Сергей Доржиев.Конкурс «Үргэлжэлhэн зохёолой үзэсхэлэнтэ үзэгдэлнүүд» (Мозаика малой прозы).

Конкурс 2018 года — «Үргэлжэлhэн зохёолой үзэсхэлэнтэ үзэгдэлнүүд» (Мозаика малой прозы). Конкурс проводился в течение марта-октября 2018 г.  в рамках реализации творческого проекта, направленного на расширение сферы применения и повышение социального статуса бурятского языка в Республике Бурятия в 2018 году

Цели и задачи конкурса

• поиск, выявление, поддержка и поощрение новых имен, ярких литературных дарований, направленных на повышение социального статуса бурятского языка;
• воспитание любви и уважения к родному языку, раскрытие богатства образных средств родного языка;
• содействие дальнейшему росту профессионального мастерства литераторов

Представляем работы конкурсантов.

Сергей Доржиев

Х А А Н А Б Ш И, Т Ү Р Ү Ү Ш Ы Н Д У Р А Н ?

Хаанабши, түрүүшын минии дуран? Ажабайдалай һубаряа олон долгидой аляахандань нэшүүлээд, хаанахана, ямархан дабаанайм саанахана гээгдэшообши? Эгээл хурсахан, эгээл һаруулхан, эгээл үнжэгэн инаг дурамни! Хамагһаа түрүүшын, хамагһаа арюухан, хамагһаа үнэтэй инаг дурамни!

Тиихэдэ би алтан дэлхэй һаял анхаран ажаглажа, ойндоо шэмэн шэнгээжэ, хүхюун, дорюун, баяртай, шогтой, залуу наһанайнгаа булгилма охинһоо юушье дабаха, юушье бүтээхэ, юушье туйлаха аргатай мэтээр өөрыгөө һанажа, өөдөө хаража энеэжэл ябаһан айдар залуу наһандаа бэлэйб.

Аадар мэтэ шууяатай арбан зургаа наһандаа нютагайнгаа һургуулиин 8-дахи классай һурагша ябаа һэн хаб. Тэрэ халуун намарай нэгэ намжаахан үдэшэ наһаараа мартадаггүйб.

Ямаршье һэм нэгэ һайндэртэ зорюулагдаһан үдэшэ манай һургуули үнгэргэжэ, нютагайнгаа соёлой байшан соо зоной анхаралда концерт наада табиба. Тэрээнэй һүүлээр зоной тарахада, ахамад классайхид үлээд, хатар наадаа үргэлжэлүүлбэ. Би концертдэ гитараар наадажа хабаадалсаһан хүн хадаа хэдэн нүхэдтэйгөө тэдээнтэй үлэжэ, ханын хажуугаар борсойлдобобди.

Вальс эхилһэн байгаад, нэгэ, хоёр наһа эгэшэ, бэеэр үндэр томо басагадые хатарта урихаа аягүйрхэлдөө гээбди даа, хүлөө урилан зогсонобди. Манай хажуугаар гоё һайханаар хубсалһан ахамад классай хүбүүд, басагад ээрэмэлдэл эрьелдэн, вальс хатаран үнгэрнэ.

Тэдээнэй дунда нэгэ басаган нюдэмдэм гэнтэ торолдошобо. Вальсын зөөлэхэн хүгжэм доро жэрбэгэр ута хүлөөрөө наартайханаар гэшхэлэн, урин нарин матаргайгаа хоёр тээшэнь нахилзуулан, нара һараар сасарһан хурса һайхан шарайтай, одо мүшөөр яларһан шэршүү ногоон платитай гоохон һайхан дангина багжагар сэмсэгэр хүбүүнтэй зулгыханаар энеэбхилдэн, һайхан гэгшээр хатаржа ябаба.

Минии зүрхэн гэнтэ түг гээд, тогтошоһондол болошобо. Тэрэ басага хараһан шэгтээ зарсашоо һэн хаб. Хажуудам байһан нүхэдни, Бэлигтэ Базаржаб хоёр, хажуу тээһээм түлхижэ, яаһан хээһыем асууба, мүрһөөм баряад һэжэрбэ. Би үргөөрөө тэрэ дангиные заажа:

— Арюуна бэлэй гү арбадахи классай? – гэжэ соохоршуу мэдээн соогоо асууһанаа һанадагби.

Хоёр нүхэдни ушар шалтагааниием ойлгоо гээбы, хоёр тээһээм һугадаад, үүдэн тээшэ шэрэбэ. Би ябаха дурагүй, гэдэргээ таталдажа:

— Байгыт, яана гээшэбта? – гэнэ хаб.

Тэрэшье бэзэ хүгжэм таһалдажа, вальсын сагаан хатар соносхогдоод, басагад хүбүүдые урижа эхилбэ. Нүхэдөөрөө носолдоһоор байтарни хажуудамнай Арюуна гэнтэ бии болонхой, намайе хатарта урижа байба.

— Шамай уринаб… хүбүүн.

Хоёр нүхэдни шууяатайгаар амяа татан сошоод, намһаа түргэн хобхорон һалаба. Би тээлмэрдэшоод, яаха хээхэешье мэдэхэеэ болишонхой, басаганай урдаһаа хараад, гараа унжуулан зогсоноб.

— Зай, хатарае. Шадаха гүш вальс?

Арюуна дарууханаар энеэбхилэн, баруун гарыем ташаан дээрээ табяад, зүүн гарыем адхажа, хажуу тээшэнь дэлибэ. Тиигээд намай вальсын гурбалжан алхамда дүмүүхэнээр оруулжа, нэгэ жэгдэхэнээр дахуулан хатарба.

— Наймадахиин бэзэш? – гэжэ тэрэ хангал һайхан үнэрөөр анхилан асууна.

Ойрохоном басаганай һайханһаа һайхан атлас сагаан шарай задаржа байһан сэсэг мэтээр энеэбхилнэ, ирагуу һайхан хоолойнь гургалдайн дуулаан мэтээр шэхэнэйм үзүүртэ дуулдана, боложо байгаа үйлэ хэрэг зүүдэн мэтээр һанагдана.

— Тиимэ, — гэжэ толгойгоо үлүүсэ ехээр дохин харюусанаб.

— Хэр һуранабши?

Арюуна һургуулиимнай эрхим һурагшадай нэгэн һэмнэй гэжэ агшан зуураа һанаадхибаб. Һургуулиин коридор соо эрхимлэгшэдэй түрүүдэ тэрээнэй дүрэ зураг жэлһээ жэлдэ үлгөөтэй байдаг.

— Э… бараг.

— Бараг? Тиихэдээ гурбатай алтайш?

— А-һа.

— Һайн һураха хэрэгтэй, саашаа һайн байха гээ һаа. Юугээр гурбатайбши?

— Э… алгебраар…

— Үшөө?

— Геометри, хими, — гэжэ би өөрөөшье мэдэнгүй тооложо оробоб, — э… тиигээд дүүрээ.

— Хэлэ бэшэгээрээ ямарбши?

— Гэмгүй.

— Гэмгүймнай ямар юм?

— Таба.

— О! Тиибэл һайн! — энеэбхилгэнь ямар һайхан гээшэб, муу амитанай мууража унамаар, һайн поэдэй шүлэг бэшэмээр! Жэшээнь, «Минии мүшэн шинии мүшэнтэй тохёолдоо…», али үгы һаа «Я помню чудное мгновенье…». — Нэрэшни Сэрэндаша бэзэ? — Би абяагүй толгойгоо дохиноб. – Сэрэндаша, би шамда… э… математика, химеэр туһалаа һаам… болохо гү? Гансал ши бү гомдоорой, зай?

Сагаан хатарай хүгжэм дүүрэбэ.

— Сэрэндаша, би нээрээ хэлэнэб. Гайхангүй ерээрэй, зай гү? – гэжэ Арюуна энеэбхилэн хэлээд, саана байһан басагад тээшээ түргэн ябашаба…

Би соёлой байшанһаа гараһан ошоһоноо мүртэй һанадаггүйб. Тиихэдэшье, үглөөдэрынь, һанажа ядаа һэм. Газаа хүлеэжэ байһан нүхэдтөө наадалуулһанаа, шог ёгто хэлүүлһэнээ  һанаа болодогби. Ямар нэгэн һиирэг зөөлэн манан соогуур хии агаараар хөөрэн ябаһан мэтээр һанахаһаа бэшэ юумэн ойндом ондоо юуншье торолдонгүй үнгэршөө бэлэй.

Һүни нойрмоглоод, ехээр уйлажа байтараа гэнтэ һэгээ орошоо һэм. Айһан мэгдэһэн эжымни нойтон аршуулаар толгойдом жэн табижа, абамни мүрыем даран номгоруулжа байгаа бэлэй.

— Хүбүүн, яагаабши? Юун болооб?

— Хэн гасаалааб?

Үглөөдэртөө халуураад, һургуулидаа ошоогүй һэн хаб. Үдэшэ багта Базаржаб Бэлигтэ хоёр манайда ерээ һэн. Энэ тэрые хөөрэлдөөд, үсэгэлдэр үдэшын намтай болоһон ушар энеэлдэжэ байжа дурсаад, гэрэйм даабари орхёод, тэдэм ябаа һэн ха. Үдэшөөд ерэһэн эжымни орон дээрэм хүл үзүүрээрни һуугаад, иигэжэ хэлээ бэлэй:

— Үбшэнэйшни шалтагаан сэдьхэлһээшни юм байна. Нүхэдһөөшни һурагшалхадаал тухайлбаб. – Эжым һанаа алдажа, гарыем эльбэбэ. — Хүбүүн, ши түрэхын угаа эльгэ нимгэн хүнши. Хайрлахы сэдьхэлээр дэншье һаа халима дүүрэн. Даншье һаа уян сэдьхэлтэйш. Һайхашаагдаһан басаганайнгаа гэнтэ дүтэлхэдэ сошоһондоо эльгэ зүрхэншни дорьбоод, иигэжэ үбдэшэнэш… — Би эшэһэндээ халуу бусалһан нюураа хүнжэлөөрөө хушаад хэбтээ һэн хаб. — Дурлахаар наһаншни ерээшье юм гээбы, теэд зүрхэнэйнгөө хахархаа һанатар дурлашаха гэжэ яаха юм? Миин лэ нүхэсөөд ябахада болохогүй юм гү? Арюуна һайншье, һайханшье басаган лэ даа. Томоотой бүдүүн… Арбадахиин бэлэй гү? Нэгэ хоёр наһа эгэшэ. Тиихэдээ дээрэшье юм гү гэжэ һананаб…

Эжын тиихэдэ хэлэһэн бэшэшье үгэ һанагдадаг.

— Ажабайдал гээшэмнай хирэ ехэтэй. Зууралдахаш даа нилээн. Сэдьхэлээ зобохош һайса. Гансал, хүбүүмни, зүрхөө бү мохоорой. Шүдөө зуугаад, урдахияа туйлажа ябаарай…

Тэрэ гэһээр олон жэлнүүд үнгэрөө. Би үглөөдэрыньшье, бүри һүүлдэ хожомыньшье Арюунада дүтэлөөгүй һэм. Һургуули соогуураа гү, али тосхоной үйлсэдэ хаа-яа харахадаа ехэтэ гоёшоогоод, ехэтэ һайхашаагаад, дүүб гэжэ голхорһондоо юм гү, хажуугаарнь эрьелдэдэг ехэ хүбүүдэй хажууда өөрыгөө голоһондоо юм гү, ойронь ошохоо зүрхэлдэггүй бэлэйб. Харин хабарынь тэрэ гоохон басагамни һургуулияа дүүргэжэ, хото город саашаа һурахаа ошоод, мартагдан татажа, халуун тэрэ намарһаа нажар болотор янгинан үбдэһэн үрэ зүрхэмни амархадал гээ бэлэй. Тиимэшье һаань, би гансал тэрэ басаганда дурланхай зандаа, инаг дураяа гансаараа бөөмэйлжэ, үндэр һайхан тэрэ мэдэрэлдээ хүрэхын түлөө алишье талаараа тэгшэ ябахаа  оролдожо ябагша һэм.

Тэрэ сагһаа хойшоо хэдэн жэлэй үнгэрөөд байхада дээдэ һургуулиин нэгэдэхи курсын оюутан болоод ябаһан намайе нэгэтэ үдэшэлэн Арюунадал угаа адлихан шарайтай гүлмэр залуухан гоохон һайхан дангина сагаан хатарта баһа уряа бэлэй. Түрүүшынгээ дуранай эрьен бусажа ерэһэндэл, һаруул сэлмэг мэдэрэлдэ би дахин абташоо һэм. Айдар залуу наһандаа бусалтагүйгөөр гээгдээ гэжэ һанажа ябаһан дурамни дахинаа бурьялан орьёлоо һэн. Тиихэдэл би хүн үнэхөөр хүсэн оролдоо юм һаа, һанаһан һарбайһандаа наһанайнгаа нүгөөдэшье эрьюулгэдэ заатагүй хүрэдэг лэ юм байна гэжэ ойлгоо бэлэйб.

Тэрэ басаган уданшьегүй минии наһанай нүхэр боложо, хоюуландаа үхибүүдтэйгээ суг хүнэй жаргал эдлэжэ ябадагбди. Арюунашье багжагар һайхан нүхэртэйгөө ажабайдалайнгаа арюун харгыгаар энеэбхилэн ябадаг. Гэнтэ нэгэ тээ уулзахадаа, нэгэ нютагай хүнүүд мэтээр хөөрэлдэдэгбди. Гансал түрүүшынгээ дуран тухай би хэндэшье хэлэдэггүйб. Харин хирэ-хирэ, илангаяа намарай һайхан сагта, һиирэг хүнгэхэн гунигай сэдьхэлдэм тунаадхихада, анха түрүүшым аригуун сэбэр дуран гэнтэ һанагдаад, аалихан зүрхыем хахаадхидаг. Би тиихэдэнь хүнгэхэн һаруул гунигаар эзэлэгдэн, хажуудам ябаһан басагандаа үшөө ехээр дурлаһан мэтэ болодогби.

— Һайнта даа, манай басагад, — гэжэ би бүгэдэ эхэнэрнүүдтэ дотороо хандадагби. — Манай гал гуламта һэргээн шэнэлжэ, угыемнай залгуулжа, харгыемнай тэгшэлжэ, үдэ жэгүүр ургуулжа ябадаг гоохон һайхан дангинар, һүгэдэн таанарта дохиноб! Таанараа бидэ эрэшүүл хэтын хэтэдэ үндэгэн мэтээр үргэжэ, нюдэнэй сэсэгыдэл хамгаалжа ябахабди…

С А Р Ю У Х А Н  С А Г А А Н  С А Х Ю У С А М Н И

Эхэ байгаали эрьехэ наранай эртын заншалаар дахинаа һэргэжэ, хотын ябаган харгын забһараар үнжэгэн зөөлэхэн хюуза ногоон бултайгаад,  городоорхиной хэзээ нэгэтэ һуулгаһан хуһа, уляангирай болон мойһоной мүшэрнүүд хэдэхэн хоногой туршада задаран һалбаржа, Улаан-Үдэ нэгэтэ үглөөгүүр сэл  ногоон набша болон хоншуу һайхан сагаан сэсэгүүд соо һэрибэ. Хотын гудамжанууд болон сэсэрлигүүд, модон гэрнүүдэй палисаднигууд, мүн Үдэ, Сэлэнгын шугы бургааһад һургуулияа дүүргэһэнэй баярта саб сагаахан плати үмдэһэн басагад мэтээр гоёнхой, нюдэ татан буляажа, сэдьхэлдэ ямаршьеб даа хүнгэхэн гунигаар ууяһан баяр асарна. Хамаг амитан жарганхай, залуу наһан хүхэ мүнхэ огторгойдо сасаржа байһан алтан шара наран тээшэ дүүлинхэй, дураниинь дахинаа дэлгэрэн һалбаржа, мүн өөрөөшье дурлуулжа байба. Залуушуул жэгүүртэ далита инаг дурантай анха түрүүшынхиеэ танилсаад, хүхын дуунай һүниие алтан шаргал һара доро зүүдэн мэтээр үнгэргэн, ажабайдалайнгаа сэсэгтэ набшата үргэн харгы тухай шэбшэнэ…

Арюуна Ли хэдыдэхи хабараа ямаршьеб хоёролжон һанаатайгаар угтаба. Байгаалиин энэ бушаганан задарааша һэргээн, ажабайдалай энэ агууехэ баяр тэрээниие уяруулан баясуулнашье, уйдуулан гажаруулнашье. Харин ехэнхи талаараа сэдьхэлэйнь үбшэ һэдэрээгээд, бүри тэсэшэгүй болотор үрэ зүрхыень үбдэхөөнэ.

Тэрээнэй дуута шуута хабар түрүүшынь инаг дурантай хамта бусалтагүй үнгэрэнхэй гэжэ тэрэ һанадаг болонхой. Юундэ харин баярланаб гэхэдэ, зобожо зүдэршэһэн зүрхэн соогоо нангинаар сахижа ябаһан инаг дуранайнь арюухан үрэ дүн болохо тэрээнэй аабагархан басагахан, энээхэн амиды бурхахан, байгаалиин сэсэглээндэ үнэн зүрхэнһөө баясана бшуу.

Хэдэн жэлэй саана Арюуна Буряадай гүрэнэй дээдэ һургуулиин зүүн зүгэй факультет дүүргэжэ байхадаа хитадай Улаан-Үдын коммерческэ компаниин дээдэ захиралай орлогшо Брендон Ли гэжэ нэрэтэй хүбүүнтэй танилсаа һэн. Арюуна тиихэдэ жэлэй туршада бэе тамирай болон сэдьхэл һанаанай талаар, шухалань Хитадай эртэ урданай агууехэ философи шудалхын түлөө йог бүлгэмдэ ябаһан байгаа. Брендонтэй танилсахаһаа урид зүрилдөөнэй «инь» «янь» хоёр тад һөөргэ харилсаануудай эхин һургаалые нилээн ойлгооб гэжэ һанадаг һэн, харин тэрэ һайн ород хэлэтэй сэбэр дорюун хитад хүбүүнтэй хөөрэлдөөд эхилхэдээ  туйлаһан юумэмни хилбархан байна гэжэ гансата ойлгоо һэн.

Арюуна барилгашан эсэгын, бухгалтер эхын бүлэдэ ууганиинь боложо түрэһэн хадаа дороо дүү басаган ба дүү хүбүүн хоёртой бэлэй. Эсэгэнь барилгаараа 90-ээд онуудай үймөөн-төөрёон соо нилээн зоболдоод, харин һүүлэй 10-аад жэлэй туршада фирмэеэ һэргээн бодхоожо, мүнөө ажабайдалай алишье талаһаа хүндэ ямбажа хүртэжэ ябадаг болонхой.

Алдар Бадмаевич тэрэ сэмүүн сагта гансашье экономическэ, политическа болон ниитын шалтагаануудһаа бэшэ, харин… өөрынгөө һамганай һэбхи ябадалһаа эртүүр сайшоо һэн. Тиимэ юумэн гээшэ гэр бүлэдэ яһалал үзэгдэдэг хурсаһаа хурса асуудал һэн тула үбгэн һамган хоёрой али нэгэниинь нүхэдһөө гү, али ямар нэгэн муу талаһаа гү хамагай һүүлдэ мэдэхэ болодог – бултанай мэдэхэ иимэл муу муухай үзэгдэл ха юм даа.

Бүри һургуулиин шаби ябахадаа Арюуна нэгэтэ эсэгынгээ халамгай ерэхые харажархёод, сагаан һайхан номгон даруу зантай, сэмсэгэр гоё энэ бүдүүн баабаймни архи уудаг юм гү гэжэ ехэтэ жэхыгээ бэлэй. Тээ байтараа тиимэ юумэнэй дахин үзэгдэхэдэ энэмнай дэмы бэшэ юм байна гэжэ ойлгобо.  Арюуна эхэ эсэгынгээ доторой харилсаанда онсо анхарал табидаг болоо һэн. Эсэгынь заримдаа баринхай ерээд, үхибүүдэйнгээ толгойхонуудые үндөөд, унталгынгаа таһалга руу үгэ дуугүй зориходо эхэнь архи ууһан шалтагаанһаань хэрэлдээ наншалдаа эхилэгшэ бэлэй. Болииш, һэгээ орыш, угайдхадаа үхибүүдэй хажууда юу хиирэнэ гээшэбши гэхэдэньшье, нохойшье хусаа гэжэ һанахагүй, харааха, хашхарха, аяга табагаа хаха бута шэдэхэ, басаганай мэдэхээр, болоһоншье, үгышье гэм зэмэ тохохо. Тэрэнь багадаад, галзуу юумэндэл аһалдажа, самсыень таһа татажа хаяха, альгадаха, маажаха, үһэндэнь аһаха… Арбадахиин болоод байхадаа Арюуна түрэлхидэйнгөө дунда оронхой, эсэгэеэ шэрдэмэл хурса хюмһанһаа аршалжа байгша бэлэй. Харин тээ байтараа эхэ эсэгынгээ ушар шалтагаа ойлгожорхин гэхэдээ удаадахи хэрэлдээ наншалдаандань эхэеэ альгадажархёо һэн.

— Шинии ямарыеш би мэдэнэб! Баабай шамһаа боложо зобоходоо уугаа! Ши гэр бүлын эхэнэр бэшэш!

Эхэнь хасараа дахаад, дэмы хооһоор юлыгөөд нэгэ хирэ байтараа гэнтэ һэгээ орожо, уйлаганан уйгарлаад, таһаг руу гүйжэ орошоо һэн. Тэрэ гэһээр гэртэнь хэрэлдээн таһалдажа, эхэнь үгэ дуугаа хуряанхай амяараа ябадаг, басагантайгаа үсөөн үгэ андалдадаг болоо һэн.

Арюунын ажаглахаар, Алдар Бадмаевич тиихэдэ харын хүсөөр бэеэ гарта абажа, һамгаяа хүлисэжэ шадаа һэн. Гэртэнь баһа һара нара татаашьегүй һаа, амгалан байдал тохироо бэлэй. Тиигэбэшье эсэгэнь ямаршьеб даа нэгэл ондоохон, анханайнгаа жэгүүртэ һайхан мэдэрэл алданхай гэжэ таахаар,  яларха толорхоо болинхой һэн. Түрүүшэр һөөргэ тэрэ хүнэй нюдэ сэхэ харахаа далдирдаг һэн. Эшэһэндээ. Һамгантайгаа хэрэгээр нэгэн-хоёр үгэ андалдахаһаа бэшэ анханайхяараа мэтээр дуугаралсадаггүй, мүн тиихэдэ унтаха газараашье ажалайнгаа кабинет соо түхеэрэнхэй. Хэдэн һарын үнгэрхэдэ гэртэнь ан-бүн мэтэ болоһон хэбэртэй болоо һэн. Харин жэл үнгэрөөд байхада эхэнь баһал забхай ябадал гаргаба.

Тэрээн тухайнь Алдар Бадмаевич Намсарай нүхэрһөө дуулахадаа гэртээ бусаагүй һааб даа. Үгэ дуугүйгөөр орлогшоёо шагнаад, толгойгоо һэжээ һэн:

— Иимэ юумэнэй түрүүшынхиеэ болоходонь ши намда юун гээ һэмши даа? Эрэлхэг зориг гарга гэжэ гү, һамгаа хүлисэ, үхи хүүгэдшни жааханууд, гэр бүлөө бэтэгы һандаргаа гээ һэн бэзэш?

Нюдөө буулганхай Намсарай абяагүй бэлэй. Гансал хүри улаан шанаа дээгүүрнь шүрбэһэниинь зангиржа байгаа һэн.

Алдар Бадмаевич кабинетһээ гараад, машинадаа һуужа, хайшаашье ябаһанаа мэдэнгүй, городой гудамжаар миин лэ гүйлгөө һэн. Удаань нэгэ супермаркедэй ойро зогсожо, шэл архи ямаршьеб даруулха юумэтэйгээр абаад, Сэлэнгын эрье гараба.

Орой боложо байгаа һэн. Баруун тэнгэриин һиирэг нимгэн манан соогуур улайшаһан наранай шашха улаан туяа үргэн мүрэнэй нюруу дээгүүр уйтаханаар миралзан зурыжа, нюдэ һаргаана. Алдар Бадмаевич бүлеэн уһанда гараа угаагаад, халуу бусалжа байһан нюураа дахаба. Удаань машинадаа һуужа, шэлэй таглаа мулталба.

Тэрэ мүнөө нэгэ шухала шиидхэбэри заабол абаха ёһотой. Зай, иихэдээ һамгантай байха ямаршье арга һалагдаба гээшэ. Хамаг юумээ хаяад лэ гаража ошохо саг ерэбэ. Байха газар тэрээндэ олдохо – һая баригдаһан шэнэ гэр соо хоёр таһалгатай байра байна. Харин үхибүүд яаха гээшэб? Арюуна томо хүн болоо, түрилхидэйнгөө харилсаашье һайн ойлгодог. Эхэеэ буруушаана юм аабза, гэбэшье эхэһээнь таһалжа болохогүй. Эхэнь хадаа, ямар хэмэршье һаа, эхэнь гээшэ. Тэрээнээ хүндэлхэ ёһотой. Ондоо һайн талыень баримталжа. Мүнөө тэрэмни һургуулияа дүргэбэ, дээдэ һургуули орохо сагынь ерээ. Арюуна өөрөө өөрыгөө үнихэнэй даанхай, томоотой, ухаатай, эдир наһанһаа саана һүбэлгэн сэсэн басаган. Тэрээнэйнгээ түлөө һанаата болоһоной үлүү. Дундахииень, Машыень, эхэнь дэншье һаа ехээр эрхэлүүлһэн. Һаял хүн боложо ябагдана юм аабза. Харин Женя хүбүүниинь үшөө багал даа, һаял хоёрдохи класса дүүргэжэ байна. Намайгаа һайса һажааһан. Гадар бэеэрээшье, һанаан бодолоороошье. Сагаан сэдьхэлтэй, һайн зантай хүбүүхэн. Хүмүүжүүлэй асуудалнуудта Лада һамганиинь бүри хогоосон, юушье шадахагүй. Ехэ үхибүүгээ Алдар Бадмаевич өөрөө хүмүүжүүлээ һэн, багануудаа – һамганиинь. Теэд ямаршье һайн юумэндэ һургаагүй, гансал эрхэлүүлхэһээ бэшэ юумэгүй. Маша басаганиинь залхуу, гэртээ өөрынгөө богшье абадаггүй. Женя гансал хара тархяа харан өөдэлжэ ябана.

Яалтай гээшэб?

Телефониинь хонходобо. Һамганиинь. Ладань үгы болошоходонь һанаа үнөөн болоол юм бэзэ. Тэрэ яахаб. Өөрынь мэдэхээр, тэрэ өөртэнь дуратай, үнэн зүрхэнһөө дуратай. Өөрынхёороо баһа һайн зантай, эрдэмтэй, ухаатай. Теэд дэн ехээр эрэшүүлдэ дуратай. Ямаршье эрын анхаралаа хандуулбал, тэрээндэ хамаагүй… Нүхэр басагадтаа хэлэдэг:

— Ажабайдалай хамаг һайн һайханиие үзэхэ хэрэгтэй. Үбгэндөө урбаагүй һаа, эхэнэрэй жаргал гээшые мэдэнгүй үнгэрхэш…

Тиин ондоо эрэшүүлтэй инаг дуранай ябадал эрхилхэ. Гэртээ хахад һүни халамгайхан ерээд, ажалдаа ямар нэгэн шухала хэрэгээр һаатаһан тухайгаа гүбэрхэ, али үгы һаа, үдэр дунда ямар нэгэн байрада хэн нэгэнтэй халуунаар уулзаха…

Түрүүшээр Алдар Бадмаевич һамганайнгаа шалтагаануудые өөр дээрээ бэдэрээ һэн. Магад, һамгандань ямаршьеб нэгэ юумэн хүрэнэгүй гү, юугээршьеб дуталдана гү? Бэшэл даа, тэрээнэй талаһаа ямаршье тиимэ юумэн байхагүй. Харин һүүлээрнь олон эрэшүүлтэй холбоорилдохо дуратай һамгадай нэгэн юм байна гэжэ тэрэ ойлгоо бэлэй. Эрэшүүл докторнуудайшье урда халхалдаг газарнуудаа нюсэгэлхэ дуратай байгша һэн. Тиимэл эхэнэр ха юм даа.

Утаһаниинь удаан хүгжэмдэбэ, харин Алдар Бадмаевич харюусабагүй. Архи хара хүшэгөөр ухаан бодолыень балартуулжа, һамганайнь ябадалнууд үшөө хурсаар үрэ зүрхыень дайрана, хара буун халаглаха, хуби заяандаа ехээр гомдохо, үхибүүдээшье, өөрыгөөшье хайрлаха сэдьхэл һэдэрнэ. Хооһон шэлээ шэдэжэрхёод, үшөө нэгэндэ дүтын магазин ошоод ерэбэ.

Харанхы болобо. Сэбэрээр сэнхииһэн огторгойдо үнгэтэ олон одо мүшэд ялалзаба. Теэд тэдэ анханайхяараа баяр асараагүй бэлэй. Тэнгэриин зүүн хаяа хүхэ сагаанаар будаһаар, шалхагар һара дүүлижэ гараад, тэрээнэй зоболондо баярлаһан мэтээр маһайжа, дайра дээрэнь дабһа адхаба. Хамаг гомдол голхоролынь, байдалайнь хамаг муу мууларынь элбэг нулимсаар билтарба…

Яахадаа, яахадаа бурханайм табисуур иимэб? Яахадаа, яахадаа, бурхад,  иимэ басагантай золгуулаабта? Үнэн зүрхэнһөө дурлажа ябаалби, алхам бүхэнөө тэрээндэ зорюулжа. Хамаг һайн һайхантай сасуулан, альган дээрээ үргэжэ, һэбшээхэнһээш һэргылэн, дүмэжэ ябаалби… Юу бэдэрээб ондоо эрэшүүлһээ? Юуниинь һэнэгтэй байгааб?       Эрэшүүлэй нэгэ һамаарха нааданби, нэгэ эдихэ эдеэнби гэжэ ойлгоногүй гээшэ гү?

Залууһаа һайншье, һайханшье һамгатай байхаяа тэрэ бодогшо һэн. Хамаг эрэшүүл һамгандам хуу барандаа дурланхай байг, тэбэреэр баглаа сэсэгүүдые барижа байг, харин һамгамни гансал намтайгаа ябаха… Эк-кэ даа, һанаан, һанаан…

Үхибүүдни яахань гээшэб? Һамганай ямар эрэдэ тэдэ хэрэгтэй байхаб? Гэртээ хариха хэрэгтэй. Теэд һамга харахашье дурамгүй. Харин үхибүүд? Яахадаа дүүрэн бэшэ бүлэ соо үндыхэ ёһотой юм? Юугээрээ тэдэ гэмтэй юм? Яагаад би зоной урдаһаа хараха хүмбиб?

Юу хэлэхэб, гашуудал зоболонгынь фундамент мэтэ хүндөөр үрэ зүрхыень даража байгаа һэн. Сэдьхэлынь үбдэнэ, хашхар хуугай табиһайб гэтэр үбдэнэ…

Гэнтэ тэрэ һэришэбэ. Бутүү шугы бургааһанай набша намаа сэл ногооноор гэрэлтэнэ, забһарнуудаарнь үдэрэй сагаан толон шагаана, урдань мүрэн асари хүсөөрөө мэлмэрнэ, дээрэһээнь, тэрээнэй фирмын барилсаһан гоё гоо сэнгэлгын үргэн ябаган харгын саагуур һая бодоһон городой шууяан, хүүеэн дуулдана. Голой баруун бэе хуушан модон гэрнүүдээрээ харлан барзайлдажа, хотын мүнөө үеын дорюун шарай доройтуулна.

Алдар Бадмаевичай толгой үбдэнэ, зүрхэниинь ехээр сохилно. Сэдьхэлэйнь байдал бүришье доро – арюухан амгалан тайбан байдалайнь орондо ямаршьеб сошомгой тэршүү байдал оршоно. Гэнтэ үсэгэлдэрэйнь бодолнууд хутага мэтээр зүрхыень дайража, зобошоһон сэдьхэлынь хашхар хуугай татан, барзайн зангирба. Тэрэ шүдөө хабиран, бүглүүгээр ёолоод, амидарха шэнгэнтэй шэл һабардан абаба. Архи бүлеэн болошонхой, ой гутаамашье һаа, аабагархан хурсаараа эрхэлүүлһэн мэтээр адаряаташаһан сэдьхэлыень халта номгоруулба. «Камриингаа» сагаан арһан һандай дээгүүр тэрэ унаад, алтан дэлхэй обёорхоо болоһон нюдөө аниба.

Нэгэ үзэгдэлэй саана нүгөөдэнь үзэгдэнэ. Танилсаһан үдэшэнь. Ягаа улаахан платитай Лада һамганиинь эшэһэндээ өөрөөшье ягаа улаахан болошонхой дүтэлөөд, сагаан хатарта урина. Һайханшье, һайншье, зүрхэтэйшье басаган. Газаашаа сэбэр агаарта гарае гэжэ дурадхаад, оюутадай элдэб олон жэжэ божо хэрэгүүд тухай хөөрэлдэһөөр ябатараа опера болон баледэй театрай сонхо доро зохид аргын олдоодхиходо уралаа табижа үгөө һэн. Тэрээнэй удаа саашадаа хэтэ мүнхэдөө хоюулаа ябахабди гэжэ ойлгуулаа һэн…

Арюунань үшөө жаахан, сагаахан сахюусан мэтээр гар дээрэнь һуунхай, бии шадалаараа толгойень тэбэреэд, хонхын жэнгирһэндэл баяртай энеэнэ… Намсарайн шанаа дээгүүр шүрбэһэн зангирна. Эшэһэндээ урдаһаань харанашьегүй. Нүхэрэйнгөө гэр бүлын һандараанда бэеэ зэмэлһэн шэнги. Юун тиимэ юумэн байха юм! Ши хэхэ ёһотой юумээ хээш. Юундэб гэхэдэ, минии эгээ дүтын нүхэр ха юмши.

Алдар Бадмаевич нюдөө нээбэ, бодоод, һандайнгаа нюрга үргэбэ. Үдын наран орой дээгүүрнь ялалзана, харин шугы бургааһан соо һүүдэр хоргодонхой, нёдондоной набшаһадай хоншуушаг үнэрөөд халта һэрюу даана. Набша намаа соогуур далда шубууд пишаганалдана, тэнгэриин сэнхирээр үсөөхэн сагаан үүлэд таран бэлшэнэ. Сэлэнгэ анханайнгаа асари хүсөөр уруудан урдана. Харин Алдар Бадмаевичта юуншье хамаатай бэшэ, юуншье баяр асарнагүй, досоонь хубхай хооһон байгаа һэн. Тэрэ архяа шэлээгээд, хооһорһон шэл һөөг руу шэдэжэрхибэ. Тэрэнь шулуу дайраад, тэһэршэбэ. Тиимэ даа, тэрээнэй хамаг юумэн тэһэржэ, бутаржа байна: гэр бүлэнь, инаг дураниинь, ажалыньшье хэндээшье хэрэггүй мэтээр һанагдана, архиин шэлшье һаа бутаран һандарна… Хэндээ хэрэгтэй байдал бэ? Иимэ байдал саашань үргэлжэлүүлһэнэй хэрэг бии юм гү? Гол руу шунгаад, хамаг хара зоболонгоо оёортонь орхингоо хэтэ мүнхэдөө хэбтэн үлөөшэнь дээрэ бэшэ гү?

Харанхы муу байдалһаа мултаран гараха ямаршье һаань аргын олдоходо сэдьхэл амарад гэдэг. Алдар машинаһаа эрид шиидэмгэй гараба. Телефониинь хонходобо. Басаганиинь.

— Басаган…

— Баабай, хаанабши? Үсэгэлдэр үдэшэһөө шамай гээгээлди…

Алдар Бадмаевич Арюунынгаа зүдэршэһэн шарай урдаа хараба. Эсэгэеэ хүлеэжэ, хүсэд һайн унтаагүй, шард лэ гэһэн юумэ шагнаархан, һүни манажа хоноо. Баарһамни, яатараа һанаагаа зобообши даа…

— Басаган, һанаагаа бү зобо даа…

— Баабай, гуйнаб шамай, гэртээ ерыш даа. Юуншье болоо һаань, яажашье байгаа һаа, бусыш даа. Бидэ шамда дуратайбди, баабай, шамгүйгөөр маанарта муу, баабай, бусыш даа…

Басаганайнгаа хоолойдо нулимсын дуулдахада Алдар Бадмаевич өөрын эрхэгүй гүбэд гэбэ:

— Удангүй ерэхэб…

Тэрэ толгойгоо һэжэбэ. Энэ яаба гээшэб? Үхибүүдээ мартаба гээшэ гү?

Бодолнуудынь эли тодо ха юм, ямар юумэндээ торолдошоод байха юм гээшэб! Үрэ дүнгынь гансал — үхибүүдынь үшөө баганууд, тиимэ эхэтэй орхижо болохогүй. Тэсүүжэм. Харин томо болоодхиходонь, хүнгөөр гараад ошохоб.

Тэрэ түргэн хубсаһаа тайлажа, голдо шунгаба. Ехэ тойрогоор урасхалай урдаһаа тамараад, эрьедээ бусажа ерэбэ. Тиигээд машинадаа һуугаад, түргэн ябашоо һэн.

Тэрэ гэһэнһээ хойшо Алдар Бадмаевич үхибүүдээ үнэн сэхэ ябадалтай, тэсэмгэй даруу зантай, һанаһандаа хүрэхэ оролдосотой, уялгаша сэхээр  хүмүүжэлэгшэ бэлэй.

Арюунань үхибүүд сооһоо онсо илгардаг. Бүри багаһаань хойшо өөрынь хүмүүжүүлдэгһээ тиимэ агша гү, али шуһаа дахаһан ушар гү, ууган басаганиинь хара багаһаа арюун сэбэр ябадалтай, оролдосо ехэтэй, һанаһандаа хүрэжэл һаладаг нэтэрүү зантай. Һургуулияа дүүргэһэнэй удаа зүүн зүгэй факультет шэлэхэдэнь Алдар Бадмаевич басагамни һайса бодоод, һайса шүүгээд, дуратай мэргэжэлээ шэлэбэ, һанаһанаа абажал һалаха, дээдэ һургуулидашье эрхим һураха гэжэ мэдэжэ байгаа һэн. Харинь һамганиинь, анхан ухаа мэдээгээ алдатараа дурлажа ябадаг эбы хөөрхы һамганиинь, басагаяа мүртэй ойлгожо шадаагүй бэлэй. Түрилхидэйнгөө урда һуугаад, үльгэрэй һайханшье, даамай сэсэншье зүүн оронуудые шудалха замдаа наһанай хани болохоор хүбүүнтэй ушарааб, тиимэ хүбүү бүхы наһаараа бэдэрээб, Ассоль басаганай Грей хүбүүгээ хүлеэһэндэл багаһаа хойшо хүлеэгээб гэхэдэньшье эхынь сэдьхэл дэбтэн хайлаагүй һэн. Толгойһоо үльмии хүрэтэрөө бэеэ гоёонхой, басаганһаа өөрэгүй гэхэһээ гүлмэр үхидэй хубсалдаг маягаар оодон богони хормойтой, баян дэлгэр хүхөө сэлсытэр зүүхэйлһэн һамганайнгаа толгойгоо һэжэжэ эхилхэдэ, Алдар Бадмаевич:

— Арсажа хэзээдэш үрдихэш, — гэжэ хүйтөөр хэлээ һэн. – Түрүүшээр һайса бодохо юм…

— Эжы, юундэ намай ойлгоногүйбши? – гэжэ Арюуна эхэеэ зэмэлбэ. – Тэрээнэй Ли гэдэг обогыншье илдам зөөлөөр намда дуулданал…

— Үгы, үгы! Иимэл юумэн бэшэ! Минии басаган хитад хүнтэй… Хитад орон! Иимэл юумэн бэшэ!

— Ази гү, Европо гү, ямар илгаа байгаа юм? Эдэ хоёртол һайн байгаа һаань, юуштэ юм?

— Эжы! Ши намайе хэзээдэшье ойлгожо ябаагүйш! Баабай, харыш, таһа арсаха гэжэ байна…

— Арсажа байг, басаган, арсажа байг. Харин бидэ хоёр ехэнхи хуби гээшэбди!

Арюуна гүйжэ бодоод, эсэгынгээ энгэртэ нэмэрин, бэеэ барин уйлаа һэн. Харин эхэнь шэрдэһэн уралаа жэмыгээд, омогоор толгойгоо хинсайлган, үгэ дуугүй таһалгаа руугаа ябашоо һэн. Тэрээнэй хуурай сэдьхэл түрэһэн үхибүүгээ ойлгожо тиихэдэ шадаагүй бэлэй.

Удангүй Арюуна ушарагша Ли хүбүүнтэйгээ түрэлхидөө танилсуулба. Дундаһаа тээ үндэрхэн шаб гэһэн бэетэй, елэгэр хара үһэтэй, хөөрхэн сайбар шарайтай, халта зэртэгэрхэн аад, ербэдэггүй томо нюдэтэй – иимэ багжагар һайхан залуу эрэ хүн Алдар Бадмаевичта бэеэрээшье, мүн доторойнгоо ямаршьеб һаруул һайхан элшэ хүсөөр гансата һайшаагдаад, урдаһаань энеэбхилэн бодоо һэн. Харин һамганиинь зорюута илдамшье, урин налгайшье һаа, хандасань хүйтэн бэлэй.

Үшөө хэдэн һара болоод, Брендоной эсэгэ Ли нүгөөдэ хүбүүгээ дахууланхай танилсахаяа ерээ һэн. Хүбүүнэйнгээ шэлэһэн басага хаража, һанаандань таараһандань баярлаад, буряад ёһо заншалаар хадаг табижа, сэнгэлгын багахан үдэшэ үнгэргөөд, гол түрэ найртаа Бээжэн морилхыень уряад лэ гэртээ харяа бэлэй.

Харин теэд Арюунын түрэлхид Бээжэн ошожо шадаагүй һэн. Барилгын дам фирмэ Алдар Бадмаевичта хараата болзортонь удаадахи барилгыень тушаалгабагүй. Тэрээнһээ боложо, өөрынь барилгын байгуулга горитойхон ялада орохо байгаа. Иимэ шахардуу байдалда үйлэдбэриеэ тэрэ орхихо аргагүй һааб даа. Арюунын энэ ушар ойлгожо байхада эхынь ойлгожо үгэхэгүйнь гайхалтай бэлэй. Лада Бээжэн хотодо нүхэргүйгээр гэр бүлөө түлөөлэн ошохоо таһа арсаба. Арюуна дүү хүбүүн болон хоёр нүхэд басагадтайгаа Хитад гараха баатай болоо һэн.

Тэнгэриин хүбүүдэй ниислэл хото ялас гэмэ һаруул хурса шарайгаар, зунай ааяма халуунаар болон хара торюун зоноор угтаба. Хитад үзэгүүд хаа хаанагүй хөөрхэнөөр барзайлдан,  янза бүриин үнгэ зүүхэйлһэн юумэн бүхэн нюдэ буляан гэрэлтэжэ, хүн зоной хүндэмүүшэ һайхан заншал уяруулан баясуулжа байба. Баян дэлгэр түрэдэнь хотын эрхим дээдэ түлөөлэгшэд уригданхай: Бээжэнэй захиргаанһаа үндэр дээдэ айлшад, тиихэдэ политигууд, худалдаа найма эрхилэгшэд, фабрика болон заводуудай эрхилэгшэд болон хадамуудай олон тоото түрэлэй зон һэн. Брендонэй түрэл гарал түрэ нарандаа һайнаар бэлдэнхэй һэн – мэдээжэ буряад болон ород дуунуудые һайса хонгюурдаа.

Хари хэлэндэ дадан тохиржо, зүүн урдахи зүгэй зүүдэн һайхан оронтой танилсаһаар, юһэн һарын үнгэрхэдэ залуу айлда басаган түрэбэ. Жаргалтай эхэ эсэгэ хоёр Арюунын түрхэм Ород улас түшэглэн, басагаяа Маша гэжэ нэрлэбэ.

Ли айл үргэн һаруул байрада гэрэйнгээ ажалшадтай амяараа байдаг һэн. Брендон ажалдаа ошоходоо һамга басагаяа найдамтай зондо орхидог. Тэрэ ажалдаа дуратай, ехэнхи сагаа фабрикадаа барагша бэлэй. Һаянай бүри турад гэнхэй, түрэхын урлагша, уран зурааша юм аад, гэнтэ байһаар нефрит шулуугаар элдэб дүрсэнүүдые һиилэдэг болоо һэн. Түрүүн һамганһаа эхилээ. Буряадһаа асарагдаһан сагаан шулуунһаа басагаяа гар дээрээ бариһан дуратай эхэнэрэйнгээ дүрэ тон адлиханаар һиилэн гаргаба. Ли эсэгынь танил уран зураашад болон скульпторнуудтаа харуулхада, тэдэнь хүбүүндэнь гэрэлтэ ерээдүйень гэршэлбэ. Тэрээнэй удаа бусадшье жэжэ божо дүрсэнүүдые Брендон һиилэн байгуулба, тэдэнь хуу барандаа Арюунын үргэн трюмо дээгүүр жэрылдээ бэлэй.

Залуу хатан жаргалаар гэрэлтэн ябаа һэн. Ганса дуулгабарида энэ эртэ урдын орониие мэдэхэ бэшэ һэн хадаа Арюуна хитад соёлой нарин зүйлнүүдые ехэ баяртай шудалагша бэлэй. Арадай түүхэ шунан уншаха, гоё гоо үзэсхэлэн шэнжэлэн хараха, гэр бүлынгөө фабрикада экономистаар хүдэлдэг хөөрхэн залуу шарайтай, налгай урихан хадам эхэеэ һэмээхэн һажаагша бэлэй. Хитад руу бэри боложо буугаа хадаа зүүн зүгэй соёлдо һураха хэрэгтэй бшуу. Тэрээнһээ гадуур залуу хоёр оронойнгоо олон хото городоор ябажа танилсаһан, Тайбан, Хайнань болон тэнгэриин сэнхиртэй ниилэһэн бусадшье үльгэрэй һайхан жэжэ ольтирогуудые үзэһэн бэлэй. Мантан томо энэ ороной нэгэ багахань хубинь боложо байһандаа Арюуна жаргалтайһаа жаргалтай хүндэ өөрыгөө тоологшо һэн.

Хитадууд Ород гүрэнэйхидтэ орходоо ехээр ажалладаг зантай. Арюунын гайхал гэхэдэ, тэдэ ашаг олзо үгэдэг лэ һаань, юушье бүтээдэг, юушье үйлэдбэрилэн гаргадаг байба. Тиихэдээ ямаршье зүбшөөл-лицензи үгыгөөр. «УАЗ» машинадаа хэрэглэһэн хитад бараанай ута наһагүй, ходо эбдэржэ байхада эсэгынгээ хараал шэрээл табидагынь Арюунада һанагдаба. Муу шанартай эд гэхэдээ «хитад бараан» гэһэн үгэшье бии. Теэд хитадууд хариин хэрэглэгшэдтэ хайша хэрэг хандаа гээшэ һаа, орон дотороо хэрэглэгдэдэг эд бараа эрхим шанартайгаар бүтээдэг. Иимэ ябадал Эхэ орондоо дуратай байһанһаа бэшэ юм аабза, харин засагай газарай хатуу шэрүүн хуулиһаа. Үхибүүдэй нааданхай бэедэ хоротой бодосһоо хэһэн нэгэ фирмын дарга болохо хүгшөөргэ эхэнэр саазалуулан буудуулаа бэлэй. Хитадай үшөө нэгэ гайхалтай юумэн гэхэдэ, тэдэ эдилгэ гээшые аймшаг ехэтэй гажа буруу ябадалда тоолодог байба. Харин тиихэдэ Арюунын баабай барилгада гү, али тэрээн дорохи газарай талмайда хабаатай ноёд һайдта мүнгэн шан барюулжа тухашарагшал…

Яахадаа манай гүрэн Хитадта өөрөө социалис аргаар урган хүгжэхэ зам заажа үгэһэн аад, тэрээнтэй адлил арга боломжотой аад, үйлэдбэриингөө бутаран һандартар, хүдөө ажахынгаа хяаран һалатар обортохо болоо юм гээшэб гэжэ Арюуна бодогшо һэн. Юундэ завод болон фабриканууд Ельцинэй үедэ хямдаһаа хямдаар худалдагдаад, бүхы орон дотор ашаг олзотой газарай түлөө бандид бодооб? Ород уласаархин, зөөлөөр хэлэбэл, засаг баряашуулда иимэ томо гүрэнөө тонуулан дээрмэдүүлжэ байха тиимэл һаа сэсэн бэшэ зон гээшэ гү? Иигэжэл олигарх гэдэгүүд бии болодог юм байна даа…

Тэрээнэй асудалнуудта Брендон иигэжэ харюусаа һэн:

— Ород улас баруун болон зүүн зүгүүдэй хоорондо оршоһон орон ха юм. Тэрээндэ зүүн зүгэй сэсэн сооһоо бүхэдэлхэйн түрүү технологидо хүрэхэ хэрэгтэй байгаал даа. Нэгэ гэхэдэ, улаан, нэгэ гэхэдэ, сагаан болонгүй, дундахи алта олохонь шухала…

Машын үендөө хүрэхэдэ Ли Улаан-Үдынгөө түрэлхидтэ айлшалха гэжэ шиидэбэ. Тэдэ үнихэнэй ошохоо һэдэнхэй һэн, теэд нарай үхибүүн ба оршуулагшаар хүдэлдэг шэнэ ажалынь ходо бүри һаатуулдаг байгаа. Эхэ эсэгынь Бээжэн ерэхэ дуратайшье һаань, эхынгээ зан мэдэхэ һэн тула, гэрэйм тайбан байдал таһалжа хаяхадаа болохо гэжэ жэхыгээд, Арюуна өөрөө тэдээнээ хорёо бэлэй. Теэдшье зээ басагаяа харахын тула заабол ерэхэ хэрэгшье балай үгы һэн – мүнөө үеын техникын ашаар үдэр бүри шахуу скайпаар хөөрэлдэдэг һааб даа. Харин залуу айлай ошоогүйдэ аргагүй, түрэлхидөөрөө нюдөөрөө уулзаха, түрэл городоо хараха хэрэгтэй. Тиимэһээ тэдэ тон баяртайгаар түхеэржэ эхилээ һэн. Элдэб олон бэлэг сэлэг абаад, хилэ дабаха визэдэ бэе махабадайнгаа шалгалта гараад лэ халта тобшолол хүлеэхэ саг үлөө. Теэд тобшолол ерэхэдээ бүри хүлеэгдээгүй сошордол болон эрьебэ. Брендон хорото хабдартай, тэрэнь үшөө һүүлшынгээ шатада ерэшэнхэй гэжэ элирбэ. Иигэжэ тэрээнэй гэнтэ туралга болон эдеэндэ бирагүй болоһон ушар мэдэгдэбэ. Түргэн гэгшээр эмнэлгын клиника орохо, операци хүүлэхэ хэрэгтэй…

Арюунада тэрээхэн сошордуу саг соохорлогдон һанагдадаг, харин һанаһан юумэниинь мүнөөшье болотор эльгэ зүрхыень дорьбоодог.

Зоболон гээшэ хододоо гэнтэ буудаг. Залуу айл цунами шуурганда ороһон мэтээр дайрагдажа, һара нара татама һаруул һайхань гэр бүлэнь һалан һандарба. Арюуна түрүүшэр һөөргэ эсэгэдээ хонходохо гэжэ һанаба, теэд эсэгынгээ энэ хэрэгтэ туһалжа шадахагүй байһые ойлгоо һэн. Улаан-Үдэдэ иимэ үбшэ эмшэлжэ шададаггүй. Хүн түрэлтэнэй хараал шэнгээһэн хорото хабдар гансал эндэ, Хитадта, эмшэлээ һаа, эмшэлхэ. Теэд эндэшье, хамаг бүхы үбшэ хабша хуу баранииень шахуу гэхээр эдэгээдэг эртэ урдын эмшэлгэтэй орондо, эмшэлэгшэд зүүн зүгэй нарин ябадал гаргажа, дэншье эдэгээдхихэ тахайнь үлүү ама гараагүй һэн. Арюуна маанарые дүмэнэ гээшэ ха гэжэ һанаа һэн. Гэбэшье операцида орохо, удаань баруун болон зүүн зүгүүдэй эмнэлгэ тааруулан тохироохо хэрэгтэй байба. Тиигэжэ байтар үшөө нэгэ ой ухаанда орошогүй ушар тохёолдобо – Брендон Арюунаяа ойро байлгаха дурагүй байба.

— Хосоржо байхыем хаража байһанай хэрэггүй, — гэжэ һамгаяа урдаа һуулгаад, Ли хэлэбэ. – Минии зоболон – өөрым зоболон. Ши далда бай. Юунэйшье болохые би мэдэнэгүйб. Хэрбээ саашаа болошоо һаам, минии имагтал үнэн дүрэ һанаандашни үлэхэ. Хэрбээ үнэхөөрөө… тиигэбэл минии орондо ерэхэ һайн хүнтэй ушархыешни бурхан хараг. Тэрэ хүн басагыемнайшье һайнаар хүмүүжүүлхэ, шамдашье хани боложо, дутуу дундаар бэшэ, харин бодото дүүрэнээр ажаһуухадашни туһалха. Тиихэдээ тэрэ намдашье туһалха…- эндэ Брендонэй зүрхэн ёг гээд, зубхинь шэшэрэн, хасар дээгүүрнь нулимса гоожобо. Гэбэшье тэрэ толгойгоо һэжэрээд, бэеэ гарта бариба. – Түрхэмдөө буса. Саг зуура. Би эдэгээд, хойноһоотнай ерэхэб…- Ли бодожо, һамгаяа гарһаань татажа бодхоогоод, эсэгэнь мэтээр зулайень таалаба, тиигээд эмнэлгын газар руу гэжэ бэлдэһэн сүүмхэ абаад, тоб гэһэн алхамаар газаашаа гараба.

Арюуна бүри үсэгэлдэр яларжа толоржо байһан алтан дэлхэй юм аад, мүнөө зуруулай модоор хэһэн гэр мэтээр һандаран бутаржа байһан оршон тойронхи хорбоо байдалаа нулимсаар дүүрэн нюдөөр арай онигон хаража байгаа һэн. Хэды тиигээшье һаа, Брендон зүүн зүгэйнгөө сэсэнээр зүб байһые ойлгоо һэн. Хэрбэ өөрыгөө дүмэхэ гээ һаа, харин эндэ эгээ ойро һанаха хүнөө юм аабза, тэрээнээ тэрэ зандань, орхихо юумэнэй үшөө байгаа хада,  саг соонь орхихо хэрэгтэй. Эсэгэ Ли дээрэһээнь хүбүүн тухайгаа утаһаар дуулгажа байха, мүн бараг болоходонь, өөрөө дуудаха тухайгаа мэдүүлбэ. Харин мүнөө түрхэмдөө басагатайгаа айлшалаг. Энэ банкынь карточка, тэндэнь сая доллар, яаха хээхэеэ өөрөө мэдэнэ аабза…

Арюунада нүхэрэйнь элүүр энхэһээ бэшэ юуншье хэрэггүй бэлэй. Брендон, Брендон… Яагаа гээшэб? Юундэ гээшэб? Яахадаа эгээ дуратай хүндэнь иимэ муухай юумэн тохёолдохо болооб? Бирагүйгөөр дурлаа гүб? Муугаар хараа гүб?…

Удаан хахасаагүй һэн. Арюуна хорото хабдарай түб ерээд, нулимсаа гоожуулан, нүхэрэйнгөө зөөлэхэн урал, алтан гарнуудые ээлжээлэн таалаба, үбсүүндэнь нэнгээд, алтан зүрхэнэйнь шангаар сохилхые шагнаба, удаань газарта хүрэтэр урдаһаань дохёод, томо таһалгын дунда хамагһаа үнэтэй һайншье, һайханшье нүхэрөө орхижо гараа бэлэй.

2

Операциин һүүлээр Брендондэ һайн болоогүй һэн. Хэрбээ европын эмшэлгэ элшэ болон химитерапигаар эмшэлдэг һаа, зүүн зүгэй, хитадай,  эмшэлгэ ургамал эм домоор эмшэлдэг байба. Аляанданшье хүртэбэ, мүртэй туһа болобогүй. Тээ байтараа, хүсэ шадалайнгаа барагдажа эхилхэдэ, үхэлэйнгөө амһарта байһанаа ойлгоо һэн. Ямаршье эмшэлгэн, хитадай сэсэн философишье туһалбагүй. Хорото хабдар хаа хаанагүй эмшэлдэг, теэд хаанашье эдэгээгээгүй…

Залуу хүн үхэлһөө айгаагүй һэн. Хэншье үхэдэг. Хамаг юумэн нэгэ эхитэй, һалбаритай, хагдарал болон эсэстэй. Харин өөрынгөө «би» гээшын хайшаа ошодогыень мэдээжэ. Хэрбээ нүгэлтэй һаа, хүнэй һүнэһэн байгаа дэлхэйн ямаршье эд зүйл боложо болохо, харин буянтай байбал, хүн боложо түрэхэ. Хэрбээ дээдын буянтай ябадалтай бол

сансарын хүрдэ һэтэлжэ, олон мянган бурхадай нэгэн болохо. Брендон олон дасан дугангуудаар ябажа, зарсашаһан нюдэтэй шабаршье, гуулиншье, зэдшье бурхадта мүргөө һэн. Тэрээндэ гансал энэ дэлхэйдэ мүртэй юумэ бүтээжэ үрдингүй, дэншье һаа эртэ холодохонь гомдолтой, мүн эгээ дуратай хүндөө, үхибүүнэйнгээ эхэдэ, урбажа ошохонь тон үбшэнтэй байгаа һэн.

Эсэгэнь үлүү газарта сэсэрхэнгүй иигэжэ аалихан хэлээ бэлэй:

— Хүбүүн, би шамда үгэжэ шадаха хамаг юумэ үгөөб. Хэрбээ шинии дутуу дундаб гэжэ һанаа һаа, би хэндэшье хэрэггүй ажабайдал үнгэргөө байнаб. Хэрбээ шамда орходоо ухаагаар бирагүй һаам, хүлисөөрэй. Тиихэдэ өөрыгөө һайса шагнажа бай гэхэ байнаб, тиихэдээ нэгэ шухала юумэ дуулахаш. Заатагүй нэгэ юумэ ухамайлхаш. Харин би шамай хүлеэхэб. Дэмбэрэл дүүрэн ябаарай, тиигээд… бусажа ерэ.

Бээжэнэй гудамжаар эгээ золгүй хүн ябаа һэн – Брендон Ли. Тэрэ хаанашье торон тогтонгүй, огто үлэ залгангүй, хайшаашье ябаһанаа мэдэнгүй, ябаха үшөө аргатайл хадаа һалираа һэн. Гансал тэрэ юундэ иигэжэ ябаһанаа һайн мэдэнэ. Тэрээндэ нэгэл асуудал шиидхэхэнь үлэнхэй: хайшан гээл һаа Арюуна басаган хоёройнгоо ойро байхын түлөө энэ дэлхэйдэ маша түргэн бусажа ерэхэб?

Харин тэрээниие тойроод олон саята мегаполисай болон хара торюун зоной үймөөн хүлгэнэ. Ажабайдалай янза бүриин хүгжэмдэ анханай янзаараа өөрынгөө онсо аялга татажа ябаагүй ушарынь тэрээнэй сэдьхэлдэ гомдолшье, хажуугаарнь үнгэрөөшэ хүнүүд атаархалшье асараагүй бэлэй.

Гэрэлтэ үдэр һүниин хабхараар һэлгэгдэн, хото дээгүүр һара үлгэгдэбэ. Тэрэ Брендондэ огтошье хамаархангүй, үлэ мэдээшэхэн болонхой, һанаа амархан зандаа мүшэтэ хүхэ тэнгэриин уудамаар тамарна. Сэсэрлигэй ута һандай дээрэ хоёр инаг тэбэрилдэнхэй, тэнэг һарые гоёшоожо һууна. Брендон саанахи бүтүү һөөгүүдэй дэргэдэхи сүлөө һандай дээгүүр гонзойжо хэбтээд, нюдөө анижа, соохор мэдээндэ абтаба. Гансал халуун нулимсынгаа хасарыень хордохоон элбэгээр гүйжэ байхые мэдэржэ хэбтээ бэлэй.

Үглөөгүүр хэншьеб тэрээнэй толгой халта үргэбэ:

— Хүбүүн, бодо даа…

Брендон түрүүшэр һөөргэ эсэгэмни оложо ерээд, гэртээ дуудажа байна гэжэ һанаа һэн. Даншье һаа зөөлэн, эрхэлүүлэн татаһан хандаса. Харин тэрэ хүн шара орхимжо хэдэрһэн мухар толгойтой залуу лама байба.

— Юундэ уйлаабши? Намай ойлгоногши?

Санаартанай хоолой энхэрэл дүүрэн, үглөөнэй наранай хурса гэрэлдэ нюдэниинь хамта үбдэлсэжэ байһан хүнэй харасатай байба. Хүсөө эблүүлэн, саашаа ябаха һанаатай Брендон бодожо һууба. Гэнтэ холо бэшэхэнэ томо хонхын хурса нарин абяан дуулдажа, тэрээнэй досоо нэгэ юумэн таһаршаһан мэтэ болоод, өөрөөшье мэдэнгүй уйлашоо бэлэй.

— Ламбагай, би хосоржо ябанаб…

Тэрээнэй шииганаһан таһархай удархай үгэ дуулаад, лама урдань ябан һуужа, нюдэ руунь сэхэ шэртэн, гарыень адхан, адхан, зөөлэхэнөөр хэлэбэ:

— Би эндэхи дасангай ламаб. Буряад-монгол хүмби. Эмшэ ламын һургуули дүүргэжэ байнаб. Намтай яба.

Юунэйшье болоо һаа, Брендондэ хамаагүй байгаа һэн. Уһанда ороһон хүн борооһоо айдаггүй. Бэеэ шангадхан зангиржа тэрэ бодоод, ламын шандааһатай гараар һугадуулан, ябаһан тээшэнь ябаба. Ябахань угаа хүшэр байба. Тэдэ гудамжа хүндэлэн гараад, урдаһаань түмэр үүдэнэй нээгдэхэдэ, хашаа руу оробо. Урдань хитагар оройтой хоёр дабхар дасан байба. Арадань, хотын саадахи кварталда, алтан шара мүнсэгэр оройгоороо наранай туяа сасаруулһан хэрээснэг үзэлтэнэй һүмэ сагааран мандайна. Тэрээнэй оройһоо зүрхэ сэдьхэл урбуулжа байһан шэнгэн хонхын нарин абяан дуулдажа байба.

— Манай дасан. Оро даа…

Брендонэй досоо муу боложо, ород һүмын мүнсэгэр орой хонхотойгоо хамта дээрэһээнь хабхалан унаад, оршом байдалые хабхалжархиба гү гэжэ тэрээндэ һанагдаа һэн.

Соохор мэдээн соогоо дасанһаа хэдэн хүн гүйлдэжэ гараад, тэлэн оруулжа, хатуушаг орон дээрэ хэбтүүлһые тухайлжа байба. Удаань лама толгойень үргөөд, хэлэ ама шэрүүдхэһэн ямаршьеб даа гашуун унда уулгаба. Халуу бусалан үбдэжэ байһан доторынь һэб гэжэ, шухалань, үнгэ зүһэгүй, лүн хараар хушагдашаһан сэдьхэлдэнь амгалан тайбан тогтоһоншуу болоод, Брендон унташаба.

Сад гэмэ хэсэ хэнгэрэгэй болон бүдүүн аад, зөөлэн абяатай бүреэ бэшхүүрэй хүгжэм доро олон тоото ламанарай маани мэгзэм дуулан татан уншахань шэхэнэй үзүүртэ дуулдана. Санаартанай бүдүүншье, нариншье хоолойнууд бүгэдэ бэе махабад соонь тунажа, зобошоһон сэдьхэлыень амгалан тайбанаар дэбтээжэ байһандал һанагдаад, һүүлэй үедэ түрүүшынхиеэ аяшархан унта һэн. Һэрихэдэньшье аяшархаһан тайбан байдалынь таһалдабагүй – тэрэ нюдөө нээнгүй тугаарайхи залуу ламын һургаал шагнажа хэбтэбэ. Олоороо ерэһэн мүргэлшэдэй урда бүтээжэ байһан номнолынь тэрээндэ һайнаар дуулдана. Лама гансашье эмшэн бэшэ ха, буддын шажанай философи һайса шудалһаниинь эли. Хоолойньшье зүбөөр табяатай, үгэдөөшье торолдожо, «э-мээ» гэжэ байнагүй. Санаартан Буда бурхан тухай, тэрээнэй агууехэ номнол, сэдьхэл болон бэе махабад үбшэ хабшанһаа аргалдаг тухай удхалан хөөрэнэ.

— Хэрбээ бурханда үнэн зүрхэнһөө шүтөөд, лама багшынгаа һургаалаар дэмбэрэлтэй үйлэ хэрэг бүтээжэ, олоной түлөө оролдожо, арбан нүгэл гээшые огтолон үргэлэнгүй, хорото һанаагүй, ганса гүн сагаан сэдьхэлээрээ һэшхэжэ ябаһан хүн хэзээшье, хаанашье хохидохогүй…

Шабар бурхадта мүргэһэниинь, тэдээнэй харасагүй хооһон нюдэнэй тэрээндэ хайхарамжа, хамаагүй байһаниинь тэрээндэ һанагдаадхиба. «Дээрэхи замбуулинай ямаршьеб абарга ехэ хүсэн бии ха юм, — гэжэ тэрэ бодоо һэн. – Фэн-шуй гэдэг номнол, Виктор Синельников, Михаил Верещагин, Луиза Хей болон жаргалтай эхэнэр Наталья Правдинагай номуудые уншаа һэмнэйб. Үнэхөөрөөшье, эртэ урдаһаа Бурхан гэжэ нэрлүүлдэг замбуулинай агууехэ ухаан ямаршье эди шэди хэжэ шадаха ха юм. Американ Луиза Хей өөрөө хорото хабдараа эдэгээжэ шадаһан, «Дальнейшее энергоинформационное развитие» гэһэн Питерэй эрдэмтэ психолог Верещагинай ном инь-янь гэгдэдэг хоёр эсэргүү хүсые яагаад байдалдаа хэрэглэхэ тухай заадаг, Синельников ухаанай саанахи нюуса ухаанай агууехэ хүсэ шадал, арга боломжо гэршэлдэг, харин Правдина хоолой байнал гэжэ хашхардаг:

— Харыт, би ямар жаргалтай гээшэбиб! Юундэб гэхэдэ, буянтай, Бурхантай ябадагби!

— Тиимэ, Брендон, ши буянтай, бурхантай ябанаш, — гэһэн хоолой хажуудань аалихан дуулдаба.

Брендон нюдөө нээбэ. Хажуудань лама урдаа гараа хэрээһэлээд зогшожо байгаа һэн. Тэрэ мүнөө хара хүнэй юрын костюм үмдэнхэй байба.

— Ши мүнөө зүрхэ сэдьхэлдээ хододоо бурхантай ябаха ёһотойш. Бодо.

Брендон бодожо һууба. Бэень ахир һулаһаа хүндэ мэтээр үзэгдөөшье һаа, үсэгэлдэр сэдьхэлыень хараар даража, зобоохын ехээр зобоожо байһан үбшэнэй орондо аяа тайбан байдал оршонхой, досоонь тэнюун, һанааниинь амар байба. Тэрэ зуура Брендон ойлгоо һэн – бэдэрһэнээ тэрэ олоо гээшэ. Гайхалтай, анхан, бэеэ мэдэхэһээ хойшо ехэшүүлээ һажаагаад, бурханда мүргөөд лэ ябагша бэлэйл. Харин теэд замбуулинай агууехэ хүсэндэ үнэн зүрхэнһөө шүтэхэ гээшын иимэ аша үрэтэйе бэе дээрэ һаял ойлгожо эхилбэл.

Энээхэн агшан зуураһаа эхилжэ, Брендон тиигэжэ этигэдэг, тэрэ эдэгэжэ эхилээ һэн.

Үглөөдэр абань ерэбэ. Лама дуулгаа гээбы. Санаартанай үгэ дуулаад, тэрэ иигэжэ хэлээ һэн:

— Тэнгэридэ бурхан ганса, харин шүтэхэ зам элдэб. Манай дэлхэй байгуулһан замбуулинай агууехэ һаруул хүсэн бии гэжэ һанагшаб… Хэрбээ хүбүүн эндэ байха дуратай һаа, байг, — тэрэ Брендон тээшээ эрьебэ. – Зүрхөө һайса шагна, тиихэдээ илажа гарахаш. Би шинии эмүүдыешь эльгээхэб. Ном соохононь хэрэглээрээ. Би ходо шинии ойроб, өөрөө мэдэнэш. Хэрэгтэй болоо һаам, дуудаарай. Нэгэл юумэ ойлгожо бай гэхэб – шамда таараха хамаг хүсэн гансал шинии өөрын хүсэн гээшэ.

Дасангай санаартан, жэнхэни нэрэнь Жэгжид, хүбүүндэ ехэ бэшэхэн һаруул таһалгада гансаарайнь байрлуулаад, бурхан шажан тухай удаан хөөрэлдэдэг һэн. Шэнээгүй Брендон орон дээрэ аяшархан хэбтээд, санаартанай үгэ бүхэниие хатаһан газарай бороогой дуһал шэнгээгшэдэг сээжэдээ шэнгээгшэ һэн.

Ламын үгэнүүд эгээлэй юрын аад, һанаандань хүнгөөр орогшо бэлэй. Тэрээнэй зүбөөр табигдаһан номгон даруу хоолой Брендонэй зүдэршэһэн сэдьхэлдэ һаруул сэлмэг һайн һайханиие сүм шэнгээһэн үнэнэй үнэниие асаржа, уйтаршаһан досоохииень тэниилгэн, таатай зохид болгохо, дайра дээрэнь домто тоһоор эльбэһэндэл бологшо һэн.

Нэн түрүүн лама санаартан залуу хүбүүндэ «Ум маана бад май хүм» гэһэн мааниһаа эхилээд, Ногоон ба Сагааан Дара эхын тарни болон бусадшье уншалгануудые сээжэлдүүлээ һэн.

— Байдал гээшэ хирэтэй. Хаанашье атаа мэеэ, хоро үһөө, худал, хуурмаг, мэхэ гохо харанабди. Хүнэй ябадал гээшэ гансал өөрынь ухаанһаа болон эрдэмһээ…

«Үнэхөөрөө тиимэл даа, — гэжэ Брендон тэрээнэй хойноһоо бодоно. – Хүн гээшэ ан амитанһаа долоон доро муу муухай. Эрдэм мэдэсэгүй, мана һохор юумэд харанхы манан соогуур төөрижэ, имагтал зоболон үзэжэ ябадаг. Эдэ – хорбоо дэлхэйн зоболонтод. Харин баранда орходоо һураггүй үсөөн тоото эрдэмтэйшүүл, гүн сагаан сэдьхэлтэй түрэһэн буянтай зон, муу юумэ хэхэ бодолшье дотороо оруулдаггүй хүнүүд алтан дэлхэй анхаран хаража, һанаа амар, сэдьхэл тэнюун, баяртай шогтой ябана ха юм даа…»

Гурбан мянган жэлэй саана энээхэн газар гэшхэжэ ябаһан хүхюун дорюун Будда Шакьямунида Брендон байгаа зүрхэнһөө дурлаа һэн. Тэрэ амиды бурханиие багаһаа хойшо таниха, мэдэхэһээ гадна анханай нүхэсэжэ ябаһан шэнгеэр һанадаг болоо һэн. Тиин тэрээндээ мүргэхэдөө хүхэ манхан тэнгэридэ хандажа, ойроо байһан эрхим һайн нүхэртөө хэлэһэн мэтээр дуугаралсагша һэн.

Эсэгынь эльгээһэн эм Жэгэжид ламань хүрэл домтойгоо нарилан тааруулжа буйлуулаад, саг болзор соонь уулгадаг бэлэй. Хурса тарган эдеэнһээ тэрэ ойгоо гутаһандал өөрөөшье мэдэнгүй холодоод, байгаалиин бэлэглээшэ эдеэ хоол баридаг болоо һэн. Һара болоод байхада Ли өөрөө ябадаг, мүргэлшэдтэй хамта ехэ заал соо үдэшэ үглөөнэй уншалгада хабаададаг болоо һэн. Гэрһээ мэдээжэ авторнуудай номуудые захижа асаруулаад, бэе махабадай болон гүн ухаанай угаа нарин байгуулга тухай бала барин дахин шудалба. Ном бэшээшэд нэгэ хүн мэтээр байгаалитайгаа тон нягта холбоотой, хүрэһэн һарбайһандаа хүрэхын тула, нэгэдэхинь, эрмэлзэһэн юумэн гээшэ заабол бурхантай, буянтай, арюун сэбэрээрээ яларжа, толоржо байха ёһотой. Хоёрдохинь, хүн өөрөө лама санаартандал дэмбэрэл ехэтэй арюун сэбэр ябадалтай, үндэр дээдэ бодолтой, үндэр дээдэ һанаатай, ёһото гүн сагаан сэдьхэлтэй байха шухала. Хүн гээшэ гэгээн байха ёһотой! Дэн гэгээншье бү болуужаб, харин тэрээндэ дүтэрхы ябахалби гэжэ Брендон шиидээ һэн. Тиигээд лэ эрдэм мэдэсэеэ гүнзэгырүүлэн, һайн һайханда һуражал, сэсэниие шудалжал байгша бэлэй. Хара багаһаа һураха дуратай һэн. Һаруул һайхан тээшэ анханһаа зүдхэдэг, ухаанай болон сэдьхэлэй нарин байгуулгаар һонирходог һэн тула тэрээндэ һураханьшье жаргал юм һэн бэзэ. Үдэшэндөө, унтахынгаа урда, тэрэ Арюуна Маша хоёройнгоо һаруул һайхан дүрые дотор нюдөөрөө урдаа харан, удаан хөөрэлдэгшэ һэн. Тиин үдэр бүри тэрэ хүсэ орожо, сэдьхэлынь тэниин, һайн боложо байгаа бэлэй.

Хахад жэл болоод байхада Ли хүл дээрээ хүсэд бодоо һэн. Теэд газаашаа гарахаяа, ажабайдалай зоболон ехэтэ зүдэрүү шарай харахаяа һэдээгүй бэлэй. Улан-Үдэ руу өөр тухайгаа дуулгахаашье зүрхэлөөгүй. Зүрхэлөөгүйшье гэжэ даа, сагһаа урид илалта тухайгаа соносхоо һаа, хамаг хэрэгээ эхиндэнь буруутаажа болохо гэжэ һайн мэдэхэ һэн тула, нэгэ хоногоор гэртээ ошоод ерэхэеэ өөртөө зүбшөөгөө һэн. Түрэлхидэйнь баяр тухай хэлээдшье яалай. Эхынь баяраа багтаажа ядан байхада эсэгэнь хүбүүнэйнгээ амжалта туйлалтадашье, магтаалдаашье бэеэ баринги, хяһуур байба. Эдэгэжэ эхилһэн тухайнь гэр бүлэдэнь мүнөө дуулгаха гү, али үгы гү гэһэн асуудалай гарахада эхэ эсэгэнь хүбүүнэйнгээ өөрөө шиидхэбэри абаха туха заб үгэн, нилээн удаан зали тэсэжэ гараа һэн. Брендон аалихан толгойгоо һэжэн, аалихан хэлэбэ:

— Даб дээрээ байг даа. Бү яарае…

Абынь зүбшөөн дохиходо, эжынь гараа арбагануулба:

— Яахадаа Арюунамнай юушье мэдэнгүй байха болоо юм? Тэрэмнай зобошонхой байна ха юм…

— Энэмнай энэ хэрэгтэ һайн. Хүбүүндэшье, Арюунадашье, — гэжэ эсэгэнь харюусаба.

Хэндэнь, юундэнь яахадаа ашагтай байгаа юм, эхэнь ойлгобогүй, харин эрэшүүлдэ тус асуудал үглөөдэрэй нарандал эли бэлэй. Эхэнэр зон сэбэр ухаагаар бэшэ, харин ехэнхидээ зүрхэ сэдьхэлээрээ байдаг зон һэн тула эрэшүүлһээ һайса илгардаг ха юм даа. Теэдшье дулаан һайхан сэдьхэлэй уряалгүй ганса хүйтэн хурса ухаагаар ябаха гээшэ алдуу юм бэзэ. Хэр эртэ сагһаа хойшо дэлхэйн сэсэшүүл болон мүнөөнэйшье эрдэмтэд доторойнгоо хоолой дуулажа шадаха, тэрээнээ дахажа шадаха арга юунһээшье дээрэ үргэдэг.

Брендонэй эдэгэхэ байһые Ли айл тодо мэдэхэ, харин Арюуна, хэрбээ мүнөө болотороо үнэншэжэ, этигэжэ ябаа һаа, аза жаргалаа сүм бусааха, тииһээ тиитэрээ анханайхидаа орходоо һураггүй ехээр бусаажа абаха. Юундэб гэхэдэ, тэрээнэй жаргал зоболон сооһоо мултаран гаража, дахинаа мүндэлһэн хадань эндэшье, газар уһан дээрэ, тэндэ тэнгэридэшье эрэлхэг габьяагайнь аша туһа гээшэ һураггүй ехэ байха бшуу.

Ли тэрэ үдэшэндөө өөрынгөө гэртэ ороо һэн. Гэрэйнь дотор байдал тэрэл хэбээрээ, ариг сэбэр зандаа байгаа бэлэй. Эхэ эсэгынь лэ оролдолго ааб даа. Тэдэ хүбүүмнай бусажа ерэхэ гэжэ этигэл дүүрэн байгаа ха юм. Хүбүүндэ тугаар үглөөгүүр лэ гэрһээ гаража ошоһондол һанагдаадхёо һэн. Унталгынгаа таһалгын үүдэ нээгээл һаань, Арюуна басагантайгаа хүлеэжэ байха мэтэ шэнги болоод, тэрэ өөрын эрхэгүй үүдэ нээбэ. Уран һайханаар түхеэрэгдэһэн унталгынь таһалга. Хамаг хэрэгсэл Арюунын гараар табигдаһан гэжэ мэдээжэ. Харасань сахилма сагаан нефридээр өөрынь нилээн томоор һиилэн бүтээһэн сахюусан дээрэ тогтобо. Сахюусан бусад дүрсэнүүдэй тэгэн дунда үндэрлэнэ, харин хүхөөр Машаяа гар дээрээ абаад байһан Арюунын сагаан дүрсэ шанха урдань табяатай байба. Сахюусанай хоёр гар альгаа өөдэнь харуулан, юушьеб үгэжэ байһандал тохоногоороо халта үргэгдэнхэй, дала мүр болон гарһаань сагаан нэмэргэ доошоо долгитон һанжана. Энеэб гэһэн нимгэн нарин һайхан шарайнь Сагааан Дара эхын шарайда түһөөтэй. Яахадаа тиихэдэ сахюусанай имагтал иимэ дүрэ шэлэһэн байгаа гээшэб, мүнөө гайхалтай. Тиихэдэшье өөрөө хүсэд ойлгоогүй хаш даа.

— Сарюухан сагаан сахюусамни, — гэжэ Брендон альгаа хабсаран, аалихан наманшалба. – Ум маани бадмай хум! Гэр бүлэмни гуламтадаа гулидхан суглараг лэ!

Нэдөө нээхэдээ һамганайнгаа шулуун дүрсэ хараба. Арюунын арюун һайхан шарай баяр жаргалһаа доторһоо гэрэлтэнэ. Толгойгоо сэхээр баринхай, харасань сэхэ урагшаа шэглэнхэй. Маша басагахан гар дээрэнь унтанхай, аабагархан зүүн гарынь эхынгээ һүөөр дүүрэн хүхэн дээрэ табяатай.

Юундэшьеб даа Арюунын дүрсэдэ ямаршьеб дэн үнжэгэн, һиирэг, болор мэтэ хэбэрэг юумэн үзэгдэнэ. Зогсохоньшье зүүн хүл дээрээ, баруун үбдэгөө халта нугалаад, нүгөөдэ хүлөө туланхай. Гайхалтай, юундэ иимээр бүтээһэн юм? Ямаршье тиимэ онсо бодолгүй хэһэн байгаа гээбы. Харин сахюусанай урда Арюуные табяаша хүн гурба дахин зүб. Хэн табяа гээшэ хаб? Түрэлхидынь гү? Тиимэшье байжа болохо. Үгы даа, Арюуна өөрөө өөрынгөө һуури тэнгэриин хүсэнэй урда зохёожо табяа! Түрхэмдөө ябахаһаа урид гэр бүлэдэнь тохёлдоһон ушар ухамайлан ойлгожо, өөрынгөө һуури тон һүбөөр шэлээ. Тиигээ хадаа яагаад бэеэ абажа ябахаяа сүм ойлгоно гээшэ. Эндэһээ гансахан тобшолол гаралтай: Арюуна нүхэртөө үнэн сэхэ, бусажа ерэхыень хүлеэнэ…

Брендон трюмо-гэрэлдэ дүтэлжэ, шэшэрэд гэһэн гараараа һамганайнгаа дүрсэ абан  таалаад, һэмээхэн уйлаба. Халта уушхархадаа сахюусанаа мээхэй эльбээд, тэрээндэшье, тэнгэридэшье баяр хүргэбэ.

3

Бээжэнһээ бусажа ерэһээр энэ хоёрдохи хабарынь анханайхидань орходоо даншье һаа хурса сошормог аад, найдалай залиршагүй галтайхан мэдэрэлтэй хүлеэлгэниие асарба. Байдал гээшэ шэрүүншье һаа, һонин. Байтараа даашагүй бэлэг үршөөхэ. Тэрээнэй түлөө зобоодшье абаа һаа, нирванын орондо бууһандал баярлан, саашадаа ото жаргажа ябахаш.

Арюуна һаяхан байгуулагдаһан киностудида ажалладаг болонхой. Нэгэ курсда хамта һураһан Зоригой гуйлтаар хитадай эртэ урдын соёлой консультантаар режиссер уриһан байгаа. Эндэ ганса залуу эрэшүүлэй нүхэд ёһоной харилсаан, Арюунын эрдэм мэдэсэ бэшэ, харин нэгэ курсын тэрэ хүбүүнэй өөртэнь нэгэл ондоохон хандаса гол үүргэ дүүргээ һэн хаш. Тэрэ харилсааниинь ерэһэнһээнь хойно удааншье болонгүй эхилээ һэн.

Улаан-Үдэеэ Арюуна гашуудал зоболондоо дарагданхай, сэдьхэлээ гэмтэнхэй, соохор мэдээтэй шахуу ерээ бэлэй. Удаан сагай туршада самолет соо ехээр ядарагдаа.  Юушьеб ходо эриһэн Машын хайратай уйлаан, стюардессын амандань асарһан валерианкын онсо хурса үнэршье тэрээндэ хүсэд солоохой оруулаагүй. Тэрэ нэгэ Брендонтэй хамта, нэгэ ори гансаараа ямаршьеб үнгэ дүрһэгүй манан соо умбажа байһандал сэдьхэлыньшье бүглэршэнхэй, бодолыньшье зарсашанхай һэн. Харин угтажа байгаашадуулай дунда эсэгэеэ харажархихадаа Арюунын сэдьхэл гэнтэ хүдэлжэ, сошордуу хоолойгоор   ооголоо һэн:

— Баабай!

Энээхэн богонихон үгэ соонь хамаг бүхы үбшэниинь, бүхы найдалынь багтаа бэлэй. Тэрэ эсэгэдээ гүйжэ ошоһоноо һанана, харин басагыень хэнэй тодожо абаһые огто ойлгоогүй һэн. Баабайнгаа үбсүүндэ бухаад, хүн зонһоо эшэнгүй шанга гэгшээр уйлашоо бэлэй.

— Баабай! Би… Брендон…

Муу ёрото мэдээсэл тухай хаанаһаашьеб мэдэхэ байһан Алдар Бадмаевич томо томо дуһалнуудые һубарюулан, басаганайнгаа толгой эльбэжэ байгаа һэн.

— Гэртээ бусажа ерээш даа, басагамни…

Арюуна түрүүшэр һөөргэ үдэр бүри хадам абатайгаа телефоноор хөөрэлдэдэг байба. Брендонэй эсэгэ хуурайшагаар харюусадаг һэн – Брендониие операцида бэлдэнэ, Брендондэ операции хээ, Брендонэй эмшэлгэ эхилээ. Удань хоноод хонхододог болобо, байтараа долоон хоногой нэгэ удаа хөөрэлдэдэг болоо һэн. Юундэб гэхэдэ, хитадаар бодоо гээшэ һаа, тэсэбэригүй зангаараа хадам эсэгэдээ хашартай боложо эхилээ бшуу. Брендонтэй хөөрэлдэхэ арга боломжо гуйхадань гансал харюу дуулдаха:

— Брендон шамтай дуугаралсаха ёһогүй.

Удаань аша басаган тухайгаа асуугаад, холбоогоо таһалагша бэлэй. Һүүлшынь хөөрэлдөөн хахад жэл шахуу саана болоо һэн. Тиихэдэ Ли иигэжэ хэлээ һэн:

— Арюуна-а, ши үбгэнөө нэгэ талаараа марта, харин саанаа һанажа ябаарай. Брендон шамда болон басагандаа гансал һайн һайханиие хүсөө. Бурханай хайраар һайн яба. Хабар бидэ ерэхэбди… аша басагандаа. Хэрбээ мүнгэнэй хэрэгтэй һаа, шинии мүнгэн Бээжэнэй банкда зандаа. Хэзээшье абахадаш болохо…

Саашань юун гэһыень Арюуна һанадаггүй. Досоонь муу болоод, толгойень соонь гансал бодол шүрэбдэжэ байгаа һэн: «Брендон үхөө, Брендон үхөө…». Һэгээ орохын тула ехэ ехээр амилан, диван дээрээ унан һуугаа бэлэй. Удаань нэгэ мэдэхэдэнь, холбоон таһаршанхай байгаа. Хадамтанайнгаа хамаг телефон руу хонходобо — холбоон гэжэ огтолон үгы һэн. Мэгдээн соогоо тэрэ Бээжэн ябахаа түхеэрбэ. Эхэнь, юунһээ гэнтэ тиигээ юм һэм, ошолсохо болобо, харин эсэгэнь тэдэ хоёроо ухаа оруулба.

— Арюуна, Брендонэй гуйгаашые һаныш, — гэжэ баабайнь тиихэдэ хэлээ һэн. – Брендонээ бидэ ямараар мэдэнэбибди, тиимээр лэ манай һанаанда үлэхөө һанаа ха юм. Бээжэн ошобо һэн гэлэйбди, теэд … амиды бэшээр харабал, юун ондоо болохоб? Нэгэдэхеэр, тэрээнэйнгээ хорилго эбдэхэш. Энэ тэрээнэймнай арюун дурасхалда хирэ оруулһан хэрэг. Харин амидыгаар уулзабал, магад, ондоо боложо хубилшаһанаар харахаш. Энэ хоёрдохёор. Харин гурбадахяар гэхэдэ, нүхэрэйнгөө эхэ, эсэгэдэ дайра дээрэнь дабһа адхахаш. Өөрынгөөшье, шухалань, бусадайшье зүрхэ сэдьхэл урбуулһанай хэрэг бии гү?

Ли удаанаар аад, аймшагтайгаар уйлаа һэн. Хэншье, юуншье тэрээнэй зоболондо туһалжа шадахагүй байгаа бэлэй. Эхэ, эсэгэнь басаганайнгаа һэшхэл тэбшэхын тула гансаарайень таһалга соонь орхижо, үүдэнэйнь хажуугаар болон сонхынь доогүүр ганса шэхэн болошонхой һүүдэр мэтээр ябагша һэн. Гансал эхынгээ хажууда орон дээрэ хэбтэһэн жаахан Маша пулхагархан гараараа нойтон хасарыень аршан, аршан, аргадан һагад шубуухай мэтэ хөөрхэнөөр дуугарна:

— Эжы, ши бү бархира. Баабай үүлэн дээрэ байдаггүй. Баабай ерэхэ. Удангүй ерэхэ. Өөрөө тиигэжэ намда хэлээ.

Уйдхар гашуудалыень үшөөшье дортуулһан үхибүүнэй хорогүйхэн пүлшэгэнөөнһөө бии шадалаараа хашхарха, үһөө зулгааха дуран хүрэгшэ бэлэй.

Удаань Зориг бии болоо һэн. Оюутан ябахаһаа хойшо тэрэ хүбүүн Арюунада онсохоноор хандадаг юм һэн. Харилсаанайнгаа эхинһээ хүбүүнэй дэмы найдажа ябахагүйн тула таарахагүй байһанаа тэрэ сэхэ мэдүүлээ бэлэй. Зориг мүнөөнэй байдал тухайнь мэдэхэ болоһон тула түрүүшээр байгша группынгээ энэ тэрэ дурсалгын үдэшэнүүдтэ дүмүүхэн уридаг болоо һэн. Арюуна нэгэ багашье һамаарха, ажабайдалаа ямаршьеб нэгэ ондоо ушараар холбохын түлөө нэгэ удаа университет дүүргэһэнэй ойн баярта, удаань хэн нэгэнэй түрэһэн үдэртэ Зоригтой ошоо һэн. Орон соогоо мэдээжэ боложо байһан журналист ябаһан дорюун залуу хүбүүнэй онсо хандалга тэрээндэ нэгэ талаараа баярламаар, харин нүгөө талаараа уйдамаар байгаа һаб даа. Хэншьеб намда дуратай гэжэ мэдэрхэдэ аятайшье һаа, өөрөө һайхан нангин дуратай, мүн өөртөө үндэр дээдэ дурлалаар дурдуулжа ябадаг хүндэ үбшэнтэй байнгүй яахаб. Бээжэнтэй ямаршье холбоогүй болоошье һаа, Ли эсэгэ хэлэһээрээ энэ хабартаа аша басагандаа ерэхэ, тиихэдээ Брендонэй һүүлшын үдэр тухай дуулгаха…

Теэд юунэйшье боложо байгаа һаань, Брендон амиды гэжэ Арюуна саанаһаа этигэгшэ бэлэй. Этигэлынь ухаан бодолдо огто таарахагүй, тэрээнһээ холо гадууршье һаа,  зүрхэнэйнь оёорто ото сохилжо байгша һэн. Тэрээнэй этигэл найдал басаганайнь бүри бутаршагүй найдал тэжээдэг.

— Минии баабай һаяар ерэхэ. Ехэ-ы даа бэлэг асарха. Намда ягаан плати бэлэглэхэ. Тиигэжэ өөрөө хэлээ…

Политическэ шалтагаанаар Чингис хаанай тэнгэриин хүбүүнэй басагаар һамга хэһэн ушар кинодо буулгагдажа байба.

— Хүлисыш даа, Бүртэмни, — гээ һэн ха хаан. – Шамайгаа голоһондоо ондоо һамга абаа бэшэлби, улас түрынгөө хэрэгэй түлөө абаалби. Минии зүрхэн гансал шамда үгтэнхэй…

Удаань императорай басаганда һамгандаа хандаһандал хандажа ядаа һэн ха. Тэрэ үе сагай ёһо заншал агууехэ хүниие ехэтэ зобоогоо бэлэй. Дэлхэйн бүхы амитад мэтээр эрэ хүн хадаа олон эхэнэрнүүдтэй байха эрхэтэйшье һаа…

Зоригой гэртэнь машинаараа асараад, газаань тогтожо, эридээр эрьен, уралдань няалдашахада энээн тухай бодожо һууһан Арюуна юунэй боложо байһые түрүүшэр һөөргэ ойлгоогүй бэлэй. Зоригой хатуу хүхыень бажуун эльбэхэдэ, үбгэнтэйгөө байһандал, бүхы бэень халуу бусалшаба. Теэд тэрэшье бэзэ Зоригые эрид шангаар түлхеэ һэн.

— Арюуна, шамда дуратайб, — гэжэ Зориг халуунаар шэбэнэбэ. – Минии болыш даа, һамгамни болыш даа… — тэрэ дахин тэбэрихээ забдажа байба.

— Үгы, — Арюуна гарһаань сүлөөрэн, эрид хатуугаар харюусаба. – Үгы, үгы! Би нүхэртэй хүмби…

— Арюуна, тэрэшни үгы ха юм…

— Бии тэрэмни! Амиды тэрэмни! Һаяар ерэхэ!

— Арюуна, тэрэшни үни хада үгы ха юм! Хэзээ ойлгохо хүмши…

— Ойром бү хүрэ! Би нүхэртөө дуратайб! Бэшэ… бү ерэ!

Арюуна машинаһаа һуга харайжа буугаад, харша руугаа гүйжэ орошоо һэн.

Дээрэһээ хадхан сэсэрһэн уһанда ороод, бэеэ шэнжэлэн шагнаба. Тиимэ, эхэнэр бэень эрэ хүнэй гарта орохоо һананхай, инаг дураяа тон ехээр хүлеэшэгхэй. Энэ болбол байгаалиин табисуур, тиимэл байха ёһотой гэжэ тэрэ бодобо. Харин бэе махабадай байгаалиин хүсэл зүрхэ сэдьхэлэйнь байдалтай огто тааранагүй. Ганса бэеынгээ хүсэлөөр ябаһан эхэнэр забхайрдаг, хэрбээ толгой муутай юм һаа. Эхэнэр хүн хододоо эд бараанда тоологдодог һэн. Тэрээниие худалдажашье, бэлэглэжэшье, айлшантайгаа хэбтүүлжэшье болохо байгаа. Теэд бүри үни заяанда һааб даа, эрэшүүлтэй адли эрхэтэй болохоһоо урид. Өөрынгөө эрхэ сүм эдлэхыень хэн хориноб? Өөрһөөнь лэ дулдыдахагүй юм гү? Эхэнэр зангаараа зүрхэнэйнгөө уряалаар хэдышье байдаг һаа, эрэшүүлэй инаг дуран соо толо талан умбадаг һаа, өөрөө нэн түрүүн хүн бэшэ юм аал? Тиимэ һаань, яахадаа хара бэеынгээ хүсэлөөр ябаха юм?

Нэгэ түрэдэ эхынгээ яажа доройд байдалда ороһон ушар тэрээндэ һанагдаадхиба. Эсэгынь нүхэрэй түрэ һэн тула олон танил зон суглараа һааб даа. Гоёнсогхон нэгэ биб гэжэ һанашаһан эрэ задагай гэшхэдэлээр эхэдэнь дүтэлжэ ерээ һэн.

— Сайн, Лада!

— Сайн! – гэжэ эхэнь халта дохин  мэндэшэлээд, түбэгшөөнгеэр аягүйрхэн энеэбхилэн байба.

— Шишье уригданхай гүш? – ямаршье удхагүй энеэбхилгэнь, наада харангишаг хоолойнь, бүхы бэеыень үрэмдэгшэ харасань хэндэ хандажа байһыень эли заажа байгаа бэлэй.

— Өөрөө харана гүбши, — эхэнь яаха хээхэеэ мэдэнгүй өөрын эрхэгүй улайшоо һэн.

Баабайнь тэрэ үедэ холо бэшэхэнэ ондоо зонтой хөөрэлдэжэ байтараа һамга басаган тээшээ халта харамсаараа тэрэ эрын һамгандандань хэн байһые гансата ойлгоодхёо һааб даа. Хахад үгэдөө тороод, айлшадтаа харын хүсөөр энеэбхилэн, хүлисэл гуйгаад, заалһаа түргэн гарад ябашаба. Ойронь байһан эрэшүүл юунэй болоһые оролдосотойгоор мэдээшэгүйхэн болохые, фуршетнэ столой хажууда байһан эхэнэрнүүдэй тэдээн тээшэ хёлогод гэлдэн шэбэр-һабир гэлдэхые Арюуна хаража байгаа һэн. Эхэнь ямаршье бодолгүйгөөр иишэ тиишээ дэмы хараашалга, хубхай хооһоор энеэбхилһэн ядаруу шарай хажуу тээһээшье харахада эшхэбтэр байба. Муу муухайгаар өөрөө будуулһандал Арюунын досоо жэрд гээд, түргэн тэндэһээ хобхорон, хоёр хундага шампанска абаад, эсэгынгээ хойноһоо гарашоо бэлэй…

Үгы даа, хара бэеынгээ хубхай хүсэлдэ хэзээшье тэрэ абтахагүй. Харин хэрбээ Брендонэй амиды бэшэ һаань? Тиимэ гээшэ һаань яахаб? Хаанаһаа үбгэндөөл адли нүхэрые олохоб?

Брендонэй гү, али тэрээндэ эхир мэтэ шахуу адли хүнэй ерэтэр ямаршье эрын гарта орохогүйб гэжэ Арюуна эрид шиидээ һэн. Кукла тэбэреэд унташаһан басаганайнгаа хажууда хэбтэбэ. Тэдэ хоёрой адлихан ягаан плати обёржо, халтал гайхаад абаба. Магад, жаахан басаганай гуниг тараахын тула эхэ, эсэгэнь абаа юм гээбы. Үглөөгүүр мэдэгдэнэ аабза. Унтангаа басаганайнгаа үгэнүүдые аалихан дабтаба:

— Баабай ерэхэ, плати асарха…

Зүүдэндэнь Брендон оробо. Инаг хайрата нүхэрынь гар дээрээ дүүжэндэн, хэды тойрон эрьежэ, зөөлэн орон дээрэ табина, тиигээд удаан таалана… Зүрхэниинь ехээр сохилно, сабиргай руунь нулимса гоожоно – энэ үзэгдэлни юрэл зүүдэн, һэримсээрни үнөөхил зоболомни хурса һабараараа зүрхыем бажууха гэжэ тэрэ мэдэжэ байна ха юм.

Үни удаан тоншохо абяанһаа Арюуна һэришоо һэн. Зүрхэниинь лугшан, шангаар сохилно, хэншьеб харша шангаар тоншоно. Эртын айлшан тухай гэмэрэн, баабайнь хэрэлсы дээрээ гараба. Хойноһоонь эхэнь бодоод, имагтал һонирхолоор татуулан, балконһоо шагааба. Тиин хоюулан гэнтэ хашхар хуугай табилдаба. Арюунын зүрхэн ёг гээд, таһалгаһаа гүйжэ гараад, дээдэ дабхарай хэрэлсээ үнгэрбэ… Хашаагай сэлеэтэй үүдэндэ шэнэ үдэрэй ягаан туяагай толондо шангаар газар тулан, шарай дүүрэн энеэбхилэн, зогсон байгаа һэн… Брендон.

РОССИИН  ФЕДЕРАЦИИН  НЭРЭЭР

 Бата Бадмаев милициин аймагай таһагта шэнэ тушаалда һаяхан томилогдоод байтараа амаралтын үдэр үйлсэдэ тулуур тулаһан нэгэ үбгэжөөлые анхаржа, хараһаар байтараа таняад, ехэ баяртай маһагашан дүтэлбэ.

— Сайн байна-о, Баатар Баторович!

Үбгэжөөл залд гээд, урдаһаань нилээн шэртэбэ.

— Хэн бэлэйш даа, залуу нүхэр?

— Танинагүй гээшэ гүт? Би Бадмаев Баталби.

— Бадмаев Бата? – үбгэн уршалаада баригдаһан духаа хэды эльбээд, уралаа нилээд хүдэлгэн, бодолгодо абтаба. – Үгы даа. Энэмнай соорошонхой, — гээд, толгойгоо тоншосогообо.

— Баатар Баторович, та манай Улаан Туяада участково инспекторээр хүдэлөө бэлэйт, һананагта?

— Һанаа бэзэб даа!

— Хари. Улаан Туяагай һургуулида би табадахиин ябахадаа танда буудуулан алдаа һэмнэйб, һанана гүт?

Үбгэнэй онигорхон нюдэн гэнтэ ялас гээд, шодогорхон ямаан һахалайнгайгаа шэшэртэр гэнтэ энеэбэ.

— Ай, баарма гэжэ! Тэрэ хулиган хүбүүмши-и?

— Тиимэ, тиимэ!

— Тэрэ ушар һайн һанаа бэзэб даа! Теэд нэрыешни мартаад ябаалби. Тиихэдээ Батабши? Һургуулиин саама аглаавна хулиган?

Тэдэ хоёр эб нэгэн һайса энеэлдэн, гар гараа халуунаар барилдабад, ээм мүрнүүдээ ташалдабад.

— Хэды жэл үнгэршоо гээшэб? Хэды хүрөөд ябанабши, Бата?

— Гушан табатайб, Баатар Баторович!

— Тиихэдээ хорин гаран жэлэй саана болоһон хэрэг болоно. Харин үсэгэлдэр лэ үнгэрһэн мэтээр һанагданал.

— Аймшагтайгаар лэ айлгаа бэлэйт даа маниие! Һа-һа-һа!

— Хари, хари! Гурбан хүбүүд һэнта. Эжышни… э…

— Марии. Маруушха гэлсэгшэ һэмнэй даа манайхин. Һаалишан.

— Ай, баарма гэжэ! Тиимэ, тиимэ! Эжышни ядахадаал намда хандаа юм һэн гээбы, хөөрхы. Ши тэн тэрээгүй тоомоо таһардаг байгааш даа. Һургуулидаашье, гэртээшье, газаашье наадахадаа.

— Тиимэ даа. Хүбүүдээр шууяхаш, басагадай гэзэгэ татахаш, зарим багшанараа гасаалхаш, һа-һа!

— Дэн үлүү гараа ха юмши даа, Бата. Тархи дээрээ ябаагүйхэн лэ байгаа гээбши! Тиихэдэшнил намда послеэдни инстаанци гэжэ хандаһан байха.

— Үгы, Баатар Баторович, яагаад танай һанаанда маниие буудан алалгаар хэһээхэ гэһэн бодол ерээ юм агшаб?

— Гайхаха юун байха юм? Хэлэнэ гүби, участково инспекторэй послеэдни найдал болоо хада таанар яатараа хулигаантаһан болонобта? Хамаг арга хэрэглэгдэһэн байгаа юм һаабза. Би шамтай хэды хөөрэлдэжэ туршаа һэм. Шортоо байгаа…

— Эжы танда ошожо, зарга барихам гээд һургуулида болоһон суглаанһаа гараа юм һэн. Тээ байтараа та орожо ерээд, намайе, үшөө баһа хоёр хүдхэшүүлые кабинет руугаа абаашаа һэнта. Столойнгоо саана һуужа, нэгэ юумэ бэшээд, ойрохи шугы руу абаашаат. Тэндэ һаалиин фермэ руу оруулаад, бидэ гурбаниие углууда жэрылгэжэ байлгаат. Планшет сооһоо тэрэ бэшээтэй саарһаа гаргаад лэ, ташаан дээрэхи хара пистоледээ гартаа баряад лэ уншаалта даа…

— Һи-һи-һи! Тиигээлби-ээ, тиигээб, һи-һи! Нохонгуудые зада хэһээгээд, һи-һи-и!

— Һа-һа-һа! Тиигээлтэ-өө, тиигээт, һа-һа! Бааһанаймнай гаратар айлгаат, һа-һа! Саарһаа урдаа баряад лэ айхаар һүрөөтэй шарайтай юумэн уншаат: «Россиин Федерациин тогтоол. Хаанашье ябахадаа хулиган ааша гаргажа, ниитын журам эбдэжэ, хүн зондо туһа хэхын орондо, түбэг татадаг Бадмаев Батые, үшөө нүгөө хоёрые Россиин Федерациин нэрээр энэ сагтань буудажа аллаха!»- гээт. О-ё-ёо! Һа-һа-һа!

— О-ё-ёо! Һи-һи-һи! Аймшагтайханаар соносхогдоо бэзэ?

— Юу хэлээ гээшэбта, Батар Баторович! Би бархираа һэмнэйб айһандаа!

— Нүгөө хоёршни тоже гэгэлдээ! Һи-һи! Болит даа гээ һэмнэйш, бү буудыт даа, хулигантахаа болёобди! Тоомоо таһарба гэжэ дуулаал һаа, хуулиин тогтоол гүйсэдхэхэб гээд, таанарые табихадам гурбан тээшээ ямар нэгэн аракеэтэ шэнгеэр зурагас гэлдэд, үгы болошоо һэнта!

— Һа-һа-һа! Нээрээл, анха түрүүшынхиеэ тиихэдэ айгаа һэн хаб…

— Фу! Гэдэһэнэйнгээ үбдэтэр энеэжэрхибэб, үнинэй иигэжэ энеэгээгүй юм аад, — гээд, Батар Батоевич, нюураа эльбэжэ, бүдүүн зангаа хубилба, бүри анханайнь һурамхи хатуу хоолой дуулдаба. — Зай, ши тиигээд лэ болишоо һэн гүш, али колони-молони гээд ябаа һэн гүш?

— Болёо ааб даа, һа-һа, буудуулха болоходоо! Гансата томоотой болошоо һэм.

— Нээрээ хэлэнэгши, Бата? Али түрмын үүдэ татаа һэн гүш?

— Үгы бэд даа, Батар Батарович!

— Нүгөө хоёршни?

— Нэгэниинь хирургээр хүдэлдэг, нүгөөдэнь колхоздоо…

— Архиншан?

— Тиигэжэ дуулагшалби даа…

Үбгэн дотороо бодолгото болон, толгойгоо дохибо.

— Хари, нэгэн ойлгохо, нүгөөдэнь үгы… Харин ши өөрөө? Хэн юун хүмши?

— Танай һайгаар ухаа орожо, хүн болооб хүм гэдэгби. Би мүнөө аймагайнгаа милициин  таһагай дарга боложо ерээб!

СУПЕР  БАГША

Нэгэ дээдэ һургуулиин залуу эхэнэр багша эрдэмэй кандидадай һургуулида Москва мордоходоо багахан хүбүүгээ хүдөө нютаг түрхэмдөө абаашаба. Наһаараа колхозой бригадир ябаһан тэрээнэй эсэгэ хүн зонтой туусалдажа һурашаһан тула бэлин шэбшэг гээшые элбэг ехээр хэрэглэдэг хүн байгаа. Багашуулай сээжэ һонор, муу хэлэндэ жаахан хүбүүн тэрэ дороо һурашаба.

— Нахрена намда халуун шүлэ хээбши, шархигар шабганса! Намда сүлөө бэрээми гэжэ неху.. нету! Сор-ро-очно наадаха хэрэгтэй…- гэхэ мэтээр жаахан хүбүүн нагаса эжыдээ халдадаг, мүн үетэн нүхэдөө муу үгэдэ һургадаг болошобо. Эрхынгээ ехэһээ тоомоо ехээр таһардаг, үхибүүдые ото дайража, бэеэ үрэжэ ябадаг аад, ходо хэрэлдэдэг, наншалдадаг, харин заримдаа диилдэхэдээ хороор хошхордог байба.

— Минии эжы Москвада һурадаг, шиниихи үхэрэй бааһа түүдэг! Минии эжы томо-у даа багша болоод, сүүпер багша болоод ерэхэ, шинии эжые шишхаһантай холижорхихо, — гэжэ байжа уйгарладаг байба.

Уданшьегүй тэрээнэй эжы үнэхөөрөө хэлэ бэшэгэй эрдэмэй кандидат болоод бусаба. Гүрэнэй шалгалтын үедэ нэгэ оюутанда иимэ асуудал табиба:

— Пушкинэй «Бородино» уншаа һэн гүш?

— Уншаа, — гэжэ гайхаһан оюутан харюусаба. – Теэд тэрэтнай Пушкинэй бэшэ, Лермонтовэй юмэл!

Супер багша эшэхын ехээр эшэжэ, шашха улаан болошоошье һаа:

— Тиимэ, тиимэ! Би шамайе шалгахын түлөө зорюута тиимэ асуудал табинаб! – гэжэ аягүй байдалһаа гаралдахые оролдобо.

Ама алдахада иимэ.

 ЗАПАСНОЙ  МОТОР

 Аймагай милициин зургаанда далай шадархи нютагһаа хонходобод.

— Городоорхин хүнгэн машинынгаа даажа ядатар загаһа тээгээд гараба.

Тэрэ үедэ үнэтэй сэнтэй омоли загаһа хуулита ёһоор гансал гүрэн түрэ бариха аргатай байгаа. Ёһо дүрим хазагайруулагшад олзоборилһон нэгэ загаһанай түлөө арбан түхэриг ялада ородог, мүн түрмэ шорондо хаагдадаг һэн. Тиимэһээ милициин дежурнэ гэмтэ ябадал хаһахын тула гар дороо байһан нэгэ участково инспекторые зам руу гаргаба һэн ха.

— «Запорожец» түхэлэй машина далайн эрьеһээ ерэхэ, — гэжэ дежурнэ заабарилба. – Номерынь иимэ. Хэрбээ загаһатай ябабалнь, наашань асарна бэзэт.

Арадай милициин анханай участковой инспектор пенсидээ гараха болоһон хүн байгаа гэжэ хэлэе. Тэрэ үедэ һаяхан бии болоһон «Запорожец» машина холоһоо харахаһаа бэшэ хүсэд һайн мэдэхэгүй байгаа гэжэ нэмэе.

Ходорхой харгы хаажа, сагдаагай эрхээр тус машина тогтообо гэнэ.

— Нүхэр жолоошон, танай данса саарһа харая!

Жолоошон хамта ябаһан нүхэртэйгөө дотороо бард гэлдээшье һаа, машинаһаа гаража, документээ һарбайба. Сагдаа үнэмшэлгыень шалгаад:

— Багажнигыетнай шалгае, — гээд, машинын хойто заха руу алхаадхиба.

Хоёр залуу һэргэлэн зон байһан тула үбгэн инспекторэй техникын талаар ямар эрдэмтэй байһые тур зуура ойлгоод, машинынгаа хойто капот нээгээд үгэбэ. Тэндэнь бүхэли моторой һуужа байхые сагдаа харажархёод:

— Ү-е! Үшөө мотор шэрээ зомты! – гэжэ сошобо.

— Тиигээ ааб даа. Далайн маанарһаа холо хада запасной мотор абажа ябаагүйдэ аргагүй, — гэжэ тэдэ энеэдэһээ арай шамай барин харюусаа һэн ха.

— Һайн ябаарайгты! – гэжэ инспектор дансыень бусаажархёод, милициингээ зургаан һулһаади хооһон бусаба.

— Худал мэдээсэл абтаһан байгаал дөө, — гэжэ тэрэ элидхэбэ. – Багажник соонь запасной моторһоо бэшэ юуншье үгы.

— Э, баарма гэжэ даа! «Запорожец» машинын мотор хойноо, багажнигынь урдаа юм гэжэ хэлэхээ мартаалби, — гэжэ дежурнын халаг табихада ойронь байгаашадуулынь унатараа энеэлдэһэн юм гэлсэгшэ.

ЗАЛУУ   ХҮГШЭН

Сагай муудаһаар нэгэ тосхондо зайн гал таһалдадаг болошобо. Нэгэ шогууша хүхюун зантай залуу хүбүүн ажалайнгаа һүүлээр боро хараанаар гэртээ оробо һэн ха. Ная гараһан хүгшэн эжынь урдаһаань:

— Хэмши-э? – гэжэ асууба.

Хүхюу хүнэй ухаан һонор, залуу хүнэй гасааладһан гэнтэ хүрөөд, хоолойгоо хубилган:

— Сайн байна-о! Би аймагай захиргаанһаа ерээб. Дансаар болоходо, тамнай Бадмын Балма гэжэ нэрэтэй хүгшэн бэлэй гүт?

— Тиимэ-э, тиимэ! Яагаа, пенсимни нэмээ гү?

Хүгшэн эжынгээ пенсиеэ ото харамнажа, дороо дарадаг, тиигээд дасан дуганаар ламанарта барюулдагтань дурагүйдэдэг гуша хүбүүниинь:

— Тэрэшье талаар асуудал байха. Гэлтэй хари, та наһатай хүн хадаа урданай ёһо заншал һайн мэдээ бэзэт даа?

— Мэдээл ааб даа, юундэ мэдэхэгүй һэмбиб.

— Хари даа. Жэшээнь, анхан хэрбээ үбгэд хүгшэдэй дүшөө харабалнь хурьганай һүүлээр хахаажа аладаг ёһо заншал байһан…

— Тиигээ даа, тиимэ ёһо байгаа…

— Мүнөө баһа тиимэ ёһо гурим абтаба. Наятай зон эдеэнэй дарамта, мүнгэнэй дайсан гээд, амииень хороохо болобо. Та хэды хүрэбэт даа?

— Ү, юу хэлээ гээшэбта! Би үшөө залуу хүгшэн аабзаб даа! Жараяал хүсэжэ ябанаб! – гээ һэн ха.

АРХИНША  ҮНЕЭН

Спирт үйлэдбэрилдэг заводһоо орооһоной бүшмэг үлэгдэл нэгэ жолоошон колхозойнгоо үхэрэй һаалиин фермэ руу шэрэдэг байба. Машинын цистернын оёорто үлэһыень тэрэ һанаамгай хүн гэртээ һэмээхэн буулгадаг һэн ха. Архиин охинтой шэниисын тэрэ бүшмэг эди эдиһээр жолоошоной үхэр ногоошье зулгаахаа болижо, бэлшээриһээ зугадажа, эзэнэйнгээ машина хүлеэдэг болошобо. Цистернэтэй танил машинын тосхон руу гол харгыһаа годироодхиходо тэрэ үүгэнэхын ехээр үүгэнэжэ, ямар нэгэн галзуурһан бугадал адляар уб улаан нюдэтэй юумэн амаараа сагаан хөөһэ шахан, эзэнээ дахан гүйшэдэг, хоёр һуулга болохо «хундагаяа» уугаа эдеэгүйдөө амар заяа үзүүлхээ болибо.

— Өөрөө архи уухашни багадаад, хулууһан бурдаагаар үнеэгээ тэжээжэ, архинша болгобош, — гэжэ бригадир тэрээниие захадаба. – Тэрэшни аюултай мал болобо, мяхала тэрээнээ!

— Юу хэлээ гээшэбта? Аймшагтай элбэг һүтэй юм ааб даа!

— Тиимэ байнгүй яахаб! Архиин допинг абана гээшэ тэрэшни! Архитай сагаан эдеэгээр үхибүүдээ тэжээжэ байналши, хүн зониие мүргүүлжэ, тодхор шэрэхээ байналши, тэрэ малаа гарга!

— Үгы, хайрлыт, яагаа гээшэбта? Ганса монсогор үнеэгээ гаргажархёод…

— Мяхала гэнэб тэрээнээ! Тиигээгүй гээшэ һааш, жолоошонһоо шамай болюулаад, үхэр адуулгахаб! Олоной юумэ хулуужа «олзо» олобо гээшэш!

АЛЯАХАН  БАСАГАН

 Хүн зоной Шара далай, Тайбан, Таиланд гэлдээд лэ зайдаг болошоходо, Лариса Батюровна мүнгэ тангаа дарад гэжэ суглуулаад, бэри болон гурбан ашанартайгаа халуун орон амарангаа бэе тамираа эмшэлүүлхээ мордобо. Аэропорт хүрэтэрөө табатайхан одхон аша басагаа үбэр дээрэ һуулгажа, энеэдэ наадан соогоо туйлаһан амжалтанууд тухайнь һонирхобо, һая сээжэлдэһэн шэнэ дууень шагнаба.

— Ямар бэрхэб даа минии аша басаган! – гэжэ Лариса Батюровна үнэн зүрхэнһөө баясана. – Нэгэл дахин шэнэ дуу заагаа һэм, тэрэ дороо һураадхёо!

Теэд аэропортын кассын дэргэдэ тэрээнэй баяр дундараадхиба. Ушарынь хадаа томо зонойшье, баахан хүүгэдэйшье билет нэгэ сэнтэй байшаба ха.

— Яахаш аргамнай үгыл даа, — гэжэ кассир залуу эрэ хүн гараа дэлгэбэ. – Коммерческэ рейснүүд тиимэ болошоо. Хүүгэдтэ хүнгэлэлтэ гэжэ байхагүй.

Лариса Батюровна улаан сурбатаяа дүтын шэрээ дээгүүр һуугаад, бэритэйгээ мүнгэнэйнгөө хүрэхэ үгые тооложо һуутар одхон аша басаганиинь тэрэ кассирай урда ошоод, ёһото артист мэтээр нахилзан намхалзан дуулаба:

Ах, какой ты мужчина!

Я хочу от тебя сына!

Я хочу от тебя дочку!

И точка!

Залуу эрэ хүн кассынгаа саанаһаа гүйжэ гараад, аша басагыень гар дээрэ үргэн абаба.

— О! Ямар аймшагтай бэрхэ басаган гээшэб! Ёһотой дуушан! – гээд, уяржа, нород гэһэн нюдөөр томошуул тээшэ эрьебэ. – Лариса Батюровна! Би энэ аша басагандатнай хахад сэнгэй билет үгэнэб! Юун энэ ганса басагандатнай гэнэ гээшэбиб?! Ашанартатнай гурбууландань табин процентын билет! Өөрынгөө бонусһоо хубаалдана гээшэб!

Сергей Доржиев

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Уран хүн