Баира Бальбурова. Зуһалан

 Эхин (пролог)

Хүдөө зуһалан...  Хонишоной зуһаланай хажуугаар хэдэн тахяанууд   газар тоншон хөөрсэгэнэнэд. Зуһаланай хажууда 7-8 наһатай Бата хүбүүн зогсоод, гараа һарабшалан хараасагаана. Машинын аябан дуулдана, хүбүүн: “Абаа!” гэжэ хашхараад гүйшэнэ. Дунда зэргын наһанай хүн (Эзэн эсэгэ) машина сооһоо нохойн гүлгэ гаргана. Тэрэнь  урагша хойшоо  гүйнэ, хусана.

Эзэн эсэгэ. Батаа, шамдаа нүхэр асарааб.

Бата. Абаа! Ураа, минии нохой, минии нохой!

Эзэн эсэгэ. Һурга энээнии һайнаар, энэш арсалан мэтэ томо нохой болохо.

Бата. Арсалан? О, Арс гэжэ нэрлэхэб. Арс, Арс!

Ойһоо хүхы донгодоно, хараасгай, борбилоодай шубуудай пишаганалдаан, хонидой маараан, хүбүүнэй “Арсик фас, Арс ату”, гэхэ мэтээр ооголохонь  дуулахана.

1 дэхи зураг.

 Эртэ үглөө. Арс гүлгэн гэрэй хажууда мүлхижэ ябаһан  могойхонтой  уулзашаба.

Арс тэрэниие  хараад, ехэ һонирхон унхидаха гэхэдэнь  тэрэнь шииганан толгойгоо үргөөд  хазан алдана.

Арс гүлгэн ( һүрөөд). Һаб һаб, пээ! Юун гэһэн үхэдэл гээшэбши?!

Могойхон (сухалтай). Үхэдэл бэш, хаан могойн хүбүүнби! Ши хэмш?!

Арс гүлгэн. Би, Арсалан, Арс великий,   энэ талын  босс бэеэрээ!

Могойхон.  Босс? Пэсша! Харахадам  амитанш бэшэ, хонинш бэшэ, моринш бэшэ,  үхэрш бэшэ, хоёр хүлтэй хүнш бэшэ, улаан хэлэ унжылгаад, нээрээл аймшагтай адаһан байнаш.

Арс гүлгэн(омогорохолтой) Аһаа-а, аймшагтайн аймшагтай Арс ! Халтал минии һаб гэхэдэ булта айгаад, тэрьелшэдэг. Хараад бай, һаб, һаб…

Гүлгэнэй хусаад, тахяанууд руу даб гэхэдэнь, тэдэнь саашаа шулаганалдан гүйлдэшэнэ.

Тахяанууд. Ямар үбэчтэй-э, ко-ко-ко!

Эрэ тахяа. (саанаһаа). Үзөөрэй, нохойн годоһон! Намда һайн гүүлэхэш! Кок-ок-ко!

Могойхон. Хэлэнш ута, шүдэдш одоо хурса ха даа! (Заригад гэн саашаа болоно.) Намай  эдижхинэ аа гү?

Арс гүлгэн. Һаб, ши хэмши даа? Сохош бэшэ, таршааш бэшэ, гахайн һүүл юм аалш, али  зумбараанай һүүл гүш? Хүлгүй, гаргүй, шал нюсэгэн … (унхидана).

Могойхон (атагад гэн).  Байз, хадхуулхаш намда! Хадхаа һаам,  тэрэ дороо амяа алдахаш! (шииганан даб  гэнэ).

Арс гүлгэн. Уй, гайтайл  энэ һүүл…

Могойхон. Би шамда  һүүл бэшэ, могойб гэжэ хэлээб! Ойлгоогши — мо-гой. Хаан могойн хүбүүн мо — гойб. Газарай сохо таршаа маршааһаа байха  хара сагаан хулганашье минии эдеэн болохо…

Нохойн гүлгэн (һонирхонгёр шэхээ һэртылгэнэ). Уй, ши тиихэдээ баһа гайтайлши.

Могойхон. Тиимэ ааб даа…. Шинии  хоёр хүлтэ эзэн  намай хараа һаа  харанхалтараа  айха…

Нохойн гүлгэн. А, нээрээ, эдэш, хоёр хүлтэнш одоо ахир амитад!  Аймхай гээшэнь. Халтад гэхэдээ “ Арсик   фас,  Арсик  фас “ гэжэ байжа  намаяа гуйха.  Баарһад, намгүй һаа одоол хүхэ  шонын эдеэн болохо байгаа.

Могойхон. Одоо бүш хэлэ-э, одоо мунхаг.

Арс гүлгэн. За, нэрэш хэм даа?

Могойхон (марганги янзаар) Э-э, нэрэ гэжэ гү? Хэн…  Байза.., тиихэдэ хоёр хүлтэнш намайе хараад, һалганаад:”Ай зайлуул, ямар шүдхэрынь эндэ ябажайнаб? Арьяа баалаа,  ум маа хум, маахум, арли, арли, хада гэртээ бусаа, яба, ошо” гэжэ байжа нэрэ һурагүй һү сасаргаа.  Алинь минии нэрэ лааб? Зайлуул, арьяа, арли, шүдхэрынь? Байза, байз…

Арс гүлгэн. Ямар хада гэртээ?

Могойхон. Теэд би эндэ һаяын аадараар хадаһаа урдаад наашаа буушоо ха юм биб.

Арс гүлгэн. А-а,  тиихэдээ тамнай аяр холын хадын айлшан болоно гут?

Могойхон. Айлшан- дайлшан (энеэсэгээнэ).

Арс гүлгэн. О,  тиихэдэ үшөө мэнд амоор (дохиһоор,һүлөө шарбана.)  Хүндэмүүшэ талын ёһоор би танаа нютаг нугаараа танилсуухам гү? Эгээн амтатай эдеэгээр хүндэлхэм гү?

Могойхон. М-м-м. Эдеэн гэжэ… Үнинэй хооллоогүйб, муу иляаһаншье амандам ороогүй, хотом ханшартаа няалдахань.

Арс гүлгэн. Тээ тэндэ минии ордон (гэр тээшэ заана.) Харана гүт, тэрэ һагнагар хэрэнсы? Доронь минии ордон оршодог. Айлшалае, ошое маанайда… Амтатай эдеэгээр хүндэлхэб. Орожо,  амарыт гэжэ уринаб танаа.

Гэрэй хэрэнсы доро налжагархан, хуушан  нохойн байра. Хабтагайнь хуушаржа үмхиршэһэн, эндэ тэндээ нүхэтэй. Нохойн гүлгэн хэлээ һунжууланхай ехэ омогорхолтой байраяа харуулна.

Арс гүлгэн. Эзэниие аюулһаа аршалдаг агууехэ баатарай ордон гээшэ! Орожо хайрлагты, холын айлшан, шэрээ дээрэ амаран хэбтэгты.

Могойхон халзан арһан дээрэ хэбтэнэ. Нохойн гүлгэн гүйжэ гараад, томо сагаан яһа асаржа, урдань табина.

Могойхон (гайхангяар). Пэсша, энэ юун үхэдэл бэ?

 Нохойн гүлгэн. Эгээн амтан диликатес — сэмгэтэй яс!

Саанаһаань нохойн хусаха уулдаад, мантан томо нохой –Барас нохой гүйжэ ерээд, хэрэнсы догуур толгойгоо шэхэн, хусажа борожо эхилнэ. Могойхон нүхөөр годироод харгадахаа болино, нохойн гүлгэн гангинаад, байрынгаа буланда бухашана. 

Барда нохой. Хара золиг, минии  байра эзэлээд эндэ байхабши, таһар татахаб шамай.

Гүлгэн гангинана. Эзэн эсэгэ гараад, томо нохойе үлдэнэ.  

Эзэн эсэгэ. Һыш, Барда! Юу энэ гүлгэ борожо байгаабши?! Яба, яба эндэһээ, хониной хашаагай хажууда байдаг харуулшан болохош гээ бэшэ гүб?  Ябая, шамдаа ута һэнжүүр абааб.

һүнжүүрэй ханхинаха, эзэнэй гэмэрхэнь, Барда нохойн эхирхэнь дуулдана.

Нохойн гүлгэн. Һэй хараагши, һэй шагнаагши, манай игра престолов? Гайтай бэзэ? Харана гүш, эзэн намайе энэ зантагарһаа үлүү хүсэтэй гэжэ тоолоод, эндэ табяабшдаа. Кунешно, биш залуушьеб, ухаатайшье, һайханшье ха юм биб, красавчиг, энэ ордоной гоёолто!

Могойхон. Ой ё-ёй…

Арс гүлгэн. Зүгээр, зүгээр одоо.  Баарһан эзэмни гэж дээ, юушье бирахагүй хоёр хүлтэд .., миниил баатарлиг аршалһанай һайгаар эдэ ямиды мэндэ ябана ха юм.

Могойхон. Тиихэдээ ши бидэ хоёр гайтахан амитад  уулзашабалди.

Арс гүлгэн. Ноо теэ. Дэлхэй дээрэ эгээн зүрхэтэй, эгээн хүсэтэй хоёр хабди. Нүхэсэхэмнай гү? Үнэхөөр, ши бидэ хоёрһоо хүсэтэй амитан энэ хараагаар үгыл, нүхэсэе!

Могойхон. Нүхэсэеэ, анда нүхэд болоеэ, ассала массала, ай, яй, яй (хатарнаб гээд годиг годиг гэнэ).

Арс гүлгэн. Эндэ манайдаабайдаг боло, хони сугтаа адуулхабди, хүдөөгүүр суг наадахабди…

Могойхон (урагша хойшоо эрьелдэнэ). Э-э, ү-үгы дээ. Дэн хүлгөөтэй  эндэш. Хони мал, адуун гүйлдэнэ, тэнэгүүд гээшэнь, таха туруунуудаа хайшань табиһанаа мэдэнгүй харайлдана. Хада нютагаа бусахамни,  залхууршооб энэ шууяанһаа, дүндүг хонидой маараанһаа. Намдаа айлшалаад ерээрээ.

Арс гүлгэн. Хайшаа?

Могойхон. Тээ тэрэ  хадын урда бэеэр хабсагай шулуун соо минии ордон байдаг.  Одоо гоё даа тэндэмни.

Нохойн гүлгэн  (дээшээ харана, һүүлөө шарбана). Холо байна даа, нютагшни…

Могойхон. Гоё даа тэндэм. Хаа-яа ордон-нүхэнһөө гараад, шулуун дээрэ наранда игаажа хэбтэхэш, шубуухайнууд дээрэш дуугаа дуулажал байха,  хадын һэбшээн бэеыеш наартайханаар эльбэжэл байха, эдеэншни хажуугааршни ниидэжэл байха, амаа нээгэд лэ…, м-м-м,  ерээрэй намда айлшалаад.  Эгээн амтатай  сохо иляаһа ама рууш хэхэб, үзэсхэлэн эдеэ эдюулхэб. Айлшалаарай намдаа, нүхэр. Баяртай!

Могойхон мүлхеээд саашаа үгы болоно.

Арс гүлгэн ( хойноһоонь хусана) Баяртай нүхэр, уулзатараа баяртай.

Сааанаһаань эзэнэй гэмэрээн дуулдана.

Эзэн эсэгэ. Энэ шаригнай баһа юугээ зай забдагүй борожо байнаб?  Фас…

Бата хүбүүнэй ташаганаса энеэхэнь дуулдана.

Бата. Шариг бэшээ, аба! Арс,  Арс, ошое, хүдөөгүүр гүйлдэеэ!

Эзэн эсэгэ. Батаа, тэрэ шаригтаяа гүйлдөөд,  хонидоо хараад ерэл даа. Хүл доогуураа һайн хараад ябаарай, энэ борооноор хада хабсагайһаа могой-шорхой буужа  болоо…

Бата (эшхэрнэ). Арс, Арс, ошоеэ!

…

 

 

Баира Бальбурова