вы-вы-вы ли это?
Хочет облизнуть дракона, но тот фыркает и отворачивает голову.
Собака (продолжая отряхиваться и зажимая хвост между ног). О, неужели вы живой ? Я думал, что вы дуба дали, ой, простите, что в раю теперь. Неужели живы? (нюхает.)
Дракон (с трудом поднимая голову). Отстать, собака! Мертвого разбудишь воем своим ! Отстань, говорю!
Охотник Мэргэн (откашливаясь). Простите нас, великий хозяин озера, простите, если сможете!
Охотник кланяется и лбом касается до дракона. Балта, приходя в себя, восторженно смотрит на дракона
Балта. Ух, ты-ы, великий хозяин озера!
Балта подползает к дракону и касается лбом дракона.
Балта. Всегда представлял вас таким. И во сне вас видел таким…Великий хозяин, наши люди работают в лесу и принцесса с нами работает. Она работает, не жалея себя. Простите всех нас. Мы ищем истоки в горах, почистим все родники, посадим деревья….
Охотник Мэргэн. Простите нас, мы все сделаем для вас…
Дракон поднимается с трудом, потягивается и отряхивается.
Дракон. Разве люди не поняли, что природа – жизнь ваша, животворящая мать ваша. Из лона природы рожденный, наивный, человек несчастен, ежели забудет, что все в природе имеет хранителя. Реки, горы, озера, даже деревья имеют своих хозяев. Разве человек победит природу? Подавляя природу, разве сам он жив останется? Природа великодушна, на добро отвечает сторицей. Лишь когда терпению приходит конец, посылаем знаки. Когда вы несете гибель, мы мстим… Со времен мироздания так было и будет…
Дракон прислушивается, склоняет трясущуюся голову к земле.
Дракон. Где-то капель будто капает.., кап — кап, журчит. (трясет головой.) Да нет, показалось, в ухе чешется….
Ветер стихает. Издалека тихим эхом доносятся звуки детского смеха.
Дракон. Это что журчит в моем ухе? (Потирает уши.) Здесь звучит что-то. Детский смех, капель?… Что это, откуда это?
Звуки детского смеха смешиваются со звуками капающей воды. На небе появляются орлы, перебивая друг друга, извещают.
1 орел. Вставайте, встречайте! Они нашли истоки, почистили первые родники, оживили их!
2 орел. Встречайте, встречайте! Чистая как слеза ребенка, лечебная, волшебная вода к вам идет!
Детский смех и звуки капели звонче и звонче.
Дракон (поднимает голову). Не мерещится, нет! Слышу хорошо, как колокольчик серебряный, детский смех… Дух родника идет ко мне идет. Мой дух, он ожил, он идет ко мне.
Жена. Дух родника? Ребенок?
Дракон. Ожил, дети мои, они ко мне возвращаются, дети мои, родники мои. Я иду встречать, прощайте.
Дракон поднимается и медленно ступает в озеро. Ни ноги его, ни хвост не касаются озерной грязи и воды. Доходит до середины озера, поднимается фонтан воды и дракон исчезает. Балта, бросаясь за ним, как вкопанный останавливается у берега. Собака кидается за ним, задев лапой болото, отскакивает.
Балта (Потрясенно). Великий хозяин озера. Дракон? Драконы ведь только в детских сказках….
Жена (оборачивается к охотнику) Прости меня, любимый. Не пойму, что со мной тогда случилось, от слова золото сознание замутилось. (обнимает.)
Охотник (отворачиваясь). Я всего лишь охотник, и богачом вряд ли стану в этой жизни…
Жена. Смотри, любимый!
С высокого берега в озеро начинает капать вода, звуки капель переходят в журчание . Над тонкой прозрачной струей воды встает радуга. За радугой прибывает принцесса Наран верхом на олени. За нею – люди-пешком, на лошадях и на оленях. Со звуками пребывающей воды перекликается детский смех, летят прозрачные водяные капли.
Охотник Мэргэн. Сколько родников предстоит чистить и оживить…
Жена. Я тобой, любимый…
Балта. Мы с тобой, брат. Мы спасем природу, мы защитим ее, мы почистим родники, спасем наши реки, озера, нашу землю…
Детский звонкий смех и журчание воды звучат еще громче, раздается нежная и в то же время величественная музыка — в ней будто сконцентрирована боль и страдания человека и великая надежда на прекрасное будущее. Принцесса Наран слезает с оленя, подставляет ладони под струю воды и подносит к лицу Балта. Все подходят к воде и подставляют ладони. Овальные, круглые капли брызгаются во все стороны, радужно переливаются на солнце.

Конец.

Поделиться:

Автор:

comments powered by HyperComments