Заяабари Хэсэ

Заяабари.
Хэсэ

(туужын үргэлжэл 2)

…Ниидэ ниидэ, хүлэгни, газар хурьһэн дээгүүр, огторгой үүлэн доогуур, хада майлын оройгоор, ниидэ, ниидэ, хара һалхинтай урилдан, һара нара буляалдан, ниидэ, ниидэ…
Хэсэ Булган моринойнгоо нюрганда шалза мэтэ няалданхай, дэлһынь альганайнгаа арбан хурганда бүхөөр адханхай.
Тунгалаг агаарай долгин соо хүлэгэй туруунай табараан, турьян, уухилааншье дуулданагуй, гансал Хэсын зүрхэнэйнь лугшахань дуулдана; луг-луг, луг-луг.
Тээ доогуурнь, хадын убэрөөр зэрлиг морид һүрэглэн, бурэгэд-бүрэгэд гэжэ харагдан, далда орошоно.
Хадын боорёор гүрөөһэд бэлшэнэ, нэгэ зариманиинь наранда игаан , газараар хэбтэн хүльбэрнэд.
Хадын ара талаар хууеhэн нэлэнхы ехэ тайгын ногоон гээшэнь, арса хужын үнэрэйнь хурса гээшэнь.
Тайга хүбшын оёороор буга һогоонууд тэнэнэ, улаан шуһаар дүүрэн шэнэхэн зөөлэн эбэрнүүдэээ ехэ дүмэһэн мэтэ, яаралгүйнүүд.
Тээ саагуурнь, булагай сорьён нэбтэрэн гаража байһан жалгын хажуугаар бодон гахайнууд олоор бэлшэнэд.
Һарнагар хамарнуудынь газар малтан онгилно, модо бургааһанай үндэһэ унзаран, жажалан бэлшэнэд, хор-хор, хур-хур.
Аржа-баржа шулуудай хоорондуур унаһан модоной, шэбэртэ бургааһадай саанаһаа шонын пампагархан гүлгэд хойно хойноһоо гараад, газар шулуу унхидан, тарана, тяв-няв, тяв, р-р.
Тээ дээрэнь зэгэгшэн шоно һунажа хэбтээд, гулгэдөө анхаралтай ажаглана.
Зарим гулгэдынь эхынгээ орхиһон торхируу олоод зулгаалдажа аһалдан, буляалдан байжа эдижэ захалнад.
Нэгэ торшогор гулгэн шулуун дээгуур тэмтэрэн ябажа байтараа халтиран, доошоо унаад, шангаар гэншэн гангинашана.
— Абарыт, үбшэнтэйл! — гэжэ дуудаһан мэтэ, ехэ хайратай.
Зэгэгшэн эхэнь дээрэһээ һүрэжэ бууна.
Эрхирэн, ядуу гүлгэнэй хоолой угзара татан зуужа, толгойгоо зантагад гүүлэн, ухэһэн гулгэеэ нүгөөдэ гүлгэд тээшэнь шэдэжэрхинэ.
-Юундэ?!Амиды голтон уриеэ абардаг юм бэшэ аал?
— Абарааб. Ахир һула амидархагүй, бусадай эдеэн болохо… — гэжэ, шонын эрхирхэ дуулдана.
Хамараа уршылган эрхирхэдэнь hоёо шүдэдһөөнь улаан шуһан һабагшана .
Зүбүүн шара нюдэдэйнь хараса хүйтэн гээшэнь! Хэсын нюргаарнь хүйтэ даан, жэхэгэд гээд һэришэнэ.
Тойроод хон жэн, үнөөхил хара боро гэрэнгээ оёорто…
Хэсын дээрэһээ түхэреэн тооно сэнхиин, гэр байрыень бүүр түүр гэрэлтүүлнэ.
Хүб хүхэ огторгойн соолгоһоо халижа унажа байһан мэтээр яаран хөөрсэгэнэн, хараасгайнууд урагша хойшоо ниидэнэд.
Уургайгаа шабажа эхилэнхэй ха, яарагты, яарагты…
Дээрэһээнь һанжалзаһан аргамжа Хэсэ өөр тээшээ татан дээшээ үндынэ.
Уялааһаа таталдан, хүл дээрээ бодохо гэн, һалаганаад, доошоо унан алдана.
Толгойнь эрьенэ.
Һөөргөө унтаридаа бухалдан ороод, хүнжэлдөө орёолдон хэбтэшэдэг һаа, унташадаг һаа.
Һэрингүй, хэзээдэшье, унтаһаар унтаад…
Пис гээд, аргамжада аһалдаһан гар дээрэнь хараасгай бааһан унашана.
Хэсын дээгүүр ниидэһэн хараасгайнууд шулаганалдан уургайгаа хэжэл байһаар
Ахир һула амидырхагүй…
Бусадай эдеэн болохо…
Хэсэ үшөө аһалдана, үсэдөөр аргамжадаа шагтагалдаад, үндынэ.
Нэгэ хүлынь газар тулаха аргатай болоһон мэтэ, нүгөөдэ хүлынь һульжиигаад, эзэгүй байһаараал…
Яагшаб теэд, юушье болоноб, нэгэшье хүлтэй һаа, мориндо аһалдажал шадаа һаа…
Хэсэ уяагаа мүр доогуураа гульдируулжа шагтагалдан, һэнжэлзэн, ханада түшөөтэй таяг-тулгуур өөр тээшээ татана.
Ашамни өөдөө үндыбэ, ябаха тээшээ болобо гү гэхэдээ, Буура баабайнь голой эрьеын шугыһаа ута бургааһануудые отолжо асараа бэлэй.
Мэлиисэтэрнь тэдэнээ шулажа, эгээн дээрэнь, тэг дундань гээд богонеор отологдоһон модохонуудые хүндэлэн табижа, үзүүрнүүдтэнь нүхэ оноо түнхижэ, оноо оноодонь тааруулжа һуулгаад, гүрэмэл тамһаар орёон уяжа бүхэлөөд, һуга доогуураа хээд тулгажа ябахаар яһала тааруу зохид тулгуурнуудые хээ һэн.
Тэнхэгэд гэн, тулгуурнуудаа тулаад, Хэсэ танхимдаа дүтэлнэ.
Ханада улгөөтэй хатаһан годогор арһа, хутага хоёроо баряад, тогоон тээшээ алхам хэнэ…
үргэлжэл һүүлдэ…
Баира Бальбурова