Базар Барадин. Буряад монголой уг гарбалай домог

Эртын сагай энхэдэ,

Урдын сагай уринда,

Үндэр тэнгэриин бүрхэггүй,

Сэлмэг hайхан байхада,

Үлгэн дайдын эзэгүй,

Ужам сүлөө байхада,

Амитан зоной олошороодүй,

Хомор үсөөхэн байхада,

Ан гүрөөhэнэй үсөөрөөгүй,

Элбэг олон байхада,

Энэ байгша буряад аймагай

Үбгэ эсэгэ болохо заяата

Содо бэе hайхан шарайта,

hонор оюун hүрхэй зоригто

Эрхим хүбүүн турэжэ,

Эрэ болон эгдэйбэ,

Хүйхэр хүбүүн турэжэ,

Хүн болон хүрдэйбэ.

Бахадаха зоригто

Барга-Баатар гэжэ нэрлуулбэ.

Үлгэн дэлхэйн

Уужамые бэдэржэ,

Уhан далайн

Гүнзэгыень хаража,

Гараха наранай зүгhөө

Гансааран гаража,

Байгал мүрэнэй хүдөөдэ

Байра hунган ерэбэ.

Орьел торьел оройто

Олон түмэн мундаргые

Харын ехэ харатанhаа

Хаалта болгон hууба

Мүнгэн сагаан малгайта

Мүнхэ түмэн hарьдагые

Боорын ехэ бортонhоо

Боолто болгон hууба.

Байгал ехэ мүрэни

Баруун, зүүн хүбөөдэ

Байгаа олон ангуудта

Бахатажа байрлаба.

Уhан ехэ мүрэнэй урда,

Хойто хүбөөдэ

Ой тайгын ангуудые

Олзолжо hууриба.

Адуун хүлэгөө унажа,

Арад түмэнөө дахуулжа,

Арса жодоо тайгые

Абалжа hууба,

Үргэн дэлхэйн үргэмжөөр

Үлзы hайхан hууба,

Үндэр тэнгэриин эбээгээр

Үнгэ hайхан hууба,

Эдир наhаяа хүсэжэ,

Эрын эрхим болоод,

Эмын hайниие бэдэржэ,

Үеын нухэрые hунгаба.

Уг ехэ үндэhэтэнөө

Таhалхагүй заяатай,

Гал ехэ гуламтаяа

hүнөөхэгүй hүлдэтэй,

Үлгэн эхэдээ үргэгдэхэ,

Үй тумэн болохо,

Тэнгэри эсэгэдээ тэдхээгдэхэ

Туг тумэн болохо

Үри hайхан шарайе

Үлэмжэдэ хүсэбэ.

Харбалдахада хашалсаха,

Үтэлхэдэ үргэхэ,

Олон тумэни оройлхо,

Туг түмэни түрүүлхэ,

Содо hайхан хүбүүдэй

Һүлдэ зам бэдэржэ,

Хүхэ мүнхэ тэнгэриhээ

Хүсэ заяа гуйба,

Юhэн ехэ тэнгэриhээ

Ехэ заяа гуйба.

Харбалдахада хашалсаха

Хаба ехэ зоригто

Үндэр hайхан бэетэй

Үлеэдэй хүбшштэй болобо.

Үтэлхэдэ үргэхэ

Үнэн гэнэн hаналта

Ботог ехэ заяата

Буряадай хүбүүтэй болобо.

Уймарлахада ойлгуулха

Уран сэсэн оюута

Хурса hайхан шарайта

Хореодой хүбүүтэй болобо.

Эсэгэ Баатар утэлжэ,

Үбгэн наhан болоходоо,

Үлишэгуй зоригто

Үндэр hайхан Үлеэдэйдээ:

— Хариин хабhа хуулажа яба,

Хариин уласые эзэлжэ яба, — гэжэ

Үреэл зарлиг хайрлажа,

Хэтын мүр заажа,

Орохо нарани зүглүүлжэ,

Орон нютаг hунгуулба.

Үнэн гэнэн hаналта,

Бэшэг ехэтэ Буряадайдаа:

— Үтэлhэн бэеымни hахижа,

Гарал угыем залгаарай,

Үргэн дэлхэй эхэдээ үргэгдэжэ,

Үндэр тэнгэри

Эсэгэдээ үршөөгдэжэ,

Ангай мяхаар таhалагдалгүй,

Амандаа заяатай ябаарай,

Өөхэтэй мяхаар халгижа,

Үлэсхые үзэнгуй ябаарай, — гэжэ

Үреэл үгэеэ үгүүлжэ,

Үбэр бэеэ үргүүлбэ.

Уран сэсэн оюунта

Хурса hайхан Хореодойдоо:

— Бугын таргани бэдэр гэжэ,

Булганай hайханиие барижа

Шэлүүhэнэй бэдэртэйе шэлэжэ,

Үнэгэнэй халтарые олзолжо,

Эдеэнэй hайниие эдижэ,

Үнгэ hайхан ябаарай,

Эдэй hайханиие эдлэжэ,

Энхэ мэндэ ябаарай.

Сэбэр hайхан шарайтани,

Сээжын ехэ ухаатани

Эзэлхэ болоорой.

Һур ехэ зоригтони,

Һүлдэ ехэ заяатани

Нагасалха болоорой, — гэжэ

Хэтэ заяа зохеобо.

Номон hомоео хайрлажа,

Нашан харсага барюулжа,

Гараха нарани зүглэжэ,

Гарай hайханаар зангажа,

Нюдэнэй hайханаар хаража,

Нютагай hайхани бэдэруулбэ.

Эсэгэ Барга-баатарай

Үреэл үгын хүсөөр

Үндэр hайхан Үлеэдэhээ

Ойрод-монгол удам гараба.

Боршог ехэтэ Буряадайhаа

Эхирэд Булгад хоер

Эрын эрхим хүбүүд турэбэ.

Эрын эрхим Эхирэдhээ –

Эхирэд найман

Эсэгэ буряад болобо.

Бухын бухэ Булгадhаа –

Булгад зургаан эсэгэ

Бряад болобо.

Хурса hайхан Хореодой —

Гурбан хатан нүхэртэй болобо.

Баргажан – гоохон хатанhаа

Арюун-гоохон

Алан-гуа үхин түрэбэ.

Ехэ монгол аймаг

Үндэhэн болохо изагуурта

Суу залиин хигэгээнтэ

Содо богдо Чингисэй

Удам болохо заяанта

Добо-Мэргэн гээшын

Гэргэй болон гараба.

Хоердохи хатанhаа –

Хонгор-гоохон Шаралдайhаа

Табан хүбүүн түрэбэ:

Галсууд, Хуасай, Хүбдүүд,

Гушад, Шарайд табан Юм.

Гурбадахи хатанhаа –

Налгай-гоохон Нагатайhаа

Найман хубуун турэбэ:

Харгана, Бодонгууд, Худай,

Батанай, Саган, Хальбан,

Хойтол, Сонгоод –

Нагатайн найман

Гэжэ нэрлэгдэбэ,

hүүлшын хоер хүбүүд

Монгол газараар таhарба.

Үлэhэн хүбүүд болболынь

Арбан нэгэн эсэгын

Хори-буряад гэжэ нэрлэгдэбэ.

Хожомой ехэ сагта

Бухы буряад нэгэдэжэ –

Буряад-монгол гэжэ нэрлэгдэбэ.

Олон тумэн буряад-монгол зон

Орон нютагаа нэгэдхэн,

Үндэhэн соелоо мандуулжа,

Эрхэ солоо бадаруулба.

Улас түрэ бодхохын

Үндэhэн hуури табиба.

(Хуушан монгол үзэглэлэй үхибүүдэй уншаха Базар Барадинай бэшэhэн «Улаан сэсэг» гэжэ номhоо эрдэмтэн  Жамьян Сажинов буулгаба).

Базар Барадиевич Барадийн (Барадин), литературный псевдоним Самандабадра

https://bioslovhist.spbu.ru/person/121-baradiyn-bazar-baradiyevich.html

 

Уран хүн