Агын уултэрэй хонин тухай

Сэнтэйхэн ажалаараа суутайхан нютагни.

Эссе

Анха урданһаа хойшо манай Ага нютагай хүдөө ажахын гол һалбари хадаа хони үсхэбэрилгэ болоно.  Дулдаргын аймагай Зүдхэли нютагай «Родина»  колхоздо арбан зургаан жэлэй туршада селекционно ажалай үрэ дүнгөөр «Агинская» гэһэн үүлтэр 2007 ондо бии болгогдоһон намтартай.  Шэнэ үүлтэр байгуулгын эхи үндэһэ табигша Зүдхэли нютагһаа гараһан боро тугтай бодонгууд омогой  К.И. Скрябинай нэрэмжэтэ Москвагай гүрэнэй ветеринарна  академиин кафедрые даажа ябаһан, хүдөө ажахын эрдэмэй доктор Нима Дамдинович Цырендондоков, «Родина» колхозой түрүүлэгшэ Дарима Михайловна Дондокова ба зоотехник – селекционер Дамдинжапов Мижитдоржи гэгшэд племрепродуктор байгуулжа, энэ тодорхой шэглэлтэй ажал ябуулагдажа эхилһэн байгаа.

Забайкалиин нарин нооһото үүлтэрэй эхэ хонидые шэрүүн нооһотой кучугурай, шэрүүбтэр нооһотой казах үүлтэрэй хусануудаар отондо оруулжа, манай нютагай эрхэ байдалда таарама шэрүүбтэр нооһотой хонид бии болоһон байгаа. Шуһа холигдоһон мал хүл жорхой, түргэн, шамбай, турууниинь бүхэ, гэдэһэ доторынь ехэл һайнаар хүгжэнги, томо болоходоо түргэн, хусануудай амидын дунда зэргын шэгнүүр 80-100 кг, харин эхэ хонид 56-60 кг хүрэнэ гээд элирхэйлэгдээ һэн. Мяханһаа гадуур шэрүүбтэр нооһониинь ута, коврово янзын, тон бэлээр гараар ээрэгдэдэг. Нооһоор нэхэхэ дуратай эхэнэрнүүд  үндэрөөр сэгнэдэг, үлүү зүйлнүүд гарадаггүй гэжэ мүнөөшье болотороо хэлсэжэ байдаг.

Эдэ хонид эртын түрэлгэ хэхэдэ таарадаг, хурьгаяа голохо гэжэ мэдэдэггүй, хурьганиинь торнижоходоо бэлэн, түргөөр томо болодог, нооһоной, арһанай шанараараа дэлхэйн тон һайн үүлтэрнүүдһээ дутуу бэшэ. Мүн онсо шэнжэнь гэхэдэ, байгаалиин шэрүүн уларилһаа айдаггүй, түхэреэн жэл бэлшээридэ ябадаг, тэжээл хоолһоо ехээр дулдыдадаггүй. Гэхэтэй хамта, үнэгүй аад, дээдэ шанартай мяха, ковер нэхэхэ сагаан нооһо, дулаан шубануудые оёхо хүнгэн бүхэ арһа үгэдэг. Дулаанай элдин сагта ехээр таргалжа, өөхэ һүүл соогоо нөөсэлдэг, тэрэнииень курдюк гэжэ нэрлэдэг. Курдюгай өөхэн хадаа хонидой бэлшээриин муудахада, ехэ саһатайда, уһаар дуталдахада гаргашалагдадаг. Мүн тиихэдэ курдюгай өөхэн, мяханай өөхэнһөө амтатай байдаг, үндэрөөр сэгнэгдэдэг гэжэ ойлгонхойбди.

Мүнөө манай колхоз «Сельскохозяйственный производственный кооператив племзавод «Родина» гэһэн нэрэ зэргэтэй болонхой, ехэл амжалтатайгаар ажаллажа ябана. Племзаводтомнай   ——— хониной отаранууд,

Этигэл Дармаев, Цыдендоржиев Аюр, Дармаев Аюр Бортоевич, Дашипильчинов Дамдин гэгшэд 100 хонинһоо 140 хурьга абажа, Дульдаргын аймагай, Ага тойрогой, Забайкалиин хизаараа магтуулба.

Буряад хэлэ литературын багша Бутит Галсанова, 2014 он.