Үбэр мэргэнэй хүбүүн Ёоро Ёгшолой түүхэ. Монголдохи буряадуудай үльгэр

Урдын урда сагта

Эртын эртэ сагта

Захын модоной сагдуул,

Загал эреэн гуранай инзаган байха сагта,
һүн далайн шалбааг,

Һүмбэр агуулын болдог байха сагта,
Газарай газар боложо,
Уһанай уһан боложо,
Үрмэтэжэ байхын уедэ,
Найман түмэн наһатанай
Наян тохой бэетын үедэ
Убэр Шодор Шоолин нютагтай,
Ангир алаг моритой
Үбэр мэргэнэйхи гэжэ
Айл һуужа байба

агсан алтай.
Гараһаар ганса

Ёоро Егшол нэрэтэй хүбүүтэй.
Ёоро Ёгшол хүбүүниинь
Эдихэһээ садахагүй,
Унтахаһаа һэрихэгүй аад,
Һэрижэ бодоходоо

Баруун хүлөө газаа гэшхэжэ,
Зүүн хүлөө гэртэ гэшхэжэ шээгээд,
Баруун нюдөөрөө тэнгэриие хаража,
Зүүн нюдөөрөө газар хаража,
Эргэнэг үхэгөө
Эрьен тойрон байжа,
Айраг тарагаа

Аман гэжэ уужа орхёод,
Үгүүлэхэ үгэ угы,
Хэлэхэ хэлэ үгы

Орон шэрээ дээрэ орсойжо,
Дэрэ дээрэ дэрсыжэ
Унташадаг агсан алтай.

Ара Шодор Шоолин нютагтай

Арбан алда  бэетэй,
Хухэ соохор моритой,
Найман сагаан хүбүүтэй
Ара мэргэн ахайтаниинь гэжэ
Айлайхи һуудаг агсан алтай.
Һуужа байхын үедэ
Ара мэргэнэй найман сагаан
хүбүүд
Зууни зуун урда зүгтэ
Гушан гурбан жэлэй газарта
Эзэн Хонгор добын оройдо ошожо,
Эрдэм бэлиг,
Эрди хубилгаани һураха гэжэ
Һурша номо харбажа,
Һургуули хэжэ байдаг агсан алтай.
Үбэр мэргэн дүүтэн
Үбгэн һамган хоёр үглөөгүүр
бодожо,
Сайлажа байхын үедөө
Ара мэргэн ахымнай
Найман сагаан хүбүүд
Зууни зуун урда зүгтэ
Гушан гурбан жэлэй газарта
Эзэн хонгор добын оройдо
Эрдэм бэлиг
Хиижэ байна даа гэлсэжэ,
Манай гараһаар ганса
Ёоро Ёгшол хүбүүн
Эдихэһээ садахагүй,
Унтахаһаа һэрихэгүй амитан түрэһэн,
Яаһан хубигүй түрэһэн хоёр гээшэбибди
Эрын нэгэн
Эсэгын нэрэ нэрэлүүлжэ
Ябаха амитан гу, гэжэ

 

Гэмэр гутар гэлсэжэ байба,

Үбэр мэргэн гээшэ

Ангир алаг мориёо эмээллэжэ,
Наян алда хуһан сагаан ургаяа
шэрэжэ,
Ангир алаг адуугаа эрьежэ

ошобо агсан алтай.

Эсэгын ошохотой зэргэ

Ёоро Ёгшол хүбүүн бодожо,

Баруун хүлөө газаа гэшхэжэ,
Зүүн хүлөө гэртэ гэшхэжэ

шээгээд,

Эргэнэг үхэгөө эрьен тойрон байжа,

Айраг тарагаа аман бии гэжэ
уугаад,

Һаншаг тулама һамган эжынгээ

урда ошожо:

— Зай, эжы,

Унаха морин,

Үмдэхэ хубсаһан,

Агсаха номо һаадагни хаана бэ,-
гэжэ һуража байба агсан алтай,
Эжы хүгшэниинь:

-Унаха морииешни эсэгэшни
адуунһаа барижа үгэхэ ааб даа.
Шамда гэжэ түхеэрһэн хубсаһа,
номо һаадаг үгы лэ,

Амбаар дотор

Һойр малгай,

Һорьһон дэгэл,

Гажанхай һурша,

гажанхай номон хэбтэжэ байхынь
харагшаб,  гэбэ.

Ёоро Ёгшол хүбүүн гүйжэ гаража,
Амбаартаа орожо,

Һойр малгай,

Һорһон дэгэл,

Гажанхай һурша,

Гажанхай номынь абажа
үмдэжэ ба агсажа,

Үгүүлэхэ үгэ үгы,

Хэлэхэ хэлэ үгы,

Зуун урда зүг барижа,
Гушан гурбан жэлэй газарта
Эзэн хонгор добын оройдо
Найман сагаан хүбүүд
үеэлэнүүдтээ хүрэбэ.

Найман сагаан үеэлэнүүд
хэлэбэ агсан алтай:

— Гараһаар ганса
Ёоро Ёгшол үеэлэ,

Хаанаһаа ерэбэ гээшэбши,
Орон нютагтамнай ямар
һонин боложо байна бэ?

Манай аба эжытэн

Мэндэ һайн һуужа байна гү
гэжэ асууба.

Бидэшни

Эрдэм бэлиг,

Эрди хубилгаа һурахаяа
хүсэжэ,

Һурша номо харбажа

Һургуули хэжэ байнабди,
Һурша номо харбалсажа
һуралсаха болобоши даа,-
гэбэ агсан алтай.

Ёоро Ёгшол:

— Хэды номоной газарта
харбанабта,

Хэрхэн эрдэм һуража
байнабта,- гэбэ агсан
алтай.

Найман сагаан хүбүүд:
-Һуһараншье юумэ үгы даа,
Наян номоной газарта

Һуужын нухөөр ходоро харбадаг
боложо байнабди, — гэбэ.

Ёоро Ёгшол:

• Яаһан дутэ юумэ гээшэб,
  Зуун хорин номоной газарта

харбаяа ла, — гэжэ халэбэ
ха даа.

• Ай, барһан,

Гажанхай номотой,
Гаранхай нуршатай ши
Зуун хорин номоной газарта
яажа шадахабши,

Бидэнэр һарые һарлажа,

Жэлые жэллэжэ

Арайхан гэжэ һуужын нухөөр
Наян номоной газарта харбадаг
болообди, -гэбэ агсан алтай.

— Зай, кайман сагаан уезлэнууд,
Горхо узэнгуй

Гуталаа тайлажа,
Гуужамар харангуй

Гулда заһажа болодог угы гэдэг,
Баруун нюдөөрөө тэнгэриие
Зуун нюдөөрөө газар харанхайшье
байгаа һаа,

Гараһаар ганса уеэлэтнай
Ерэжэ хэлээ болоһон урмандамни

Нэгэ нэгэ харбагшаани болоёл даа,-
гэбэ.

Найман сагаан хубууд:
Тиигэешье даа, — гэлсэжэ,
Homo һомоёо онолжо харбаба.

Найман сагаан хубууд зуун хорин
номоной газарта
Нэгэнииньшье тудабагуй.

Ёоро Ёгшол
Гажанхай һурша,

Гаранхай номоёо онолжо,

Зуун хорин номоной газарта
харбаба.
Һүүжын нүхөөр ходоро гараба.
Ёоро Ёгшолынь:

Барагтайхан һургуули хэжэ
байгаа зон хаямта даа.
Минин хэрэг дүүрэг даа,
Нютаг ороноо бусахамни
даа, — гэжэ ябаба.
Найман сагаан хүбүүд
Гайранда гайхажа,
Ёорондо ёгшожо байхын
үедээ,
Еоро Ёгшол бидэнэрһээ дээшэ
эрдэмтэй амитан болхонь
гэжэ
Найман сагаан хүбүүд ехэ
хоротой болобо даа.
Ёоро Ёгшолтой

хойноһоонь ошожо

Барилдажа үзэе галсээд,
ябаба.

Газараа тэнлэжэ ябахадань
гүйсэжэ,
Шал сагаан добо дээрэ
барилдаяа гэбэ.
Шал сагаан добо дээрэ
гаража,

Үеэлэнуудээрээ Ёоро Ёгшол
барилдажа,
Толгой тоолон хаяба.

Гарай жиирэг,

Ганзагын уялаа болохо үгы
байната даа,

Эзэн Хонгор добынгоо

оройдо ошожо
Һургуулияа хиигты гээд,
Нютагтаа бусажа, гэртээ
ерээд..

Эргэнэг үхэгөө тойрожо,

Айраг тарагаа аман бии гэжэ
уугаад,
Эжынгээ урда ошожо:
— Үмдэхэ хубсаһан,
Унаха морин,

Агсаха номо һаадагни алин
гээшэб, — гэжэ һураба.

Һаншаг тулама һамган эжынь:

Унаха мориишни эсэгэшни

барижа үгэхэ,

Үмдэхэ хубсаһаншни
Эсэгыншни һойр малгай,

Һорһьон дэгэл гэнэ бэлэй.
Урда Сахирмын сагаан
Сахюур шулуун хадын оройдо
Хонхой модон онгон гэжэ
Уг гарбалнай байдаг.

Тэгуундэ ошожо шарууһа төөлэй
гаргажа,
Урин асараад,

Ушар ябадалаа заалгажа,

Hомо һаадагаа гуйжа абаха
ёһотойш, —
Гэбэ агсан алтай.

Ёоро Ёгшол

Гажанхай һуршаяа һуйбадажа,

Гаранхай номоёо тулажа,

Урдахи Сахирмын сагаан

Сахюур шулуун хадын

Хуһата жалгые үгсэжэ ябахадаа,

Һоёосор гураниие

Гурбаар һубөөлдэжэ харбажа
унагаагаад,
үргэжэ Сахюур шулуун хадын
оройдо гаража,
Тахилгын газарта ошожо,
Һоёосор гуранаа убшэжэ,
Ха гуя болгожо,
Түүдэбшэ түлэжэ,
Шоро хэжэ шаражархёод:
— Хонхой модон уг гарбални
Абарха сагшни болоо ла,
Туһалха сагшни болоо ла,
Һоёосор гура шарууһа гаргажа,
Ёоро Ёгшол хүбүүншни хүлеэжэ
байнаби.

Хонхой модон онгон уг
гарбални ерэжэ,
Ябадал ушарыемни заажа,
Һанаһан хэрэгыемни бүтээжэ,
Шарууһыемни барихые харан
хүлеэн,
Мүргэхэ мүнгэн толгой,
Гуйха гуулин толгой табиба
агсан алтай,
Хонхой модон уг гарбалынь
Тунгур-тунгур тэнгэриие дуу
гаргажа,
Дуһал-дуһал бороо оруулжа,
Халуун бүлеэн һалхи унагаажа,
Түргэн һалхиие түрүүлжэ,
Удаан һалхиие орхижо,
Һойр малгайтай,
Һорһон дэгэлтэй ерэжэ,
Галай хойморто һуужа,

Гараһаар Ганса Ёоро Ёгшол

хүбүүн
Ямар һонинтой байнабши,
Ямар ушараар намайе ерэ
гэбэбта, — гэжэһураба.
Ёоро Ёгшол хубуун
Таар тэхим туурээжэ,
Тар мурхэн залгуулажа байба
даа

Диишуу-диияа.

Хонхой модон уг гарбални
дуулалза.

Диишуу-диияа.

Би болбол

Түрэһэн сагһаа хойшо
Унтахаһаа һэрихэгүй,
Эдихэһээ садахагүй хэбтэхэб
даа.

Диишу-диияа.

Таниие уриһан ушарни

Диишуу-диияа.

Зүүни зуун хойно зүгтэ

Ерэн жэлэй газарта,

Хаанай хатуу,

Хамагай түрүү

Долоон мэргэн хаанайда
Хүрьгэн болохо һаналтайби.

Хариин газар хатуу,

Хүнэй газар хүсэтэй,
Зэрэ зэбсэг хэрэгтэй шэнги
һананаб.

Үмдэхэ хубсаһа,

Унаха мори

Агсаха номо һаадаг,
Зэрэ зэбсэг үгытэ, — гэжэ
хэлэн зогсобо.

Хонхой модон уг гарбалынь
Таар тэхим түүрээжэ,
Тар мүрхэн залгуулба

Гайхалуури гайхалуура.
Хүүгэм хүүгэмни хурээш даа.

Хүнэй хүбүүн иигэжэ ябахадаа
Эсэгын нэрэ нэрлуулжэ,
Уг гарбалаа залгуулжа ябаха
ёһотой.

һойр малгай,

Һорһон дэгэлээр ябахаш.

Унаха мориишни

Абашни адуунһаа барижа үгэхэ,
Агсаха номо һаадагыешни
Би амбаарһаа абажа үгэхэб.
Аян холо ябахадаа

Агта мориёо нарилжа,
Зэр зэбсэг түхеэрэжэ,
Зэбэ һомо хурсадажа ябаха
гээшэш даа.

Заяанайнгаа унаха мориие
Замһаа оложо унахаш даа,
Ядаха сагайнгаа болоо һаа,
Намай гэжэ һанаарай, — гэжэ
хэлэн зогсобо.

Һоёосор гуранай шарууһа
төөлэйень эдижэ,

Ёоро Ёгшол хүбүүгээ дахуулжа,
Сахюур шулуун хадын хяра
мүшхэжэ,

Зэд амбаарта оруулжа,

-Далан номонһоо дуратайгаа
аба, -гэбэ агсан алтай.
Ёоро Ёгшол хүбүүн орожо,
Далан номые бүгэдыень татажа
узөөд,
Намда таараха номо үгы гэбэ.
Зэд амбаараа хаажа,
Ёоро Ёгшолоо дахуулажа мүн
ябаба.

Гурбан дабхар түмэр амбаарта
оруулжа,

Долоон номонһоо дуратайгаа
аба гэбэ.

Ёоро Ёгшол долоон номо үзөөд,
Мүн таараха номо үгы гэхэдэнь
Түмэр амбаараа хаагаад

Мүн дахуулан ошожо,
Шэрэм амбаарта оруулжа,
Гурбан ханада

Гурбан номоной үлгөөтэй
байһанай

Али нэгыень аба гэбэ.

Ёоро Ёгшол хүбүүниинь
Гурбан номыень үзөөд,
Ерэн хара һуршатай
Ехэ хара номыень абажа,

-Эрэ хун ябан үдэхэ гэгшэ

даа,

Энэ номон намда таараха бэзэ,
гэбэ.

Хонхой модон уг гарбалынь:
-Аян замда һайн ябажа,
Һанаһан хэрэгээ бүтээ даа,
Ёоро Ёгшолни, — гэбэ агсан
алтай.

Ёоро Ёгшолынь

Ерэн хара һуршатай
Ехэ хара номоёо тулажа,
Үбэр Шодор Шоолин нютагаа
бусажа,
Гэртээ ерэбэ агсан алтай.
Эргэнэг үхэгээ эрьен тойрон
байжа .

Айраг тарагаа аман гэжэ
уугаад,

һаншаг тулама

Һамган эжынгээ хажууда ошожо,
Ябаха ябадал,

Һанаһан һаналаа хэлэбэ агсан
алтай.

-Би болбол

Хонхой модон онгон уг
гарбалтаяа уулзажа,

Ушар ябадалаа заалгажа,

Ерэн хара һуршатай,
Ехэ хара номон бэлэгтэй
ерэбэб даа.

Абынгаа барижа сэргэдэ уяһан
Ангир алаг мори унажа,
Зүүни зүүн хойто зуг барижа,
Ерэн жэлэй газарта ошожо,
Хаанай хатуу,

Хамагай түрүү,

Долоон Мэргэн хаанай хурьгэн
боложо,

Ерээдуй сагта

-Зүүни зүүн урда зүгтэ

Эзэн Хонгор добын оройдо
Нютаглалтай орон гэжэ һананаб
даа, — гэбэ агсан алтай.
Ангир алаг мориёо эмээллэжэ,
Зүүни зүүн хойто зугөө барижа
ябаба.
Саһата сагаан агуулын оройдо гаража,
Агар зандан модоной оёорто
булаатай
Гурбан алтан үндэгэн һүнэһэеэ
абаад,
Мүн саашаа
Һарые һарлажа,
Жэлые жэллэжэ ябаба.

Ябажа ябахын үедэ
Ээрын сагаан тала нютагта
ошоходонь,
Барагдашагуй олон адуун
байхадань,
Нэгэ захаһаа гурбан хоногто
ябажа,
Нэгэ захадань ошобо.

— Яаһан олон адуун гээшэб,
Ямар хүнэй зөөри гээшэб?
_гэжэ гайхажа ябатарынь,

Бал ехэ байшан,
Шэл ехэ шэбээ байба.
Энэ айлда хүрэхэ юумэ байна
гэжэ
Алтан сэргэдэ мориёо уяжа,
Homo һаадагаа
Алтан мүнгэн үлгэсэдэ үлгэжэ,
Түмэр үүдые
Түгдэ татаха,
Модон үүдые
Мулта татажа,
Баруун асарын ехэ алтан шэрээ
дээрэ гаража,
Түрүү гэжэ түбхыжэ һууба.
Гэр дотор

Гуа һайхан басаган

Гансааран байба агсан алтай.
Гуа һайхан басаган асууба:

Нэрэ соло хэн бэ?
Нютаг орон хаана бэ?

Зориной зориг ямар бэ? — гэбэ.
Ёоро Ёгшол хубуун
Таар тэхим түүрээжэ
Тар мүрхэн залгуулжа:

Диишуу-дияяа,
Баруун баруун зүгтэ
Үбэр Шодор Шоолин нютагта
Үбэр мэргэнэй хүбүүн
Гараһаар Ганса Ёоро Егшол

солотойби даа.

Диишуу-даляа
Зориһон зоригни
Зүүни зүүн хойто зүгтэ
Хаанай хатуу,
Хамагай түрүү
Долоон мэргэн хаанай
Хүрьгэн болохо зоригтой би
даа.

Диишуу-диияа.

Энэ Ээрын сагаан тала
нютагта

Энэ олон адуун хэнэй бэ?

Диишуу-диияа.

Бал ехэ байшан

Шэл ехэ шэбээтэй!

Танайхияа танина үгылби.

Диишуу-диияа.

Та хэнэй басаган

Хэн гээшэбта?

Диишуу-диияа, —

Гэжэ хэлэн зогсобо.

Гуа һайхан басаганиинь
Эдилтэй һайхан эдеэгээр
хүндэлжэ,
Уултай һайхан ундаяа табижа
хундэлэн,
Таар тэхим түүрээжэ.

Тар мүрхэн залгуулжа:

— Ээрын сагаан талада байһан
адуун
Манай зөөри гээшэ даа.

Арбан табан толгойто

Асурин Мангасай

Гараһаар ганса басаган
үрэ бэлэй би.

Мангас баабаймнай

Абын дайнда мордоһоор

Арбан табан жэлэй үе болобо
даа.

Арбан табан жэл болоо
һаамни

Абын дайнда дарагдаа гэжэ
мэдээрэй

Гэжэ ошоо агсан даа.

Би болбол

Арбан табан жэлэй үедэ

Албата харсага,

Адууһа малаа орхиһон угтай
байнаб даа
Гурбан хоногой дотор
Албата харсага,

Адууһа малаа эрьежэ ерэтэрни
минии

Та орон байдалыемнай

Хаража байгыта, — гэжэ хэлэн
зогсобо.

Ёоро Ёгшол хүбүүн:

Аянай хүн гээшэ аабзэб,
Болоно бэзэ, — гэбэ.
Гуа һайхан басаган
Эдилтэй һайхан эдеэ,
Уултай һайхан ундые бэлдэжэ

үгөөд,
Найр алаг мориёо эмээллэжэ
унаад,
Наян сажан ургаяа шэрэжэ,
адуушалжа мордобо.

Гурбан хоног болзортоо

ерэбэ үгы.

Долоон хоног хулеэгээд,

Ээрын сагаан тала нютаг ошожо
Олон адуунай захада
Шара шабааһанда шэнгэжэ,
Алюухан зүгһөөмни

Хариин харатан,

Холын хоротониие асарагшаб
гэжэ хэбтэбэ даа

Хэбтэжэ байхадаа

Олон адуунай дундуур харахадань
Хухэ тэнгэриин наагуур,

Хүбэлзэгшэ үүлэнһээ саагуур

харахан нюдэтэй.

Хоер һүрмэн шэхэтэй

Мэлзэн ухаа зүһэтэй,
Шэг шэнжэ һайхан.

Эгэшэгтэ һайхан дуугаар

инсагаажа,
Онсо һайн бэетэй морин
Ябажа байба агсан алтай.
Энэ мориие унаа һаа
Унажа боломоор морин гээшэ
хадаа гэжэ
Һанажа байхын үедэ
Зүүни зүүн урда зүгһөө
Ой модон шэнги
Олон һүрэг адууе даража
ерэбэ,
Олон һүрэг адуугаа
Адуунтаяа ниилүүлээд,
Адуугаа тойрожо ябатараа
Гуа һайхан басаган
Ши эндэ юундэ хэбтэбэ
гээшэбши гэжэ
Шабааһанда шэнгэжэ байһан
Ёоро Ёгшолые
Наян сажан ургаар

хадхажа үзэбэ.

Ёоро Егшолынь

Шабааһанда байһыемни
мэдэхэтэй хадаа

Болоо басаган гэжэ һанаатай
бодожо,
Гуа һайхан басаганда:

— Гурбан хоногой болзорто
ерэхэгүй хадашни
Гайхахадаа хэбтэжэ байна
бэлэйб даа
Орон байдалаа тушаажа аба,
гэжэ,

Хоюулан ябаба.

Бал ехэ байшандаа хүрэжэ ерээд
Эдилтэй һайхан эдеэн,
Уултай һайхан ундаяа уужа
байхынгаа уедэ

Ёоро Егшол:

Аян замда ябаһан намайе
Гурбан хоногой болзор хэлээд,
Долоон хоногто хүлеэлгээд,
Юугээр харюулха гэжэ байнабши?-

гэбэ агсан алтай.

Гуа һайхан басаган хэлэбэ:

Юушье абахада

Танай дуран гээбии даа,

Эзэ үгы зөөри,

Эрэ үгы эхэнэр байна гээшэ ха
би гэбэ.

Еоро Егшол:

Эзэ үгы зөөри,

Эрэ угы эхэнэр байнхаар

Минии гэргэн боложо,

Минин зөөри болоо һаатнай
ямар бэ? — гэбэ,

Гуа һайхан эхэнэр:

Болохо гү би даа,- гэжэ
Айлайхи нэрэмжэтэй хоюулан
болобо агсан алтай.

Хоюулаа сэсэглигтэ сэнгэжэ,
Шара саарһан дээрэ

Шатар табижа,

Хара саарһан дээрэ

Хаарта лүн хэжэ байхынгаа

үедэ

Ёоро Егшол гэнтэ һанажа,

Зүүни зүүн хойто зугтэ

Хаанай хатуу,

Хамагай түрүү

Долоон мэргэн хаанайда

Ошохо хэбэртэй ябаһан бэлэйби
гэжэ һанаад,

Олон һүрэг адуун дотор
Хухэ тэнгэриһээ наагуур,
Хүбэлзэгшэ үүлэнһээ саагуур
харагша
Мэлзэн ухаа мориие барижа
унаа һаамни

Ямар зэргын морин ха бэ гэжэ
һураба.
Барижа шадаа һаа,
Унахадашни болоно бэд даа.
Асуриин Мангас баабайн
Аба дайндаа мордоходонь
баригдаагүй бэлэй даа.

Дайндаа дарагдахань зүгнөө
юумэ гээбии даа гэжэ
Одоо һанажа байгшаб даа.
Минии унадаг
Найр алаг мориие унажа,
Наян сажан алда ургые шэрэжэ
ошоо һаашни,
Жолоодоо дүтэлжэ болохо
ёһотой,
Тэрэ үедэ ургалжа үлэ шадаа
һаашни,
Баригдахаяа болихо гээбии
даа гэбэ.

Ёоро Егшол хүбүүн
Найр алаг мориие эмээллэжэ

унажа,
Наян сажан ургын шэрээд,
Олон һүрэг адууе тойрожо
суглуудаад,
Мэлзэн хуа мориие гурба
дахин ташуурдажа гүйлгэбэ.
Мэлзэн хуа мориндо дүтэлһөөр
Ургаяа дэехэдээ
Дэлһэн дээрэнь дэеэд,
Хоёрдохидоо

Мундаа дээрэнь дэеэд,

Гурбадахидаа

Ууса дээрэнь дэеэд гээгдэшэбэ.

Мэлзэн хуа морин

Тооһо татаад,

Баруун зүг барижа ябашаба.

Ёоро Ёгшол хүбүүн

Найр алаг моринойнгоо
Эмээлынь абажа хэтэбшэдээ хээд,
Барихаяа барихаб,

Гүйсэхэеэ гүйсэхэб гэжэ
Ехэ уур хилэнтэй,
Мориной хойноһоо хэтэбшэеэ
үргэлөөд,
Ерэн хара һуршатай
Ехэ хара номоео тулаад
Ябаба агсан алтай.

Нэгэ ехэ хадые дабажа,

Жалга уруу буужа ябахын үедэ
Алтай хяаг ногоон ургажа,
Алтай булат уһан бусалжа

байгаад,
Мэлзэн хуа мориной

Шэнэшье мүр,
Хуушаншье мүр
Ехэдэ олон байгаад,
Байралһан мэтэ байхада
Энэ багта гээшэ ха гэжэ һанажа
ябахадань,
Олһон шиирэ урсаһаа
Утаан гаража байхадань,
Ёоро Ёгшол
Тэгүүнэй үүдэндэ ошожо:
— Айл бии байгаа һаа,
Үтэр түргэн наашаа гарагты,
Ямар юумэндэ һуугаа гээшэбта.
Тархиһаа таряа,
Хулһөө хүбхэ ургашаһан

Нэгэ хүгшэн гаража:

Хүнэй буусын үүдэндэ ерэжэ.
Юун амитан аад дуу гарабаш,
Урданай тээшээ

Хатуу яһатай хугшэн

наанаһаашни

Хурса сагаан хангираа
гаргажа,

Борьбо булшангыш таһара
таталайб.

Ёоро Ёгшол:

Үншэн тулюур түлгүү

амитан аад,

Хада хүбшэдэ төөрижэ гаршаба
гээшэ би,
Тэнэжэ ябатараа

Нэгэ адууһанай мүр олоод
дахажа ябаһаар,
Танайхиие оложо ерэбэлби.

Унжэн хонон амарха һаналтай-
би.

Эдеэ хоол залгаатай

Зон голые заажа угытэ,
гэжэ хэлэбэ.

Тиихэдэ болоно гэжэ,
Гэртэ орогты гэбэ.
Гурбан хоногто
Гуда амаржа,
Дүрбэн хоногто
Дүлэ амаржа байхын үедээ
Ёоро Ёгшол хэлэбэ:
— Үрэ үгы танда
Үрэтнай боложо,
Эсэгэ эхэ үгы намда эхэмни
болоо һаатнай яахаб даа?

Уһыетнай асаржа,
Тулеэытнай дүтэлүүлжэ,
Галыетнай түлэжэ

Байгаа һаамнй яахабта? — гэбэ.
Хүгшэн:

— Болоно даа, — гэжэ хэлэжэ,
Арбан табан толгойто
Асурин мангасай эжы гээшэ
бэлэй би даа,
Мэлзэн хуа морииень
Энэ газарта хараа боложо
байгшаб даа.

Мэлзэн хуа морин

Олон һурэг адуунда

Ошоходоо ошожо,

Үгыдээ үгы агша даа.

Арбан табан толгойто

Асурин мангас хүбүмни
Абын дайнда ошоһоор

Арбан табан жэл үлүүтэй боложо
байна.

Дайндаа дарагдаа юумэ гээбии
даа, —

Гэбэ агсан алтай.

Тэрэ хоёр эхэ хүбүүн

бололсожо байба.

Эхэ хүбүүн хоёр

Улһан шиирэ урсынгаа эбэртэ
Бөөһэ бөөһэеэ үзэлсэжэ
һуухынгаа үедэ
Еоро Егшолой харан гэхэдэ
Хүгшэнэй шэлын хонхорхойдо
Алтан хюурһан һүнэһэниинь
байхадань
Тэһэрэ няһалба агсан алтай.
Хугшэн гээшэ үгүүлэхэ үгэ угы,
Хэлэхэ хэлэ үгы,
Амилха ами үгы алдалжа.
Гол үгы голдойжо унаба.
Ёоро Ёгшол
Хүгшэнэйнгээ арһа мяхыень

Арангалжа хадагалаад,
Хубсаһыень үмдөөд байхын

үедэ

Мэлзэн хуа морин

Баруун хойто зүгтэ

Булуу толгойн оройдо

Иишэ тиишээ хараашалжа
һааргалжа байхадань,

Ёоро Ёгшол

Тархиһаа таряа,

Хулһөө хүбхэн ургаһан

Хугшэн эжы боложо,

Мэлзэн хуа мориндо үгүүлэбэ
алтай;

— Ши, Мэлзэн хуа морин,
Дуулагшаан болохо шэхэтэй,
Мэдэгшээн болохо мэдээтэй
гүш даа?

Арбан табан толгойто

Асурин Мангас хүбүүнэймни
Дайнда ошоходонь баригдаагүй,
Мууе хараһан Хэдэн хоногой

Алтан хяаг эдеэгээ

Эдихэеэ болижо,

Алтан булаг ундаяа

Уухаяа үнихэн болиһонши даа.

Аяг заншни

Муухан боложо ябаа ха ши.
Эндэ нэгэ ябаган ядуу

Унэшэн амитанай ерэхэдэ
алажа

Арһа мяхыень арангалжа
хадагалаабди.

Али түгүүнһээ айха гү ши? —
Гэжэ хэлэн зогсобо.

Мэлзэн хуа морин

Тэрэ үгыень дуулажа

Алтай хяагаа эдижэ,

Алтай булаг ундаа уудаг болобо.

Ёоро Ёгшол һогооной һорһон

боложо,

Мэлзэн хуа мориной

Мундаа дээрэнь тогтон хиидэбэ.
Мэлзэн хуа морин

Тэнгэриһээ наахануур булгижа,
Тэгшэ һайндаа тогтоно.

Газарһаа дээгуур булгихадань
Габшага һайндаа тогтожо байба.
Мэлзэн хуа морин

Булгихаяа зогсожо байгаад,
Таар тэхим түүрээжэ,

Тар мүрхэн залгуулжа:

— Зай, нухэр,

Хэнэй хубуун
Хэн гээшэбши?

Нэрэ соло,

Шажан мүргэл ямар бэ?

Нютаг хаана бэ?

Зориһон зориг

Хаана хурэхэ, ямар бэ?

Үгэтэй болбол үгүүлэлзэ,
Үгы болболшни,

Үйр далайн оёорто оротор
булгихам,
Гэжэ хэлэн зогсобо.

Ёоро Ёгшол

Таар тэхим түүрээжэ,

Тар мурхэн залгуулжа:
Би болбол

Барууни баруун урда зугтэ

Убэр Шодор Шоолин нютагтай

Убэр мэргэнэй хубуун

Ёоро Егшол солотой би даа.

Зориг зориһомни

Зүүни зүүн хойто зугтэ

Хаанай хатуу,

Хамагай түрүү

Долоон мэргэн хаанайда

Хүрьгэн болохо зоригтой би
даа;

Ээрын сагаан тала нютагта

Олон һурэгтэ адуутай

Арбан табан толгойтой

Асурин Мангас баабайн

Гараһаар ганса

Басаган үрэдэ бууһан бэлэйб.

Тэрэ басаган:

Мангас баабаймнай

Абын дайнда ошоһоор

Арбан табан жэл үлүү боложо

байна,

Албата харсага,

Адууһа малаа орхёод байнаб,
Тэдэ бүхыгөө

Гурба хонотор эрьеэд ерэтэрнь

Хото байшангымнай хаража
байха гүш гэхэдэнь,

Байһамни

Долоо хоножо ерэһэн балэй.
Аян замай намайе

Долоон хоногто хулеэһэниием
Юугээр харюулха гээшэбши
гэхэдэмни,
Басаган

Эзэгуй зөөри,

Эрэгуй гэргы эхэнэр байнам

би.

Юуемни абаашье һаашни,
Шинии дуран даа гэжэ хэлээ
бэлэй даа.

Би — минии эхэнэр боло
гэхэдэмни

Болоёо гэхэдэнь,

Айл болоо бэлэйбди.

Зүүн хойто зүгэй

Хаанай хатуу,

Хамагай түрүү

Долоон мэргэн хаанайда ошохо
гэхэдээ

Одон һурэг адуунһаа

Шамай бариха гэһэмни,
Баригдаа үгы бэлэйш даа.

Найр алаг мориёо адуунда
табижа,

Хазаар эмээлээ хэтэбшэдээ хэжэ
Үргэлөө бэлэйб даа.

Шинии хойноһоо хүйтэн мүрэшни
байхада

Хүйтэн мүрышни орхин үгы,

Халуун мүрэйшни байхада,

Халуун мүрышни орхин үгыгөөр

дахажа,

Энэ нютаг ерэһэн бэлэй би.

Гайранда гайхажа ябахымни үедэ
Олһон шиирэ урсатай

Тархиһаа таряа,

Хүлһөө хүбхэн ургаһан

Хүгшэн эхэнэр гаража,

Хурса сагаан хангираар

Борьбо булшанииеш

Таһара отолхомни гэжэ байгаа
бэлэй.

Арга мэхэеэ хэжэ

Шинии хүбүүн болхомни гэжэ,
Гурбан хоногто

Гуда амаража байхынгаа үедээ
Алтан хюурһан һүнэһыень тэһэ
няһалжа,

Хүгшэнээ үхүүлээд,

Арһа мяхыень

Арангалжа хадагалаад,

Шамайе барихын арга оноо
бэдэржэ
Ябагшаан болоһон бэемни
энээхэн даа гэжэ,
Ши минии морин болохо,
Би шинии эзэн болохо
Гэһэн еһотой хоёр гээшэлди
гэбэ.

Мэлзэн хуа морин

Иимэ ушар ябадалаа
Анхан хэлэхээ яагаабши,

Хэнэй хүбүүн хэн гээшын
Барихаяа байһаниие мэдээ
үгы ха даа,

Минии тэрьелхэшье зүб,

Ши минии эзэн боложо байгаа

хадаа

Бариха гэхэ
Шинии ёһо,
Эзэн морин хоёр

Эгээ мүнөө үдэр ололсожо,
Долоон Мэргэн

хаанайдашни
ошоё даа гэжэ

Хэлэн зогсобо.

Ёоро Ёгшол

Хэтэбшэһээ эмээл хазаараа
гаргажа,
Мэлзэн хуа мориндоо тохожо
мордобо.

Өөдэ газар

Үнэгэн жороо табижа,

Уруу газар

Унаган жороо табижа,
Тургэн һалхинаар тэмсэжэ,
Удаан һалхинаар урилдажа,
Зүүни зүүн хойто зүгые
барижа,
Аягын шэнээн

Алаг эреэн нюдэеэ эрьюулэжэ.
Арбан юртэмсые хаража,
Тэнсэл үгы изагууртай,
Тэсэшэ үгы эрдэмтэй хүн боложо
Ябаба агсан алтай.

Ерэн жэлэй газарта хүрэжэ,
Хаанай хатуу
Хамагай түрүү

Долоон мэргэн хаанай
Хан хотын хажууда
Бал ехэ байшанда хүрэжэ,
Һуршаяа шаажа
Сэргэ хэжэ,

Мэлзэн хуа мориёо уяад,

Һойр малгайтай,
Һорһон дэгэлтэй
Ёоро Ёгшол
Бал ехэ байшанда орожо,
Баруун нюдөөрөө тэнгэриие

хаража,
Зүүн нюдөөрөө газар хаража
Һуужа байхын үедэ,
Долоон басагад долоон

эдеэ табижа,
Долоон үнгын унда хэжэ
Хүндэлжэ байба агсан алтай.
Хүндэлүүлжэ байхынгаа үедөө
Ёоро Ёгшол

Энэ долоон басаганай
Алиниие абалтай гээшэб гэжэ
Шэнжэжэ байхадаа,
Тогоо барижа байдаг
Муухай хара басагые
Абаха юумэ гээшэ ха гэжэ
һанаад мордожо,
Долоон мэргэн хаанай
Аха заха хаан абында ошожо
бууба.

Буухатайнь зэргэ хоёр баатар —
Мори абахаяа ерэхэдэнь,

Мориео үгэнгүй
Өөрөө уяба.

Homo һаадаг үлгэхэ гэжэ
Мүн хоёр баатарай ерэхэдэнь
Баһал үгэнгүйгөөр

Өөрөө улгэбэ.

Хаан абында ороходонь
Бүдүүн хүн

Үүдэ хүндэлэн хэбтэхэдэнь
Харан үгы алхалаад оробо,
Орохотойнь зэргэ

Хаан абай бодожо:

Холын айлшан, дээшээ һуугты,
Асурин алтан шэрээ дээрэ,
Табан дабхар

Хүхэ хамба олбог дээрэ
һуугты,- гэжэ

Хаан абай олонто хэлэжэ
байба агсан алтай.

Ёоро Ёгшол

Гэмгүй гэжэ

Үүдэнэй баруун тотогын
хажууда,

Эдеэ уһанай хажууда ошоод:

Хаан абай, һуугты, — гэжэ
Ёоро Ёгшол хэлэбэ.

-Та һуугты, Та һуугты гэжэ
Олонто хэлэсэжэ байхынгаа
үедэ
Хаан абай һууба.

Ёоро Ёгшол убдэг дээрээ
сомсойжо һууба.

Хаан абай

Таар тахим түүрээжэ,
Тар мүрхэн эалгуулжа:

Нютаг орон хаана бэ?

Нэрэ солон хэн гээшэб?
Зориһон зориг ямар бэ?
Хариин ороной харатан
Бэшэ бэзэш?  гэжэ һураба.
Ёоро Ёгшол хубуун
Таар тэхим түүрээжэ.
Тар мүрхэн залгуулжа:

Диишуу-диияа,

Хаан аба.

Хатан абагай, дуулыта,
диишуу-диияа,

Барууни баруун урда зүгтэ
Үбэр Шодор Шоолин нютагтай,
Үбэр мэргэнэй хүбүүн
Ёоро Ёгшол соло ой би даа.
Зориной зоригни
Ерэн жэлэй газарта
Хаанай хатуу

Хамагай түрүү

Долоон мэргэн хаанай

Аха заха

Харалтуу мэргэн хаантанай
Хүрьгэн болохо гэжэ ерээлби
даа.

Үрэтнай болохын

Юреэл заяа гуйжа ерээ би.
Гуйха гуулин толгой,

Мүргэхэ мүнгэн толгой табинам
даа,  гэжэ хэлэн

Ёоро Ёгшол зогсобо.

Хаан абай

Ерэн жэлэй газарһаа
Хүрьгэн болохо гэжэ ерээ
хадашни,

Үгэгшээни болохуум даа,

Гуйжа ерэхэ

Шинии зүбхэн гээбии даа,
Гуйлгажа байха

Минин ёһо гээбии два.

Албата зоноо суглуулжа.
Найр наадан

Түрэ хурим хэжэ,
Түхеэрэжэ үгэхэ гээбии даа

Гэжэ хэлэн зогсобо.

Хаан абай

Албата зоноо суглуулжа,
Найр наадан,

Түрэ хүрим түхеэрэжэ,
Агуулаар хэмжэжэ,

Мяха болгожо,
Уһаар хэмжэхэ

Архи бэлдэжэ байһан үедэ
Гурбан дабхар сэрэгээр
бүһэлжэ,

Бухын барилдаха

Хайша хайшаа наян сажан
хэмжүүртэй
Хабтагай хара шулуу асаржа,
Дүхэригэй дунда табиба.
Агуулаар хэмжэһэн

Мяха эдижэ,
Уһаар хэмжэһэн
Архи уужа байхын уедэ
Долоон мэргэн хаанай
Аха заха

Харалтуу Мэргэн хаан
Хүрьгэн хүбүүн шамһаа
Нэгэ хэдэн үгэ һураяа гэбэ.
Ёоро Ёгшол хүрьгэн хубуун
Болоно гэжэ,

Борьбо дээрээ бохинон,
Тахим дээрээ тахинан байба.
Хаан аба

Зай, ши нютаг оронһоо

Хэнэйдэ ошохом гэжэ гараа
агсамши гэбэ.

Хүрьгэн:

— Харалтуу мэргэн хаанайда
Ошохом гэжэ гараа агсам би
Харалтуу мэргэн хаанайда
Хүрэхэ гэжэ гараһан аад,
Газаамни ерэжэ

Долоон басагадта юундэ буугаа
агсамши гэжэ
Харалтуу мэргэн хэлэбэ.
Долоон басагадай алиниие гуйха
ааб, гэжэ
Хаража бууһамби — гэбэ.
Алиниие абаха гэжэ һанаа
агсамни гэжэ
Хаан һураба.

Тогоошониие абаха гэжэ һанаа
агсамби гэбэ.

Сэргэдэ буухадашни
Мори абахаяа хоёр хүнэй
ошоходо

Мориёо абхуулангүй,

Юундэ өөрөө уяа балэйш гэбэ.
Албата хун аад,

Баатарнуудта морео абхуулха

ушараа
Мэдээгүйби гэбэ.
Хоёр хүнэй ошоходо,
Homo һаадагаа
Юундэ үлгүүлээгүй агсамши.
Номыемни даахагүй уласые
эльгээхэдэтнай
Үлгүүлнэб гэжэ яахабиб даа.
Үүдэ хүндэлэн
Будүүн хүнэй хэбтэхэдэнь,
Юундэ алхаад ороо гээшэбши
гэбэ.

Энээнһээ урагшада
Хаан айлайда орожо үзөөгуй аад,

Хаан айлайхи

Хүн богоһотой юумэ хаш гэжэ
Һанаа би гэбэ,
Богоһо доогуур

Юундэ хэбтэһэн хүн гээшэ һэн
бэ гэбэ.
Юундэ хэбтээб гэхэдэ,
Үгэ үгы хаан абай байба.
Хаан абай

Холын айлшан аад, дээшээ

һуухагуй,

Юундэ үүдэнэй баруун хажууда
Эдеэ уһанай хажууда һуугаа
гээшэбши гэбэ.
Үрэ бэетнай болохоёо ерэһэн
аад,
Асуриин ехэ алтан шэрээ
дээр
Бууха ёһотойгоо мэдээгүйб.
Үрэ бэеынтнай һууха гэһэн
шэрээ гү,
Али хариин ороной хаан хүнэй
һууха гэһэн шэрээ гү гэбэ.
Холын айлшанай
Бууха гэһэн шэрээ даа гэбэ.
Би холыншье болбол
Айлшалжа ерээгүйб,
Хүрьгэнтнай болохо гэжэ ерээ
би гэбэ.

Хаан абай

Хоёр хүнэй даахагүй
Ямар номотой ябаа гээшэбши
гэбэ.

Ерэн хара һуршатай
Ехэ хара номотой би даа гэбэ.
Хаан:

Тэрэ хоёр хундэ
Номыешни үргүүлжэ үзэхэ
болболди даа, гэбэ.

Хүрьгэн:

Даагаагуй һаань,
Та минии һанаһан  хэрэгые
Бүтээжэ угэхэеэ мэдээрэйта
Даа,
Дагаад байгаа һаань,
Бишье ябаһан хэрэгээ бүтээнгүй
Мордуужамби даа гэбэ.
Homo һаадаг үлгэхэ гэгшэ
Хоёр хүниие асаржа,
Ехэ хара номые үргэгты гэбэ.
Нэгэниинь ерэад үргэбэ,
Дааба үгы.

Хоюулан боложо үргэбэ.,
Дааба үгы.

Ёоро Егшол
Хаан хүн гээшэ
Эрын эршэмтэн,
Хүнэй хүсэтэн,
Эрдэм эрди хубилгаан ехэтэй
хүн
Хаан һуудаг юумэ гэжэ һанаа би.

Адагай минии номые даахагүй
Баатарнуудые байлгадаг хаан
абай
Барагтай юумэ гээшэ ха гэбэ.
Гол харангүй гуталаа тайлажа,
Гуужамар харангүй гулдаяа
заһажа байнгүйгөөр,
Ябаһан хэрэгыемни бүтээжэ
үгытэ даа гэжэ хэлээд,
Зүүн гарай шэгшыгээр
Ехэ хара номоёо
Ерэн хара нуршахаяа -үлгэжэ
абаад,
Homo һаадагай үлгэсэдэ үлгэбэ
агсан алтай.
Хаан мэргэн ехэ эшэгүүритай
шэнги һанажа,

Эне Ёрo Ёгшол хүрьгэн
Иимэ ехэ эрдэм түгэсэһэн хүн

байба гээшэ гү,

Али иимэ ехэ баатар хүн

гээшэ гү гэжэ,
Энээндэ басагаяа үгэнгүй
таараха үгым ха даа

гэжэ һанаад,
Басагаяа үгэжэ,
Үрэ бэемни бологты гэжэ
Хаан абай зөөлэхэнөөр байба.
Ёоро Ёгшол
Хүрьгэн боложо
Басагыень абажа,
Һорһон дэгэлэйнгээ хармаанда
хэбэ.
Гараһаар ганса басагандаа
Энжэ юу хайрлаха гээшэбта,

хаан абай, гэжэ байба.
Хаан абай
Адууһа мал,
Алтай мүнгэн,
Эрдэни зэндэмэни,
Эд бараанайнгаа хахадые
үгэжээ ябуулба.
Ёоро Ёгшол хүрьгэн
Басагыень абаад нютаг
орондоо бусаха гэжэ
Һарые һарлажа,
Жэлые жэллэжэ
Ябажа байхын үедээ
Ээрын Сагаан тала нютаг
Ехэ һамгандаа ерэбэ.
Хоёр һамгаяа ниилуулжэ,
Галаар дуурэн малтай,
Баян гэхэдэ — баян,
Ноен гэхэдэ ноен боложо,
Хоёр һамгандаа хэлэбэ.

Урда зүгые барижа ябаад,

Эээн Хонгор добын оройдо ошожо.
Бал ехэ байшан,

Шал ехэ шэбээ бодхожо һуугты,
Би хуушан эхэ нютаг

Үбэр Шодор Шоолин нютагтаа

Үбэр мэргэн эсэгэ,

Ара мэргэн абагаяа абаашахамни.
Ехэ һамган ши

Минии хүрэхэһээ урда

Хүбүүтэй болоо һаа болоод,
Сагаан зурхэтэ

Ябаган Тугжөөнэй гэжэ нэрэ
үгэмэйш даа,
Гэжэ хэлэн зогсобо.

Зай, Еоро Ёгшол

Мэлзэн хуа мориёо адуунда
табижа,

Ангир алаг мориёо барижа унаад,
Эхэ, эсэгэ ба абагаяа

нүүлгэжэ
абаашаха гэжэ мордобо.

Ехэ һамган гээшэ

Албата харсага,

Адууһа малаа суглуулжа,

Алибаа зөөриёо абажа,
Хоёр һамгад

Урда зүгые барижа нүүбэ.
Һарые һарлажа,

Жэлые жэллэжэ

Эзэн Хонгор добын оройдо хүрэжэ
ошобо.
Бал ехэ байдал,

Шэл ехэ шэбээ бодхожо,

Хоёр хотон айл боложо һууба.

Ёоро Ёгшолой

Ара мэргэн абагые ба

Үбэр мэргэн эсэгэ, эхэеэ
Нүүлгэхэеэ хүрэжэ ошон гэхэдэнь.

Үтэг шэбхэһээ

Үбһэ ногоон ургаһан
Үни холын үгы байбалтай,
Эхэ, эсгэмни яаһан гээшэб
гэжэ

Гайранда гайхажа

Ёорондо ёгшожо,

Ябахын үедэ

Гэрэйн һуури дээрэ

Нэгэ шулуун дүли ёдойжо

байба.

Үгы болоһоор болохол үгы,

Ши юундэ байгаабши гэжэ
Үгсэ үдьхэлбэ.

Шулуун дүлиин саагуур

Танхын амһар бултайжа байба.
Юун танха байба гээшэб гэжэ,
Танхые татажа абаба.

Танха дотор

Эдилтэй һайхан эдеэн,
Уултай һайхан ундан байба.
Нүхэн дотор бэшэг байхадань,
Абажа үзэхэдэнь

Аба эжын бэшэһэн бэшэг байжа,
Тэрэ бэшэгээ

Еоро Ёгшолой үзэхэдэнь,

Танха дотор

Эдилтэй һайхан эдеэ,

Уултай һайхан унда орхибобди.

Шарай голой гурбан хаашуул

ерэжэ,

Албата харсага,

Адууһа мал,

Алтан мүнгэн,

Эрдэни зэндэмэни,

Эд барааемнай добтолжо,

Бал ехэ байшан,

Шал ехэ шэбээемнай эбдэжэ.

Дайн сэрэгээр нүүлгэжэ,
Бидэнэрээр богоол зарса хэхэеэ
абаашаба.

Эсэгын үһөө харюу хубуундэ,

Эхын үһөө басаганда гэхэ ёһотой.
Амида мэндэ ябажа ерээ һаа,
Хойноһоомнай ошохо болихоёо
Өөрөө мэдэнэ бэзэш даа гэжэ
хэлэн
Зогсоһон бэшэг бариба.

Зай, Ёоро Ёгшол

Эдилтэй һайхан эдеэ ундые

эдижэ уужа,

Хэзээнһээ хэсүүхэн,
Урданхиһаа урматайхан,
Эхэ эсэгэтэеэ уулзаһан мэтэ
боложо хонобо.

Үглөөдэрынь

Барууни баруун зуг барижа,
Табин жэлэй газарта

Шарай голой гурбан хаанда
Эсэгын үһөө хубуундэ,

Эхын үһөө басаганда гэхэ ябаба.
Һарые һарлажа,

Жэлые жэллэжэ,
Яба ябаһаар,

Шарай голой захада хүрэбэ.
Яаһан һайхан орон нютаг гэжэ
Гайхажа ябахын үедэ

Олон һүрэг адууе хаража
ябаһан үбгэн

Һарабшалжа хаража байба.

Ямар амитан байдаг юм ааб гэжэ
Ошожо ябатараа дуулан гэхэдэнь,
Үбгэн тэндээ

Яаһанхан Ангир алаг мориндом
Адли морин гээшэб даа,
Ёоро Ёгшол хүбүүнэй

Һуудалда адли гээшэб даа
гэжэ,
Хүбүүмни орожо ерэгшэ һай

даа гэжэ,

Һанажа байхадамни адли шэнги
байна гээбии даа гэн-гэн,
Няагаһа, нюһаяа аршан-аршан,
Хаража байха үедэнь
Хажуудань тулажа ошожо,
Үбэр мэргэн эсэгэмни,
Амар сайн ябана гүт гэжэ
һураба.

Үбэр мэргэн эсэгэ
Таар тахим түүрээжэ,
Тар мүрхэн залгуулжа байба.
Гайхалуури гайхалуура,
Эбын заяа заяала даа.

Хүүгэм, хүүгэм, хүбүүжэмни,
Хүрэжэ ерэбэ гээшэ гү ши?
Дайн сэрэгтэ дарагдажа,
Ами наһаа абаруулжа,
Богоол зарсашаниинь ябаналди.
Шарай голой гурбан хаантан
Эрын эршэмтэн,
Хүнэй хүсэтэн байгаа даа.
Гурбан жэлдэ гуда сэрэглэжэ,
Дүрбэн жэлдэ дүлэ сэрэглэжэ,
Тэсэжэ ядаад, дайнда абтажа,
Энээхэн ерээд ябанаб даа.
Эндэһээ иишээ ябахадашни
Ара мэргэн абагатаншни
Бүгэдэ богоолшон боложо
ябана два.

Эсэгын үһөө хубуундэ,
Эхын үһөө басаганда гэжэ
Шарай голой гурбан хаанда
ошо даа гэбэ.

Эсэгэдээ

Адуунһаа хэдыгээр адуу алажа,
Арангалжа орхёод,

Энэ адуугаа орхи,

Энэ мяха эдеэд,

Бэеэ амаржа хэбтэ гээд,

Еоро Ёгшол ябаба.

Ябаха зуураа

Ара Мэргэн абагатан болон,

түрэлхидтээ

Мүн урда мэтэ хүнэhэ түхеэржэ
oгөөд,

Эд харюулһан мал зөөриин орхигты
гээд,

Мүн саашаа ябажа,

Шарай голой гурбан хаанай

Аха заха

Шара соохор моритой

Шаралтуу Мэргэн хаанайда ошожо,
Алтай сэргэдэ мориёо уяжа,

Homo һаадагаа алтан үлгэсэдэ
үлгэжэ,

Хаан ордондонь орожо,

Баруун асурын ехэ

Алтан шэрээ дээрэ гаража,

Баруун нюдээрээ тэнгэри хаража,
Зуун нюдээрээ газар хаража,

Түрэ гэжэ түбхыжэ,
Ёро гэжэ ёдойжо һууба.

Шаралтуу мэргэн хаан абай
Нютаг орон хаана бэ?

Нэрэ соло хэн бэ?

Зориг зориһон ямар бэ гэжэ
һураба.

Ёоро Егшол

Таар тэхим түүрээжэ,

Тар мурхэн залгуулжа,
Убэр Шодор Шоолин нютагтай,
Дагир алаг моритой

Үбэр мэргэнэй хүбүүн

Ёоро Ёгшол солотой би даа.

Зориһон зориг минии
Шарай голой гурбан хаанайда

Эсэгын үһөө хүбүүндэ,
Эхын үһөө басаганда гэжэ
Ерагшээн болооб даа.
Минин Убэр мэргэн эсэгэтэн
Ара мэргэн абагатаниие
Ямар үһөө байхадань
Дайн сэрэгээр добтолжо
асараабши?

Али үгытэй шадалгүй аад,
Гэдэһээ үлдэхэ,
Мүрөө даарахадаа,
Эд зөөридэнь орожо
Абаба гуш?

Эды зэргын хомхой сэдьхэлтэй
Хорото һанаатай амитан
гээшэ гүш?

Эхэ эсэгэ,

Аха эгэшэ дүүеымни
Дутуугуйөөр бусаалза!
Бусааха үгы болбошни,
Дайнайшни газарта ошожо,
Дайн сэрэгээр болое, гэжэ
Хэлэн зогсобо.

Шаралтуу мэргэн хаан
Яаһан һэхуургэ малгайтай,
һэлэнгэ һанаатай бармай ши.

Шамһаа болохо

Эрын эршамтэн,
Хүнэй хүсэтэн

Хаан хаашуулые

Гарай жиирэг,

Ганзагын уялаа болгодоггүй
бэемни даа.

Шам шэнги

Һойр малгайтай,

Һорһон дэгэлтэй юумые

Удын шарууһан болгохо губи даа, үгы гу даа

Эсэгын үһээндэ ябагшаан болоо
хадашни,

Албата зоноо суглуулжа,

Найр наадаар сэнгүүлжэ,
Хүндэтэй шарууһа хэхэ болоо
гээбии даа

Шара далайн эрьедэ

Шал сагаан добо дээрэ

Дайнай газарта ошогшоони
бололза.

Мүнөө хоёр албата зоноо абажа,

Бишни ошохоб даа гэжэ хэлэн
зогсобо.

Ёоро Ёгшол

Дайнай газарта ошожо ябахынгаа
үедэ

Адуун дотороорнь

гарахадаа

Хадын шэнээн хара соохор азаргын
Хүзүүень хухара мушхажа,
Буруу тээгээ ганзагалба,

Тэмээн дотороорнь гарахадаа
Буяндаа һэргэһэн,

Бурхандаа һэтэрлэьэн

Ама сагаан

Атан тэмээнэйнь хүзүү

Хухара мушхажа,

Зүб таладаа ганзагалба.

Үхэр дотороорнь гарахадаа

Хадын шэнээн

Хабшаг хара алаг бухынь хүзүүе
Хухара мушхажа,

Морин дээгүүрээ бүгтэржэрхёод,
Шара далайн эрье

Шал сагаан добо дээрэ ошожо,

Болзоотойн боро толгой модонһоо асаржа,
Түүдэбшэ түлэжэ,
Гурбан бодые бүтүүгээр
шаража орхёод,
Унташаба агсан алтай.
Шаралтуу мэргэн хаан
Хоер хоногойнгоо болзорто
Албата зонтоёо ошожо,
Гурбан дабхар сэрэгээр
бүһэлжэ,
Ёоро Ёгшолые һэрюулээд ерэ
гэжэ
Нэгэ баатараа эльгээхэдэнь,
ошожо,
Ёоро Ёгшолые һэрюулжэ ядажа,
Һуршынгаа һорболжодо тулатар_г
Зэбынгээ зэтэртэ хүрэтэр
харбажа,
Ядаад ерэбэ.

Шаралтуу мэргэн хаантая
Хуниие һэрюулжэ шадаха үгы
аад лэ,
Баатарби гэжэ ябахаяа
Баарһанш даа гэжэ хэлээд,
Нэгэ ехэ ноён хүниие
һэрюулжэ ерэл даа гэжэ
эльгээбэ.

Ноениинь ошожо, ядаад,
Алтан мүнгэн ганзада
Дэмбэ улаан тамхияа удхажа
носоогоод,
Холын айлшан үүри нүхэр

Ёоро Ёгшол,

Тамхи баригы гэжэ залаба
агсан алтай.

Еоро Егшол

Яатараа унтаа гээшэбиб гэжэ

Үндыжэ бодоод,

Дэмбэ улаан тамхиин татажа
дууһаад,
Ганзын бусаалгандаа

Духа сохынь сооро сохино
алажархиба.

Гурбан ехэ бодынгоо
Шарууһа мяха эдижэ,
Яһыень хамар амаараа
турьяжархеод,

Ерэн хара һурша һуйбадажа,
Ехэ хара номоео тулажа,
Аягын шэнээн алаг эреэн
нюдэеэ эрьюулжэ,

Арбан юртэмсые хаража,
Ашата эхэ, эсэгын уһөө
абаяа гэжэ,

Аяа ехэ хусэтэ

Абай эзэн Шаралтуу мэргэн
хаанай дэргэдэ ошобо.

Шаралтуу мэргэн хаан
Ши Ёоро Ёгшол хүбүүн,

Эсэгын үһөө нэхэжэ ерэһэн
урмандаа,
Нэгэ номон һуршаяа

онолжо,
Уридшалан харбажа үгэгшээн
боложо,

Хэрэг һаналаа бутээһэн мэтэ
боло даа гэжэ хэлэбэ.

Ёоро Ёгшол

Шарай голой

Шара соохор моритой,
Тэнсэл үгы эрдэмтэй,
Тэсэшэ үгы Хан Хурмаста
тэнгэри изагууртай

Шаралтуу Мэргэн хаан абай,
Нэрэеэ һанажа,

Та уридшалан харбаха еһотойта
даа гэхэдэнь,

Шаралтуу мэргэн хаан

Еоро Ёгшол хоер

Хонон арсалдажа,
Хаан нэрэеэ һанажа,
Шаралтуу Мэргэн үрдин харбаха
болобо.

Шаралтуу Мэргэн хаан
Шара далайн эрьедэ зогсожо,
Ёоро Ёгшол

Болзоотойн боро толгойн
Боородо зогсожо,
Шаралтуу мэргэн хаан
Ерэн тэхын эбэрээр хэһэн
Елгэ шара номон,
Наян тэхын эбэрээр
Найруулжа хэһэн
Нарин шара һуршаяа онолжо,
Ёоро Ёгшол тээшэ шэглүүлжэ
табиба.
Нарин шара һурша хүүехысэ
хүүежэ,
Шууяхыса шууяжа ошожо,

Ёоро Ёгшолой

Аман, хузуун

Амаргал хоёрой уулзадхаар

Таһа шэрбэн гараба.

Таһархатай зэргэ
Ёоро Ёгшолой толгой

залгалдажа,

Ерэ гаран һуршатай

Ехэ хара номоёо онолжо,
Шаралтуу мэргэн хаанай

Улаан зүрхээр шагаажа табиба.
һуршань

Хүүехысэ хүүежэ,

Шууяхыса шууяжа,
Шаралтуу мэргэн хаанай

Улаан зурхөөр ходоро сорьен
гарахатайнь зэргэ

һуршын нүхэн бүтэжэ,

Шаралтуу Мэргэн хаан

Homo һомоео онолжо харбажа,
Хэниинь хэн гэшэгүй

Харбалсадаг боложо байхын үедэ
Шара голой гурбан хаанууд ба
Ёоро Ёгшолтоёо дүрбүүлэн

үлдэжэ,

Буса амитан бүгэдэ дууһахадань,

һарые һарлажа,

Жэлые жэллэжэ байлдаба ха даа.
Эээн Хонгор добын орой
нютагтай

Ёоро Ёгшолой

Ехэ һамган түрэжэ,

Хүбүүтэй болоһониинь,

Найман наһатай болоод байхадань,
Хубуун һуеэ хөөрүүлэ гэжэ
хэлээд,

Эхэнь газаа гаража,

Уралалга хэжэ байба.

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэй хүбүүниин
Гэрһээ гаража ерээд,

Эжынгээ хажууда байхын

үедээ
Хорёогой хажууда нэгэ азарга
Адуу дайража байхадань,

Нэгэ гүүн унагалжа байба.
Хүбүүн эхэһээ һураба.

Эжы, энэ хореогой хажууда

байгша

Энэ олон ямар юумэ гээшэб

гэжэ һурахадан,

Эхэнь адуун гээшэ гэбэ.

Баһа энэ адууе тойрон үлдэжэ,
хуряажа ябаппа

Энэ ехэ томо юуниин гээшэб
гэхэдэн,

Эхэнь баабайн гээшэ гэбэ.

Хүбүүн

Баахан юумэ гаргаад байппа
юун гээшэб гэбэ.

Эхэнь:

Эжын гээшэ гэбэ.

Тэрэ гаргаад хэбтэдэг юун
гээшэб гэбэ.

Хүбүүниин гээшэ, гэбэ.

Зай, би шамһаа гараһан

хадаа
Хүбүүншни гээшэлтэй би гэбэ, :
Ши минии эжы гээшэлтэйши гэбэ.
Баабай минии хаана гээшэб
гэжэ һураба.

Эхэнь:

Залхуутай сааш,

Олон юумэ үгүүлээд һалахагүй
хүбүүн гээшэбши.

Гэртээ орожо һуеэ хээрүүлэ
гэжэ үлдэбэ.

Хүбүүн гээшэ зомгоол түүжэ
оруулаад,
һүеэ галай дээрэ хөөрүүлээд,
Эжы, һүеэ аба-аба гэхэтэйнь

зэргэ,
Эхэнь ерэжэ һүеэ абахаяа
һүн тээшээ һарбад гэхэтэйнь
зэргэ,
Гарынь баряад һү уруу

шэхэжэ,
Баабаймни хаанаб, үтэр-үтэр ;
хэлэ гэбэ.

Эжынь табииш, хэлэхэлби гэбэ.
Хэлээ үгыдэшни табиха үгыб
гэжэ байба.

Эжынь Үбэр Шодор Шоолин
нютагтай

Үбэр мэргэнэй хүхүүн

Ёоро Ёгшол гэжэ эсэгэтэйш даа
гэбэ.

Эсэгын үһөө хүбүүндэ,
Эхын үһөө басаганда гэжэ
Шара голой гурбан хаанайда
ошоо даа.

Хүбүүн минии хэрэг бутэбэ
гэжэ һанаад,
Эжынгээ гарые табижа орхибо.
Эжы, гаршни хэр шатаба гэашэб,
Гар дээрэшни шээгээд угэхэмни
гү гэбэ.

Дэмылэ хэлэнэ үгылтэ,

Үни урдада хэлэхэ юумэ агсан
аабта даа.

Шатаба гээшэ гү, шээгыш даа
гэбэ.

Хүбүүниинь шээжэ угэбэ.

Зай, эжы,

Таар тахим түүрээжэ,

Тар мурхэн залгуулажа,
Дагунинхай дагунин,
Эбын заяа заяала даа.
Эсэгэмнай баруун зүгтэ
Шарай голой гурбан хаантанда
Дарагдаха үень гэжэ зүгнэбэ би.
Эсэгын уһөө хубуундэ,
Эхын уһөө басаганда гэнэш даа.
Тэрэ хэлэдэгэйшни ёһоор
Эсэгын уһөөндэ ошохомни.

Унаха мори,

Үмдэхэ хубсаһа,

Агсаха номо һаадагамни үгэгты.

Үни боложо,

Үдэр эльгээжэ байха

Аргамни үгы даа гэжэ хэлэн

зогсобо.

Эжы хатан

Таар тэхим түүрээжэ,
Тар мурхэн залгуулжа,
Алтан жуу,

Жууе мунгэн жуу

Болод сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэй хубуумни,
Эсэгын үһөө нэхэжэ ябаха
Шадал шинии үгы даа,

Яһан шинии мүнгөөрһэн,
Шуһан шинии шэнгэхэн
Мяхан шинии дальбараахан ,
Наһан шинии багахан даа.
Найман наһандаа

Дайн сэрэгтэ ябажа яажа
болохобши
Эсэгэ хүбүүн хоёр
Нэгэ удаа дарагдажа ябан
атала,
Эрэ хунэй тоодо хүрэжэ
Эрын эршэмтэн,
Хүнэй хүсэтэн боложо
Ошоорой даа гэжэ хэлэн
зогсобо,
Болод сагаан зүрхэтэ
Ябаган Тугжөөнэй
Эжымни, яаһан уймархан
юумые хэлэнэбши,
Эрэ хунэй хүсэн

Эдир залуу наһандаа ёһотой,
Энэ замбуулиин бүхэ

боложо
түрэһэн
Энээхэн бэемни тэсэнэгүй,
Эсэгынгээ үхэһэн хойно
Үһөө нэхээб гэжэ ябанхаар,
Амиды байхадань,
Абарха лэ, үгыгөө мэдэхэ
ёһотой гээбии даа.

Алтан ханза доторһоо
Аба нагасын баридаг
Аршам сагаан һуршатай

Алтан хара номоёо
Абажа үгэлзэ.

Арадаа агсадаг

Алма сагаан һэлмэеэ

Абажа асалза.

Арбан наһатай
Хадын шэнээн бэетэй
Хабшаг хара малаан бухын арһаар

Олһолжо эдлээд хэһэн
Хэтэбшэеэ асалза.

Далан табан тобшотой
Дара магнал дэгэл,
Эрдэнитэ сагаан дуулгаяа
асалза.

Загаһан нюргатай

Зандан булгайр гуталаа асалза.

Хабирга мүнгэн хазаар,
Ханхинама мүнгэн хударга,

Тоб гэһэн тохом,
Тохой мүнгэн эмээл асалза.

Эрэ хүн зэргэтэй хадаа
Өөрөө адуунһаа

Унаха морёо баригшаан болуужам
даа. .

Энээхэн хэлэһэн үгыемни арсажа,
Үнидүүлэн бэтэгы намай һаатуула
Гэжэ хэлэн зогсобо.

Эжынь

Эрэ хүниие ябуулан хэлэдэг,
Эхэнэр хүниие һуулган хэлэдэг
ёһотой гэжэ,

Эриһэн юумыешни түхеэрэжэ
үгэхэм даа гэжэ,

Уһан нюдэн, уй-хай боложо
Эжыхэниин байба.

Хабирга мүнгэн хазаар,
Ханхинама мүнгэн хударга,
Тоб гэһэн тохом,

Тохой мүнгэн эмээлээ абхуулжа,
Унаха мориёо бэдэржэ ябаба.
Ябажа ябахын үедэ

Эзэн Хонгор добо ташажа

Ангир алаг мориной хэбтэхэдэн,
Хазаар абажа

Хазаарлажа байхадан,
Ангир алаг морин
Таар тахим түүрээжэ,
Тар мурхэн үгүүлэбэ.
Дооро жуу турьяанза,
Эбын заяа заяала даа.

Иимэ багахан наһатай хүбүүн
Эсэгын үһөөндэ ябахам гэжэ,
Минин толгойдо хазаар хэжэ
байхань
Гайхалтай даа.

Зай, Болод сагаан зүрхэтэ
Ябаган Тугжөөнэй хүбүун,
дуулалза:
Бишни болбол

Найман түмэн наһамни дүүрэжэ,
Үхэхын тэмдэгтэ хэбтэнэ би.
Шинии унаха морин
Эзэн Хонгор добын үбэртэ
Нэгэ азарга адуун дотор
Зэд туруутай,.

Зэбэ шэхэтэй

Найр алаг унаган гарахаяа
байна,
Үтэр түргэн ошожо,
Тархиин гарахада
Хазаараа хэжэ,

Сээжын гарахада

Эмээлээ тохоорой.

Мулта гарахадань

Мордоорой даа.

Аян замдаа һайн ябажа,

Дайгаа даража,

Даагаяа һүүлдэжэ

Ерээрэй даа гэжэ хэлэн зогсобо.

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэй

Эмээл хазаараа үргэлөөд,

Эзэн Хонгор добын

Үбэр тээшэ гүйбэ.

Нэгэ азарга адуун дотор

Нэгэ гүүнэй түрэхэеэ байтарань
Ойрон ошоод хаража байхадан
Гүүн түрэжэ,

Найр алаг унагатай

Тархиин бултайхадань

Хазаараа хэжэ,

Сээжын гарахада,
Эмээлээ тохоод,
Мулта гарахадань,
Мордошоходонь,
Унаганай

Тэнгэриһээ наагуур булгихадан,
Тэгшэ һайхандаа тогтожо,
Газарһаа дээгүүр булгихадан,
Габшага һайндаа тогтожо байхын
энэ үедэ

Унаган гээшэ зогсожо,

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэй хүбүүндэ
Ши намай унаха гэһэн эзэн,
Би шамда унуулха морин,
Бидэ хоёр ушарбашье,

Энээхэн түрэһөөр нарай бэеэрни
унахадашни
Хэрэг һанааеш бүтээжэ
шадахагүй бэзэб даа,
Эхын

алтан уураг хүхэжэ,
Алтан хяагынь хазуулхажа
ябуулхаш гэжэ хэлэбэ.

Хүбүүн гээшэ
Дээрэһээнь буугаад,
Жолооһоо баряад,
Эхынь алтан уураг хүхүүлээд,
Хонгор добын оройдо гаража,
Алтан хяаг эдюулээд,
Эзэн морин хоёр ололсобо
гээшэбди гэжэ
мэдүлсээд,
Морёо унажа гэртээ хүрэжэ ерэбэ.
Эриһэн үмдэхэ хубсаһа,
Агсаха зэр зэбсэгээ
Түхеэруулжэ абаад,
Барууни баруун зуг барижа,
Наян гурбан жэлэй газарые
Найман жэлээр тобшолжо,
Найман жэлэй газарые
Найман һараар тобшолжо,
Эрын эршэмтэн боложо,
Хүнэй хүсэтэн боложо,
Эрдэнитэ сагаан дуулгаяа
ялбалзуулжа,
Эрдэмтэ номо һаадагаа
хахинуулжа,
Зэбэ шэжэтэ
Зэд туруута
Найр алаг мориёо
Ташуурдажа ябахадань.
Найр алаг морин
Энэ замбуу түби дээрэ
ололсожо,

Эсэгын үһөөндэ

Эрдэмтэ Шарай голой гурбан
хаантанаар
Дайлалдаха гэжэ ошохоо
ябаа хадаа

Хэды шэнээн эрдэмтэйгээ
үзэхэ мэтэ

Шэрэм зэд туруугаа ханхинатар,

Шэнгэхэн һайхан дэлэһэеэ

хиидхуулжэ

Огторгойн хуй һалхин мэтэ,
Уһанай зайр долгин мэтэ
Дурам мэтэ нюдэеэ эрбэлзуулэн
хаража,
Дуунай һайхан эгэшэгээр
инсагаана.

Үндэр уулые дабажа,

Үргэн уһые гаталжа,

Шаралтуу Мэргэн хаанай нютаг
Шарай гол гээшые орожо,
Олон һүрэг адууе хараһан
Болхи үбгэнэй хажууда

ошожо:
-Үбгэн баабай,
Алдар нэрэ хэн бэлэй?
Нютаг орон хаана бэлэй?

Хаанахи хэнэй адуушан
гээшэбта? — гэбэ.

Болхи үбгэн баабай

Таар тахим түүрээжэ,

Тар мүрхэн залгуулжа,

Минии нютаг гэбэл

Үбэр Шодор Шоолин нютагтай,
Ангир алаг моритой
Үбэр мэргэн гээшэ бэлэйб даа.
Эгээ мүнөө

Шарай голой нютагта

Шаралтуу Мэргэн хаанай
Адуушан байнаб даа.

Ши хэнэй хүбүүн

Хэн гээшэбши?

Нютаг орон хаана бэ?
Зориһон зориг ямар бэ?
Яаһан үзэһэн хүндэ адли
Нюдэндэ урин харагдадаг
Ямархан амитамни гээшэбши
Гэжэ хэлэн  зогсобо.

Зай, хүбүүн
Таар тахим түүрээжэ,
Тар мүрхэн залгуулажа,
Дагуунинхай дагуунии.

Би болбол

Зүүни зүүн урда зүгтэ
Эзэн Хонгор добо нютагтай
Ёоро Ёгшолой хүбүүн.
Найр Алаг моритой,
Булад сагаан зүрхэтэй
Ябаган Түгжөөнэй гэжэ
солотойлби даа.

Зориг зориһомни.

Шарай голой гурбан хаан

Мэргэн хаанайда
Эсэгын үһөө хүбүүндэ,
Эхын уһөө басаганда гэжэ
ябанаб даа.

Манай эсэгэ Ёоро Ёгшол
Дайн сэрэгтээ ямар үедэ
байнаб даа,

Гэжэ хэлэн зогсобо.

Үбгэн:

— Ашатай болоһон хүн агсам
биб даа.

Зай, аша хүбүүн,

Эсэгын үһөөндэ ябаа

хадаа
Түргэхэн шамдажа ошыш даа.
Ёоро Ёгшолой муухай дуун
гаража,
Шаралтуу мэргэн хаантанай
Баяр гарадаг боложо,

Байһан ёһотой даа гэжэ
хэлэн зогсобо.

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэй

Маша яаралтайгаар ябаба.

Ябахын үедэ

Түрэл түтимүүдынш

Шаралтуу Мэргэн хаанай
Зарсашан богоол болоһон
байгаад,

Урда мэтэ танилсажа,
Хүнэһэ хоол бэлдэжэ үгөөд
ябажа,

Шаралтуу Мэргэн хаанай

Дайнай газарта ошоходоо

Даахитай боро даагатай,

Шара эшэгы дэгэлтэй,

Гараһаар

Гарбалаа мэдэхэгүй,

Түрэһөөр

Түрэлөө мэдэхэгүй

Үншэн Дүнгеэжэн нэрэтэй

Хүбүүн боложо,

Ёоро Ёгшолые

Гартаа абажа,

Ганзагадаа уяжа,

Барихын үедэ хүрэбэ,

Шаралтуу Мэргэн хаан абай:

-Хэнэй хүбүүн хэн гээшэбши?

Нютаг орон хаана бэ?

Зориһон зориг ямар бэ гэбэ.

Үншэн Дунгеэжэн хүбүүн:

— Би болбол

Даахитай боро даагатай,
Шара эшэгы дэгэлтэй,
Гараһаар гарбал,

Түрэһөөр түрэлөө мэдэхэгүй,
Үншэн Дүнгеэжэн нэрэтэй
Амитан би даа.__________

Зориһон зоригни

Шаралтуу Мэргэн хаан абые
Хоол хубсаныемни үгэжэ,
Адуу малаа харуулагты гэжэ
Ерээб даа гэбэ.

Гурбан хаашуул
Дайгаа даража,
Даагаяа һүүлдэжэ байхымнай
үедэ

Мүү һайншье болбол

Хариин хүн ерэбэ гээшэ ха
гэлсэжэ,
Энэ хариин дайсаниие
Гартаа абажа,

Ганзагадаа уяжа байтарнай

Ерээ хадатнай

Хариин хүбүүн танда бария даа.
Энэ дайсанииемнэй

Та мэдэхэ болоболта даа гэжэ,
Ёоро Ёгшолые ганзагаһаа
абажа,
Үншэн Дүнгеэжэн хүбүүнэй
Эбэр дээгүүр табижа үгэбэ.
Үншэн Дунгеэжэн хүбүүн
Ёоро Ёгшолые абажа,
Хэтэбшэдээ хэжэ,
Хармаанлажархёод,
Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Түгжөөнэй боложо,
Шэрэм боложо
Шэрыдсэлээд,
Булад боложо
Бородһолжо,
Таар тахим түүрээжэ,
Тар мүрхэн залгуулажа,
Дагуунинхай дагуунин,
Эбэйн заяа задала даа.

Хадын шэнээн
Шара соохор моритой,

Шаралтуу Мэргэн хаан абай,
Наана һайхан дуулалза.
Дагуунинхай дагуунин.

Эсэгын үһөө хүбүүндэ,

Эхын үһөө басаганда гэжэ
ерээб даа.

Эхэ эсэгаемни

Юунэй тулада дайн сэрэгээр
добтолбобта?

Эсэгээрнь

Хүбүүндэн төөлэй табидаг
Ямархан ёһо бэ?

Хүндэ

Хүнэй төөлэй табиха

Ямар ёһо гээшэб даа.

Энүүхэн хүндын ушарые

Дуулаха һанаатай байнаб даа.

Эсэгын үһөө нэхэжэ,

Дайн сэрэгээр бололсохо гэжэ
байнаб даа.

Хэр зэргын эрдэмтэй,

Хэр зэргын хүсэтэй

Хаашуул гээшэбта.

Айдархан багахан наһандаа

Ардаг багахан моритойби даа,
Абайхан нэрэеэ һанажа,
Hoмo һомоёо уридшалан
Онологшоон бололза гэбэ.

Гурбан мэргэн хаантан

Үгүүлэхэ үгэ үгы,

Хэлэхэ хэлэ үгы байба.

Homo һомоёо онололсожо
Дайн сэрэгээр болоогүйдэмнай
Аргагүй саг болоболтай
гэлсэжэ,

Шара далайн эрьедэ

Шаралтуу Мэргэн хаантан

жагсаба.

Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Түгжөөнэй хүбүүн
Болзоотын боро толгойн
Бооридо зогсобо.

Шаралтуу мэргэн хаантан
Нэрэ солоёо һанажа,
Уридшалан

Hомо һуршаяа онолжо,
Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Түгжөөнэйн

Улаан зүрхөөрнь барина
харбаба.

һуршань

Хүүехысэ хүүежэ,

Шууяхыса шууяжа,

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэйн

Улаан зүрхэ тудахын зэргэдэ

Харбахаһаа

Хара шулуун,

Сабшахаһаа

Сагаан шулуун боложо,

Эрди һуршада даагдахагүй,

Эрын эршэмтэн,

Хүнэй хүсэтэн байба
агсан алтай.

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэй

Homo һуршаяа онолжо,

Таар тахим түүрээжэ,

Тар мүрхэн залгуулажа,
Дагуунинхай дагуунин.

Би эзэншни болбол

Замбуу түбиин бухэ

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэй гээшэлби.
Ши болбол

Шубуунай хаан гэгшэ

Хан Гаруудиин

Баруун зоной шүрмэһөөр хэһэн

Бэетэйш даа.

Оноошни болбол

Гунан улаан бухын

Баруун эбэрээр хэһэн

Оноотой ши.

Һуршашни болбол

Агар зандан модоной

Улаан зандан голоор хэһэн
һуршатай,
Зэбэшни

Тумэрэй хаан гэгшэ

Зэбэтэйши.

Шамай хэһэн дархашуул
Тэнгэриин

Ерэн юһэн дархашуул,

Далан долоон хөөргэшэнтэй,

Баруун гарай

Балташантай,

Зүүн гарай

Улирэбэшэнтэй хэһэн бэлэй даа.

Хиилгые мүшэдүүлбэл,

Хөөргэ дээрээ хөөрэжэ,
Хяһа дээрээ хилалзаг.
Сабшалгые мүшэдүүлбэл,
Би эндээ

Утэн хорхойдо мүлжүүлүүжэм.
Шүрбэһыень мүшэдүүлбэл,
Ши тэндээ

Жэбэ жонходо эдаулэ.

Таталгые мүшэдүүлбэл,

Баруун гараймни

Эрхы долёобор хоёрой

Гүлгэ миирэн мултараг.

Тудалгые мүшэдүүлбэл,

Ши тэндээ

Салир хушуун

Самсаал үргэн,

Зэд хушуун,

Зээрэн шэлбэ һамганда

Гурба дахин хухалуулжа,

Гурба дахин алхуулжа,

Эрэ хүнэй һүлдэ бэшэ боложо,

Эхэнэрэй арһанай хэдэргэ
боложо хэбтээрэй.

Шарай голой

Гурбан хаанай һүнэһэн болбол
Шара голой

Гурбан асын бэлшээртэ
Тэнгэриһээ нааша ургаһан

Алтан уляаһанай

Гурбан асын забһарта

Гурбан дабхар шэрэм уурхайн
дотор

Хан Гарууди шубуунай даража
һууһан
Гурбан алтан үндэгэн һүнэһые
Хан Гарууди шубуун харуулшанда
мэдүүлэнгүй,

Шара голой

Уһатай уһагүйн,

Элһэтэй элһэгүйн забһараар
шууяжа,
Алтан уляаһанай
Холтоһотой холтоһогуйн
забһараар,

Модотой модогүйн забһараар
Ходоро гаража,

Гурбан дабхар шэрэм уурхайн
оёорһоо

Ходоро сорьёжо,

Гурбан алтан үндэгэн һүнэһые

Зэндээ хабшуулжа гаража,
Сахирмын Сагаан хадан дундахи

Эрхы дарам хара үүрые тудаад

Тон харижа ерэлзэ гэжэ хэлэн

Болзоотойн боро толгойе

Үндэд гэтэр үдьхэлжэ,

Гурбан хоногшын газарта
Гэдэргээ сухарижа,

Номоео нашаганаса татажа

Табиба агсан алтай.

Һурша гээшэ

Хүүехысэ хүүежэ,

Шууяхыса шууяжа,

Хан Хурмаста тэнгэриин

Аянгын һомоной бууһан мэтэ

ябажа,

Эзэн жэбэр

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэйн шэбшэлгын

ёһоор

Гурбан алтан үндэгэн һүнэһые

Зэндээ хабшуулан гаража,

Эрхии дарам хара үүрые тудажа,
Тон харижа

Бусажа ябахынгаа үедээ

һуршан

Таар тахим түүрээжэ,

Тар мурхэн залгуулжа,

Ширэеэмэйхэн ширэеэмэй.

Зэн мании

Улам бури шууяна,

Зэбэ минии

Улам бури хурсадана,

Удэ минии

Улам бури шаяана,

Улаан мяхатай,

Сагаан яһатай,

Амиды голтой

Амитанине харахадаа

Улам бүри хурсадажа,

Улам бүри хорхойтожо ябанаб
________________ даа.

Намайе барижа абахын шадалтай
гү ши, үгы гү?

Шадал үгы болболшни,

Улаан зүрхөөршни ходоро
гаража,

Наян жэлэй газарта ошожо
Унаха шадалтай ябанаб даа
Гэжэ хэлэн зогсобо.

Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Тугжөөнэй

Далан табан тобшоёо тайлажа,

Үбсүүгээ сэлижэ,

Урдаһаань хаража,

Һэхэрхэжэ һууба агсан алтай.

Һуршань

Шууяхыса шууяжа,

Хүүехысэ хүүежэ ерэжэ,

Үбсүүнэй сагаан яһанда орохын
тэдыдэ

Барижа абаба агсан алтай.

Абахатаяа зэргэ

Гурбан алтан үндэгэн һүнэһые
Тэһэрэ гэшхэдэнэ.

Гэшхэхэдэн,

Шарай голой

Гурбан хаантан

Гурбан шэрэм сэргэ боложо,

Гол үгы голдойжо,

Ами үгы боложо,
Агшажа жа зоогдобо.
Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Түгжөөнэй

Хатуу ехэ дошхон дүрэтэй

Хорото һанаатай

Дайсанаа даража,

Yрэ ехэ баяр гаргажа,

Шарай голой гурбан хаанай
орон нютагта ябажа,

Адууһа мал,

Албата харсагые суглуулжа,

Бал ехэ байшан,

Шэл ехэ шэбээень,

Алтан мүнгэн,

Эд бараан,

Эрдэни зэндэмэнииен абажа,

Хоногты гэһэн газартаа
Хотируулжа,

Үнжэгты гэһэн газартаа
Үхэридүүлэжэ зорохоб даа.

Хүйтэншье мүр болохо,

Хүйтэн мүр орхин үгы,

Халууншье мүр болохо,

Халуун мүрыемни орхингүй ябажа,

Дайгаар абаһан

Албата зон ба

Аха дүүнэртээ

Эзэн хонгор добын орой

Нүүжэ хүрэгты гэжэ хэлээд,

Ёоро Ёгшол эсэгэеэ хэтэбшэһээ
гаргажа,

Найман хоногто найрлуулжа хэһэн
Эдилтэй һайхан эдеэн,

Уултай һайхан унда уулгажа,

Ашата эсэгын

Ами наһыень абаржа,

Аша туһыень хүргэжэ,

Эзэн Хонгор добо нютагтаа,

Ангир алаг морииень унуулжа,

Маша яаралтай ябажа,

Гэртээ хүрэбэ алтай.

Арбан табан толгойтой

Асуурин мангасай басаган

Ёоро Ёгшолой ехэ һамган

Баггүй баясажа,

Бал бурам амтата эдеэгээр
хүндэлэжэ,

Нашаганаса энеэжэ,
Ташаганаса хөөрэжэ,
Аян зандаа һайн ябажа,
Дайгаа даража ерэбэ гү та

гэжэ һураад,

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэй хүбүүн

минии

Тэнсэжэ болохо үгыгөөр
тэмсэжэ,

Маша яаралтайгаар тухеэржэ,
Эсэгын уһөө хүбүүндэ гэжэ
Ябахам гэжэ

Барууни баруун зуг барижа,
Түргэн һалхи түрүүлэжэ,
Удаан һалхиие орхижо ябаһан
бэлэй.

Ябахатайн зэргэ

Сахирмын Сагаан хадын

Оройдо гаража хараһаар

Ганса хайрата үрэмни

Бусажа ерэхэгүй гэжэ һанажа
Тамшын Сагаан тала нютагта
Ябахыен харахадамни

Эрын эршэмтэн,

Хүнэй хүсэтэн янзатай,

Эрдэнитэ сагаан дуулгаяа
ялбалзуулжа,

Хараа далда ороходонь,

Аян замдаа һайн ябажа

Хүрэхын хирэдэн

Холын ороной хоротондо

Дарагдангүй ерэ гэжэ
юрөөгөөд,

Гэртэ ерэжэ,

Жэлые жэллэжэ

Хүлеэн һуугаа агсам даа
гэбэ.

Тиигээд лэ

Ёоро Ёгшол

Хоёр һамган

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэй хүбүүнтэеэ

Жэлые жэллэжэ

Һарые һарлажа

Сэсэрлигтэ сэнгэжэ байхын үедэ

Шарай гол нютагһаа

Дайлан абаһан

Албата зон ба

Аха дүүнэр нүүжэ

Хүрэжэ ерэбэ.

Ёоро Ёгшол

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэй хүбүүнтэеэ •
ябажа,

Албата зон

Аха дүүнэртээ

Тус тустан гэзар оложо үгөөд

Бал ехэ байшан,

Шэл ехэ шэбээ

Түхеэрлүүлжэ түбхинЭсэгэ хүбүүн хоёр

Эзэн Хонгор добо нютаг ерэжэ,

Мүн сэсэрлигтэ сэнгэжэ байхын
үедэ

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэй хүбүүн

Хойто зүгэй

Шулуун сорьёл хадада гаража

Бугын тарганиие,

Булганай харые

Агнахам гэжэ,

Оонуул жорхо,

Хулһан харбуул

Дархалжа гараба.

Һара һарлажа

Ан гүрөөл хаража ядажа

Ябахын үедэ

Саһата Сагаан уулын оройдо
Хүншье бэшэ,
Аншье бэшэ янзатай

Амитан хэбтэжэ байхадан,
Танижа ядан

Гурба дахин тойрожо ябатараа
Юуншье болоо һаань,

Харбаха гэжэ һанаад,

Оонохон жорхоёо

Хулаһан харбуул дээрээ онолжо
Улаан һугаарнь шагаажа
Харбахатайнь зэргэ

Тэсэшэгүй ехэ хуй һалхин
буужа
Тэрэ амитанай хиидэхэтэй
зэргэ

Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Түгжөөнэй
Адлихан хиидэжэ

Тэндэ эндэ ябана гэжэ

Мэдэхын аргагүйгөөр

Огторгойн агаарта
Улам бүри дээшэдэ
Гараха хэбэртэй ябатараа
Гэнтэ мэдэхэдээ

Сэсэрлигтэ һайхан орондо
Буушаһан байгаад,
Ямаршье орон агсаниин
мэдэхэгүй,

Гайранда гайхажа

Ёорондо ёгшожо

Ябахын үедэ

Нэгэ һайхан мори унаһан хүн
Хажуудань гүйлгэжэ ерэбэ.
Ерэһээр:

— Нютаг орон хаана бэ?

— Нютаг орон хаана бэ?

Нэрэ соло хан бэ?

Зориһон зориг ямар бэ

Гэжэ һуража байба.

Эзэн Хонгор добо нютагтайби.
Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Түгжөөнэй нэрэтэйби,
Зориһон зоригни

Сэсэрлигтэ сэнгэхын тухай
Ябаһан хүн гээшэ ха би даа

гээд

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэйнь

— Хэнэй хүбүүн хэн гээшэ бэлэй
та?

Нютаг орон хаана бэ?

Зориһон зориг хаана бэ, — гэбэ.

Гушан гурбанай тэнгэриин орон
нютагтайби,

Гуваа Гүнжэдэй хүбүүн

Мэргэн Шуумар нэрэтэйби,

Зориһон зоригни

Наран тэнгэриин

Гараһаар ганса басаган үрэ
Хадхалаа үбшэндэ хүртэжэ
Үхэхын сагта байна даа.
Аргашаниие бэдэрэн ерэһэн
зоригтойби даа.

Та аргашан бэшэ хаяа та гэжэ

һураба.

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэй

Алдар ехэ нэрэтэй

Аргашаншье бэшэб даа,

Ухэхын сагта байһан амитан

хадань,

Үбшэнэй янза үзөөд,

Шадамаар байгаа һаань,

Аргалаад узөө һаа яахаб даа
гэбэ.

Мэргэн Шуумар

Моринойгоо дэлһэнһээ абажа
Гурба зангидажа

Газар сохёод,
Танишагүй һайхян морин

болгожо унуулаад,
Наран тэнгэрииндэ

Аргашаниие оложо ерэбэб

гэжэ абаашаба.

Наран тэнгэринь

Гараһаар ганса басаган үрэмни
Замбуу түбидэ буужа,
Сэсэглиттэ сэнгэжэ

Газар узэжэ ябаһаар
Хадхалаа үбшэндэ хүртэжэ,
Мэдээтэй мэдээгүй ерэжэ,
Үхэхын сагта байна лэ,

Ами наһыень абаржа,
Аша туһаяа хүргытэ гэжэ
байба.

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэйнь

Минии харбажархиһан амитан
Мүн гээшэ ха гэжэ,

Урандаа таажа,
Ухаандаа мэдээд,

Улад зондо хэлэнгүйгөөр,
Сулөө газарта аргалаад үзэхэ
Болоо ха би гэжэ һанаад,
Наран тэнгэридэ

-Зай, шэб шэнэхэн гэртэ
Олоной үймөөнгүй сүлөөгөөр
Долоон хоногто эльбэжэ
аргалаа һаа,
Эдгээжэ магад үгыб гэбэ.
Оюун номин добын оройдо
ургаһан мэтэ
Һайхан гэр байгуулжа,

Басаган аргашан хоёрые
оруулжа,
Амитан зониие ябуулангүй
Аргалуулба.

Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Түгжөөнэй

Баруун һугаарнь харбаа бэлэй
гүби гэжэ һанаад,
Барилхажа үзэжэ байхадан
Бишыхан шарха мэтэ байгаад,
Басаганай мэдээ үгы
Ёоложо байхын үедэ
Шархын һэндэхын тэды
Оонохон зорхын үзүүр
Бултайжа байхадан
Һуга татан абажа эбэртэлээд,
Шарха бүхэнэй эм бүхэниие
суглуулжа,
Шархыен дом аргаар эдэгээбэ.
Наран тэнгэринь:

-Гараһаар Ганса басаган үрымни
Амиие абаржа,

Үбэшэнһөөнь гэтэлгээ

гээшэта,
Аша туһыетнай юугээр харюулха
гээшэбиб?

Алтан мүнгэн,

Эрдэни зэндэмэниимни    хахадые
Абаха болоота даа гэбэ.
Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Түгжөөнэй

— Намда зөөри хэрэг үгы даа,
Ядаржа байхадатнай туһалха
Минии ёһо даа,

Үбшэнһөө аргалуулха

Танай ёһо даа гэбэ.

Наран тэнгэринь

Ашалалышни харюулангүй
Яажа болохоб даа

Али басагаяа үгэжэ,
Хүрьгэниие хэхэ гэхэдэмни
Тэнгэриин Шара бүхэ
Басагыемни эрижэ байһан агсан
Гэжэ гайхажа байхын үедэ
Гуваа Гунжэд

Абага тэнгэриин Шара бүхэ
Энэ хүбүүн хоёрой

Хүсэ тэмсэлдэжэ

Хэн булиһандань

Үгэхэ ёһотойш гэжэ хэлэбэ.
Наран тэнгэриньТиигэхэшье юумэ байна, —
гэжэ

Тэнгэриин Шара бүхэдэ
Зорюутые эльгээжэ асаруулаад:

Та хоёр хүбүүд,

Хэн хэцдээ

Хорото сэдьхэл бодолсонгүй
Эди шэди,

Эрдэм бэлиг,

Хүсэ шадалаа гаргалсаад,
Хэн булиһан танай
Басагыемни абажа,
Хүрьгэн болохо болоболта
даа, — гэжэ,

Шара, бүхын хүрьгэн болохо
Урдын байһан зүбхэн даа,
Үхэхэ амиин абаржа,
Үбдэхэ зоблонһоонь
гэтэлгээһэн

Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Түгжөөнэйн
Баһа ла зүбхэн гээбии даа, —
Гэжэ хэлэн зогсобо.

Шара бүхэ

Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Түгжөөнэй хоёр

Ямар эрдэм уээлсэхэбиибди

Гэлсэжэ байхын үедээ

Шара бүхэ хэлэбэ:

— Гушан хоногшын газарта ошожо
Һуужэ зоогоод,

Жаран хоногшын газарта

Тэбэнэ зоогоод

Ерэн хоногшын газарта

Зүү зоогоод,

Зуун хоногшын газарта

Алтан голтой

Зула баряад,

Һуужын нүхөөр ходоро харбажа,
Зүү тэбэнын һүбэ нүхөөр
Ходоро харбажа,

Алтан зулын голые

Таһара харбаад,

Басагые абаг даа гэбэ.
Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Түгжөөнэйнь:

-Тиигэе даа,

Эрдэм гаргалсаха

Hомо һуршатайшье бэшэб даа,

Эрэ Хүнэй ёһо гэжэ

Оонохон жорхо,

Хулаһан харбуулаар
Харбагшаани болуужам даа,
Шара бүхэ, та уридагты, — гэбэ.

Тэнгэриин Шара бүхэ

Homo һуршаяа онолжо,

һуужын нүхөөр

Зуу тэбэнын нүхэ һүбөөр
Ходоро харбажа,

Алтая зулын гол

Таһара харбаад,

Саада таладан гаража унаба.

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэй

Оонохон жорхо

Хулаһан харбуул хоёроо

онолжо,

Мүн һүүжын

Ходоро харбажа,

Зуу тэбэнын нүхэ һүбөөр
Ходоро харбажа,

Алтан зулын гол

Таһара харбажа,

Саашадаа

 

Хорин хоногшын газарта

Ошожо,

Болзоотын боро толгойн

оложо,

Оонохон жорхо

Үзүүрээрээ дээшэдээ хандан зоогдобо.

Тэнгэриин Шара бүхэ
Булигдабаби гэжэ мэдэжэ,
Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Түгжөөнэй
Булибаб гэжэ мэдээд,
Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Түгжөөнэйнь
Ши бидэ хоёрой
Хэмнай хаягшааб гэжэ,

Аршаан далайн эрье дээрэ
Барилдажа узэе гэбэ.

Тэнгэриин Шара бүхэ

Болоно гэжэ барилдаба

Гурбан хоногто

Гуда барилдажа байхын үедэ

Тэнгэриин Шара бүхын

Хүсэн буураха мэтэ боложо,

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэйн хүсэн

Нэмэхэ мэтэ боложо

Шара бүхэеэ

Шал сагаан добо дээрэ,
Шара улаахан элһэн дээрэ
Шарбуулан хаяба.

Наран тэнгэрииндээ

Хоюулан ерэжэ,

Тэнгэриин Шара бүхэнь

Замбуу түбидэ иимэ хүсэтэй
амитан
Байхагүйн шэнээн Һанааби.

Ехэ эрын эршэмтэн,

Хүнэй хүсэтэн түрэдэг юумэ
гээшэ ха даа гэжэ,
Замбуу түби

Гушан гурбанай тэнгэриин орон
хоёрһоо
Худа бололсожо,
Үрэ бэеэ холбохын

Юрөөл заяан иимэ бүхэ юумэ гү
гэжэ,
Гайранда гайхажа,
Ёорондо ёгшожо,

Бишье болибо бэзэб даа.

Та, Нэгэдэхи

Ами наһые абарһан,

Хоёрдохи,

Хүсэ тэмсэжэ

Хэн булиһамнай абаха
гэлсэһэнээрээ,
Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Тугжөөнэй, абагты
Гэжэ хэлэн зогсобо.

Наран тэнгэри

Түрэ хурим,

Найр наада түхөөржэ,

Албата зон,

Амитан бүхэниие сэнгэлүүлжэ,
Гараһаар ганса басаган үрымни
Үхэхэ сагтан

Ами наһыень абарһан,
Замбуу түбын

Эрын эршэмтэн,

Хүнэй хүсэтэн

Булад сагаан зүрхэтэ

Ябаган Түгжөөнэйдэ
Басагаяа үгэжэ,
Хүрьгэн басаган хоёроо

Алтан мүнгэн,

Эрдэни зэндэмэниимни хахадые
Энжэ абагты гэхэдэн,
Хүрьгэниинь

Замбуу түбын

Эзэн Хонгор добо нютаг
Үгэһэн энжыетнай абаашахамни
бэрхэ даа.

Хоёр бэемнай

Эзэн Хонгор добо нютаг

Эжы, абадаа хүрэжэ ошохыемнай
Мүр аргые бодолсохота даа
гэхэдэн,

Гуваа Гүнжэд абагань
Хун Цэн хоёрые
Энжэ үгэбэ бэлэг.

Булад сагаан зүрхэтэ
Ябаган Түгжөөнэй хүрьгэн

Наран тэнгэриин басаган хоёр
Эзэн Хонгор добо нютаг,
Эжы, абадаа ошоё гэжэ,
Эрди хубилгаан гаргажа,
Элдэб һайхан һолонгые

татуулжа,

Хун Цэн хоёроо

Нэгэ нэгээр абажа,

Гушан гурбанай тэнгэриһээ
буужа.

Эзэн Хонгор добо нютаг,
Эжы, абадаа хүрэжэ ерэбэ.

Эжы, аба,

Аха, дүүнэр сугларжа,
Албата зонтоёо ушаржа,

Найр наада хэжэ,

Амитан зон,

Албата харсагаяа сэнгүүлэжа,
Гушан гурбан тэнгэриин оронһоо
Наран тангэриин басаган бэритэй
болобобди гэжэ

Барагдашагүй баяр хэлэлсэжэ,
Үеын уедэ

Хурмаста тэнгэриин изагууртай
Хун шубуун гарбалтай болобобди
гэлдэжэ,

һарые һарлажа,

Жэлые жэллэн жаргажа,

Өөһэдын
Үбэр Мэргэн үбгэн эсэгэтэн,
Ёоро Ёгшол эсэгын хоёр гэр,
Булад сагаан зурхэтэ
Ябаган Түгжөөнэйтэн —
Иигээд ла

Табан хотон айлайхи боложо,
Эзэн Хонгор добо нютагые
бүрхөөжэ,

Сэнгэлигтэ сэнгэжэ,

Адууһа мал,

Эд бараа,

Эрдэни зэндэмэнеэр тэгшэ
элбэг,

Үнэр арьбин,

Ута наһатай,

Удаан жаргалтай,

Уг түүхые залгажа,

Үеые үелэн жаргажа
Һууба агсан алтай.

…

Урдын үг түүхые хэлэн зохеогшо Хан Хэнтэй агуулын айма-
гай Хэрлэн голой Буряад хушуунай харьяата
Дугар Манзарон, Тус хушуунай бүгэд, Дугар Манзароной хэ-
лэнһээ бэшэгшэ  арад Санжайжин Данзано.

Бүхү найрамдаху монгол уласай 16 оной 6 һарын 12 үдэр
түгэсхэгшад буряад Манзарон, Данзано мүн.

 

Эрдэмтэн Цырен-Анчик Дугар-Нимаевай суглуулбариһаа

Уран хун.