Ц-Д.Хамаевай 80 жэлэй ойе угтуулан

Ц-Д.Хамаевай 80 жэлэй ойе угтуулан
БУРЯАД ҺУРГУУЛИНУУДТА НЭБТЭРҮҮЛМЭЭР ЖЭШЭЭН

Дамнин ОШОРОВ,
педагогикын эрдэмэй доктор, БГУ-гай профессор

УРАН ЗОХЁОЛШОТОЙ НҮХЭСЭЖЭ ЯБАҺАНДАА ЖАРГАЛТАЙБ

1954 ондо Хяагта хотодо буряад интернат-һургуули нээгдэжэ, республикын урдахи, баруун урдахи, (Захаамин, Зэдэ, Сэлэнгэ, Хяагта, Мухар-Шэбэр, Бэшүүр) аймагуудһаа 8-10-хи классудта һураха һурагшад суглуулагдаһан байгаа. Тэдэнэй дунда Шэбэртын дунда һургуулиин һурагша Ц-Д.Хамаев 10-хи класста һурахаяа ерэлсэһэн. Тэдэнэй дунда шүлэгтэ дуратайшуул олоор ерэһэн хадань, “Хяагтын толон” гэжэ нэрлэгдэһэн литературна кружок эмхидхэгдэжэ, түрүүшын үдэрһөө ажаллажа эхилһэн түүхэтэй юм. Кружоктомнай старостаар Ц-Д.Хамаев һунгагдаһан байгаа. Тэрэнэймнай хүдэлмэридэ хорёод һурагшад эдибхитэйгээр хабаадалсажа эхилһэн. Жэшээлхэдэ, “Арадай аман үгэ – абъяастай” гэһэн литературна үдэшэнүүд яһала һонирхолтойгоор үнгэрдэг байһан. Үшөө тиихэдэ, Цырен-Дондогой үүсхэлээр Шэбэртын дунда һургуулиин литературна кружоктой нягта холбоон байгуулагдажа, бэе бэедээ ябалсадаг заншалтай болоо һэмди. Намарай амаралтын үедэ Шэбэртын литературна кружогойхид Хяагта хотодо айлшаар ерэжэ, тон һонирхолтой уулзалга боложо үнгэрөө бэлэй. Жэшээнь, Дондок Улзытуев өөрынгөө шүлэгүүдые уран гоёор уншажа, хүн бүхэнэй зүрхэ сэдьхэл хүдэлгөө һэн. Үшөө тиихэдэ өөрынгөө зохёоһон дуунуудые гүйсэдхэжэ, бидэниие одоол ехээр гайхуулһаншье, тагнуулһаншье түүхэтэй юумэл даа.
Хяагтын интернат-һургуулин кружогойхид хабарай амаралтын үедэ Шэбэртын дунда һургуулида уригдажа, айлшалһан юм. Энэ һургуули юугээрээ бидэниие гайхуулһан байгааб гэхэдэ, һурагшадынь өөрынгөө дурлаһан кружогые шэлэжэ абаад, эдэбхитэйгээр хабаададагаараа. Жэшээнь, һургуулидань иимэнүүд кружогууд хүдэлжэ байһан: шүлэг бэшэгшэдэй, уран үгын, арадай аман зохёолой, уран уншалгын¸ хатар нааданай, арадай хүгжэмэй, зүжэг нааданай болон дуунай гэхэ мэтэ.
Эгээл һонирхохо юумэн гэхэдэ, энэ һургуулиин һурагшад бултадаа уран һайханай концертдэ хабаадаха дуратайнууд бэлэй. Ушар тиимэһээ тэдэнэр хүнэй зүрхэ, сэдьхэл хүдэлгэмэ баян программатай концерт бидэндэ харуулһан. Үшөө тиихэдэ талаан бэлигтэй Шэбэртын Д.Улзытуев, Ц-Д.Хамаев хоёр шэнэ зохёолнуудаа уншажа, бүхы һурагшадые хужарлуулһан. Манай һургуулиин һурагшад тэндэ одоол буряад арадайнгаа баян аман зохёол, ёһо заншал наһандаашье мартахагүйгөөр ойлгожо, мэдэжэ абаһан байгаал даа.
Хорёод гаран жэлэй саада тээ эхин классудай һурагшадай хэрэглэхэ номуудые зохёон бэшэхэдэ, үхибүүдэй наһанда тааруу, илангаяа хүмүүжүүлгын удхатай рассказууд бэлээр олдодоггүй байһан. Ушар тиимэһээ Цырен-Дондок Хамаевичые гуйжа, хорёод шахуу рассказуудые бэшүүлжэ абаад, тэдэниинь 1-хи болон 2-хи классудай “Уншаха номуудта”, “Буряад хэлэн” номууд соо хэблэгдэһэн. Үшөө тиихэдэ 2003 ондо хэблэгдэһэн “Уран үгын абдарһаа” гэжэ номдомни Цырен-Дондогой арбаад гаран рассказуудынь оруулагдаһан: жэшээнь, “Уһанда шунгалга”, “Бухалшан болохоб”, “Булагай уһа асарнабди” гэхэ мэтэ.
Талаан бэлигтэй уран зохёолшо Цырен-Дондок Хамаевичай, минии шабиин алдар нэрэнь мартагдаагүй, буряад арадай дунда хэзээдэшье мартагдахагүй. Ум маани бадмай хум!
“Буряад үнэн”, 2004 оной сентябриин 9

(Басаа Валера из фб)