Муу баанхи. (Из сказок Аполлона Тороева)

 

  Үнихэн сагта үгытэй ядуу нага хүн ажаhууhан гэхэ. 

Тэрэ хун ган гэхэ нохойгүй, газар гэшхэхэ малгүй байһан юм ха.

Үе наһан соогоо hүхэ барижа, модо сабшажа ами хоолойгоо

тэжээһэн ушарhаа ехэ бэрхэ модошо дархан гэжэ холо ойрын нютагуудаар суурхаһан байгаа. 

Һурагаарынь тайшаа үбгэн тэрээн тухай дуулаад, дуудалгаар татуулжа асарба ха.

    Муу Баанхи тайшаа үбгэндэ ерээд:

    — Яахаа намайе дуудуулбат? — гэжэ hураба.

   — Шамайе ехэ бэрхэ суутай солотой модошо дархан гэжэ

дуулааб. Намда hайхан байшан барижа үгэ! — гэжэ тайшаа

хэлэбэ.

    Тайшаа үбгэнэй хэлэһэн хойно Муу Баанхи яаха аргагүй

хашагдажа, тэрээндэ байшан барижа үгэхэ баатай болобо.

Эхилээд тэрэ байшанай hуури табиба. Тиигээд хана бодхохо модоёо нарин гоёор заhана.

Хоёр hapa соо модо сабшаад, угаа hайхан байшан бодхобо. Энэ үедэ жэлэй ехэ һайндэр мандан ерэбэ. Муу  Баанхи хотон айлда ошожо ерэхэм гэжэ тайшаа үбгэнhөө зүбшөөл hураба. Тайшаа үбгэн:

    — Һөөpгөө бусажа ерээрэй, — гэжэ захяад табиба.

    Муу Баанхи унаһан гараһан нютагаа ошожо, долоон хоногто сэнгэн зугаалаад, ажалаа дууһахаяа тайшаа үбгэндөө бусажа ябахадаа тэндэхи нэгэ баян хүнэйдэ оробо ха.

Баян хүн нуга  дээрэ тээлниг барижа хаагаад, гунан үхэрые алажа эдихэм гэжэ шахажа байба. Харанхы болоhон хойно харихам гэжэ гарахадаа, Муу Баанхи тэрэ гунан үхэрынь барижа хүтэлөөд, тайшаа үбгэндөө абаашажа ябана.

Нугада табиhан үхэрөө харахаа баян хүнэй гарахада үхэрынь тээлниг соогоо үгы байба.Үхэрым хүн хулууба гэжэ баян хүн хүлгэн голхорон, hайн мориёо унаад, хулгайшаниие мүрдэхэм гэжэ гэрhээ гараба. 

Үүр сайха үеэр тэрэ Муу Баанхиие хүсэжэ ерэбэ. Муу Баанхи үхэрынь

эбэрдээгээр хүтэлөөд, һанаа амар гэшхэлжэ ябаба. Баян хүн

дээрэнь буухадаа:

      -Үхэрым яахаа хулуугаабши? Үтэр хойноһоом дахаад

яба, шамайе тайшаа ноёндо тушаажа үгэхэм! — гэжэ морин

дээрэһээ зандарба.

    Гэгээн сагаан үдэр болоhон хойно тэдэ тайшаа үбгэнэй газаа тулажа ерэбэд. Баян хүн мориёо, үхэрөө бүхөөр хорёоhоо уяад, тайшаа үбгэнэйдэ яаран оробо.

    Муу Баанхи хойноhоонь гэртэ оронгүй, һөөргөө бусажа, үхэрынь дахин хуулуугаад, зоной хүлтэй газарта хүтэлжэ абаашаба. Тиигээд үхэрынь алаад, үгытэй ядуу зондо мяхынь бултыень хубаажа үгэбэ.

    Тэрэ hамбаандань баян хүн тайшаа үбгэнэйдэ архи мяхаар  хүндэлүүлжэ hууба. Мэндэ амараа мэдэлсэжэ, мяха хүндэдэ  садаһаа хойнонь тайшаа үбгэн:

    — Хаанаhаа хайшаа ошожо ябанаш? Ямар хэрэгтэй намда

ерэбэбши? — гаже баян хүнһөө hураба.

    — Манай нютагай Муу Баанхи гэжэ модошо дархан тунжан үхэрым хулуугаад, хүтэлжэ ябатарынь хойноhоонь намнажа ерэад, эндэтнай барибаб. Тэрээниие хэhээжэ, нюрга hээрынь нугын бургааhаар сохижо үгэхыетнай гуйнам, — гэжэ баян хүн хэлэбэ.

    — Тэрэ үхэртнай мүнөө хаанаб? — гэжэ тайшаа hypaнa.

    — Газаа уяатай байна…

    — Гараад хараял даа, — гэжэ тайшаа дурадхана.

    Тэдээнэй гараад харахадань ганса мориниинь уяатай, гунан үхэрынь үгы байба.

    — Ши намайе наадалба гүш? Алин гээшэб тэрэ үхэршни?

Бариһан юм hааш, уяатай үхэр хайшаа ошохо юм? Худал

хэлэжэ, хүниие хардадаг болобо гүш? Худалша хүниие түрмэдэ хаадаг юм! Улаан бургааhан өөрым уусада бууг гэжэ жүрөөдэбэ гүш? Нюрга hээрэйнгээ нюларжа, шуhа шоройдо зуурахадань худалаар хэлэхээ болихош! — гэжэ тайшаа уурлан зандаран харааба.

    Баян хүн үгэ дуугүйхэн мориндоо мордоод, ама шүдэ хам,

альга гар хооһон гэртээ бусаhан байгаа.

    Баянай ябаhан хойно Муу Баанхи тайшаагайда орожо ерэбэ.

   — Зай, хэр ехээр сэнгэбэ, хэды шэнээн зугаалбаш даа? —

гэжэ тайшаа үбгэн hураба.

    — Долоон хоногто дорюун сэнгүү байбаб. Гэдэhэнэйнгээ садатар эдибэб, гэдэргээ унатараа уубаб. Танай үршөөл мартахагүйб, — гэжэ Муу Баанхи харюусаба.

    — Баян хүнэй гунан үхэрые яахаа хулуубаш? — гэжэ гэнтэ

гэнэдхээн тайшаа hураба.

    — Ноён тайшаа, булагай yhыe худхаагүй haa, булангир

хаанаһаа гараха юм? Муу Баанхиие хардаагүй haa, хулгайшан хаанаһаа олдохо юм? — гэжэ Баанхи урдаhаань hураба.

    Тайшаа үбгэн Баанхиин үгэдэ тороходоо өөдөө хаража ангайгаад, ташаганаса энеэжэрхибэ. Тиигээд Баанхиин толгой эльбэжэ:

    — Байшангаа дууhыш даа, — гэжэ эльгээбэ.

    Муу Баанхиин байшангаа hиилүүр hарабшаар онгоошхо сонхынь шэмэглэн шэрдэн, ехэ гоёор дууhахада, тайшаа үбгэн тэрээниие тарган мяхаа табижа, хатуу архи аягалжа хүндэлбэ. Тиигээд үшөө хубсаhа хунар, мүнгэ танга үгэбэ. Муу Баанхи урматай олзотой, хубсаhатай мүнгэтэй болоод, нютагаа бусаhан гэхэ.

    Тэрээнэй тайшаа үбгэниие торгожо, тэнигэр дорюун тииргэндээ бусаhан тухай үгэ хүүр мүнөөшье хүрэтэр айл аймагай дунда домог болон дурдуулhаар гэдэг. 

Уран хүн